اقامتگاه فاطمه معصومه علیهاالسلام در قم

سراى «موسى بن خزرج» كه حضرت معصومه علیهاالسلام چند صباحى در آنجا به سر برد، مدرسه معروف «ستیه » است.

این سرا در محله «میدان میر» وسط شهر قم در یكى از محله‎هاى قدیمى بود و عبادتگاه آن حضرت به نام «بیت النور» در وسط آن، قرار داشت.

موسى بن خزرج پس از رحلت آن بانوى گرانقدر، محراب ایشان را به همان حال باقى گذارد، و دیگر نقاط خانه خویش را نیز به احترام ایشان، مسجد كرد.

اصل محراب فاطمه معصومه علیهاالسلام كه در نزد عوام به «تنور» مشهور است تاكنون پا برجاست و مردم از قدیم الایام تاكنون براى تیمن و تبرك و خواندن زیارت و دعا بدان جا مى‎روند. محراب مزبور كه غرفه كوچكى بیش نبوده، تجدید بنا شده و به صورتى زیبا در آمده است. و در كنار آن، مدرسه‎اى براى طلاب علوم دینى ساخته شده كه به «مدرسه ستیه» معروف است. نیز در ضلع غربى و جنوبى آن، مسجدى بنا گردیده است.

سراى موسى بن خزرج در آن روزگار به هنگام ورود حضرت معصومه علیهاالسلام در منتهى الیه جنوب غربى شهر قم قرار داشت.

زیرا بر اساس آثارى كه موجود است، شهر قم در آن عصر در شمال شرقى شهر فعلى قرار داشت و به تدریج به سمت غرب و جنوب كشیده شد.

البته در حال حاضر محل نامبرده در اواسط قسمت قدیمى شهر به سمت جنوب است.

ناحیه‎اى كه آستانه مقدسه با مدارس و مساجد تابع آن در آنجا قرار دارد، پیش از رحلت حضرت معصومه علیهاالسلام، احتمالاً باغ آباد و مصفایى از املاك موسى بن خزرج بود.

چون در آن دوران، متداول و معمول بود كه رؤسا و بزرگان عرب علاوه بر خانه‎هاى مجللى كه داخل شهر داشتند، هر یك به تناسب موقعیت و مقام خویش در باغ‎هاى اختصاصى خود در سواحل رودخانه، كاخ و قصرى مشرف بر آب براى تفریح در ایام بهار و تابستان بنا مى‎نمودند.

با توجه به وضعیت محل مذكور و موقعیت متناسب «بابلان » همان محلى كه امروزه پیكر مقدس حضرت معصومه علیهاالسلام قرار دارد و شخصