پند و اندرزهای باقرالعلوم علیه السلام
امام باقرعلیه السلام از جمله انسان های كامل در جهان هستی بودند ایشان كه متصل به وحی و از خاندان نبوت می باشد اندرزهایش نیز انسان ساز است و برای این كه رشد اخلاقی، اجتماعی و عرفانی داشته باشیم باید از رهنمون های اهل بیت علیهم السلام استفاده نماییم.
امام باقرعلیه السلام خطاب به یكی از اصحابش جابربن یزید جعفی پندهای حكیمانه ای ارائه داده اند كه در اینجا آن را یادآور می شویم تا جرعه ای از اقیانوس پندهای آن امام عزیز بنوشیم.
" تو را به پنج چیز سفارش می كنم: اگر مورد ستم واقع شدی تو ستم مكن، اگر به تو خیانت شود تو خیانت مكن، اگر به تو دروغ گویند تو دروغ مگو، اگر تو را ستودند شاد مشو و اگر نكوهشت كردند بی تابی مكن و درباره آنچه در خصوص تو می گویند بیندیش . اگر آنچه درباره ات می گویند در خودت دیدی بدان كه سقوط تو از چشم بینای خداوند عزوجل در هنگامی كه برای كار درستی خشم كردی مصیبتی بزرگتر است . برایت از این كه بیم داری از چشم مردم بیفتی و اگر بر خلاف واقع گفته اند این خود ثوابی است كه بی رنج آن را به دست آورده ای.
معیار خوب و بد بودن
بدان كه تو دوست و یار ما محسوب نخواهی شد تا چنان شوی كه اگر تمام همشهریانت گردآیند و یك زبان گویند كه تو مرد بدی هستی مایه اندوه تو نگردد و اگر همه گویند تو مرد نیكی هستی موجبات شادی تو فراهم نشود، اما همواره خودت را به قرآن عرضه كن كه اگر به راه قرآن می روی و آنچه را كه او نخواسته تو نیز نمی خواهی و آنچه را كه خواسته می خواهی و از آنچه برحذر داشته می ترسی پس استوار باش و مژده ات باد كه هر چه در باره تو گویند، تو را زیان نرساند و اگر از قرآن جدایی پس چرا بر خود می بالی؟! براستی مؤمن سرسختانه مشغول جهاد با نفس است تا بر هوا و هوس نفس خویش غلبه كند . یك بار نفس را از كژی به راستی آرد و با خواهش او برای خدا مخالف شود و بار دیگر هم نفس او را به زمین زند و پیرو خواهش او گردد و خدایش دست گیرد و از جا بلند كند و از لغزشش بگذرد و متذكر شود و از خدای بترسد و بدو توبه كند و معرفت و بنیانی اش افزون شود چرا كه ترسش از او بیشتر شده است و خداوند در این باره می فرماید:" إِنََّ الَّذینَ اتَّقَوا إِذَا مَسَّهُم طَائِفُ مِنَ الشَّیطانِ تَذَكَّرُوا فَإِذَا هُم مُبصِرُونَ."( اعراف/201)
" براستی چون ایمان آوردگان را از شیطان وسوسه هایی به دل رسد، همان دم خدا را به یاد آرند و بی درنگ بصیرت یابند."
عمل خالصانه
ای جابر روزی اندك را از سوی خدا برای خویشتن بسیارگیر كه از عهده شكرش باید به درآیی و طاعت افزون خود را برای خود اندك انگار تا بدین وسیله نفس را خوار داری و خود را سزاوار گذشت گردانی. شر موجود را از خود به وسیله دانش حاضر دفع كن و علم حاضر خود را با عمل خالصانه به كار بند و در عمل خالص از غفلت بزرگ به نیك بیداری و هشیار بودن كناره گیر و نیك بیداری را با ترس صحیح ازخداوند تحصیل كن و از آرایشهای نهانی به زندگی موجود دنیوی برحذر باش و زیاده رویهای هوا به رهنمایی عقل محدود كن و هنگام غلبه هوا از علم راهنمایی مددجو و اعمال خالصانه ات را برای روز قیامت ذخیره نگه دار و با انتخاب قناعت از زیاد حرص ورزیدن خودداری نما و با كوتاه كردن آرزو، شیرینی زهد را به سوی خدا جلب كن و طنابهای آز را به سردی یأس و ناامیدی ببر و با خودشناسی راه خودبینی را ببند و با تفویض صحیح امور به خداوند، به آسودگی برس و با فزون یاد كردن خداوند در خلوتها به رقت قلب دست یاب و با دوام اندوه، دل را نورانی كن و با ترس راست و صادقانه، خود را از ابلیس حفظ كن مبادا به امیدواری دروغین دل خوش كنی كه این تو را در هراسی راست خواهد انداخت و مبادا در كارها امروز و فردا كنی كه این دریایی است كه نابود شوندگان در آن غرق خواهند شد و مبادا غفلت كنی كه این مایه سنگدلی است و از آنچه در آن عذر و بهانه ای برایت نباشد بپرهیز كه پشیمانها بدین پناه می آورند و به پشیمانی بسیار و استغفار فراوان از گناهان گذشته ات باز گرد و با دعای خالصانه و راز و نیازهای شبانه از رحمت و گذشت الهی برخوردار شو، و با بسیاری شكر، نعمتهای بیشتری به سوی خود جلب كن ، و با كشتن آز و طمع در پی بقای عزت و سرفرازی باش و این آز را با عزت ناامیدی از میان بر و این عزت ناامیدی را با بلند همتی به دست آر و كوتاه كردن آرزو را از دنیا توشه بردار و از هر فرصتی برای رسیدن به مقصود خویش سودجو و مبادا به چیزی كه بدان اطمینان نداری، اعتماد كنی.سلامت جویی
و بدان كه هیچ دانشی چون سلامت جویی نیست و هیچ سلامتی همچون سلامت دل نیست و هیچ خردی همچون مخالفت با هوا نیست و هیچ فقری همچون فقر قلب نیست. هیچ ثروتی همانند بی نیازی دل و هیچ شناختی همچون خودشناسی نیست و هیچ نعمتی مانند عافیت و هیچ عافیتی مثل یار شدن توفیق نیست و هیچ شرفی همسنگ بلند همتی نیست و هیچ زهدی همگون با كوته آرزویی نیست و هیچ عدالتی همانند انصاف نیست و هیچ ستمی همچون موافقت با هوا و هوس نیست و هیچ اطاعتی بمانند انجام فرایض نیست و هیچ مصیبتی همچون بی خردی نیست و هیچ گناهی همانند كوچك شمردن گناهت و خشنودی از حالتی كه در آنی نیست وهیچ فضیلتی همچون جهاد و هیچ جهادی همانند جهاد با هوا و هوس نیست وهیچ نیرویی همچون نیروی جلوگیر از خشم نیست و هیچ ذلتی همچون ذلت آز نیست و مبادا با وجود فرصت بهره وری را از دست دهی كه این عرصه ای است كه به اهل خود زیان می رساند."و نیز آن حضرت فرمود:
" سخن پاك را از هر كس كه می گوید، فراگیرید اگر چه خود بدان عمل نمی كند، زیرا خداوند می فرماید:
" اَلَّذینَ یستَمِعُونَ القَولَ فَیتَّبِعُونَ أَحسَنَهُ أُولئِكَ الَّذِینَ هَدَاهُمُ اللهُ"(زمر/18)
" بندگانی كه سخنان را می شنوند و از بهترین آن پیروی می كنند. آنانند كسانی كه خدا هدایتشان كرده است. "
وای بر انسان
وای بر تو ای فریب خورده چرا نمی ستایی كسی را كه بدو چیزی فانی می دهی و او به تو چیزی باقی می بخشد. یك درهم فانی را به ده درهم ده تا هفتصد درهم باقی بگیرد یعنی چندین برابر.وای بر تو براستی تو یكی از دزدان گناهان هستی هرآنگاه كه بر تو شهوتی یا ارتكاب گناهی رخ دهد و تو شتابان به سوی آن روی و به جهل خویش در انجام آن بكوشی گویی كه در برابر چشم خدا نیستی و یا خداوند در كمین تو ننشسته است.
ای جوینده بهشت! چقدر خواب تو دراز و مركبت كُند و همتت سُست است. پس وای خدایا از این طالب و مطلوب! و ای گریزنده از دوزخ! چه شتابان به سوی آتش روانه ای و چه زود خود را در آن فرو می افكنی"!!
منبع:
فی رحاب ائمة اهل البیت- سیرة الباقر، صص21-22
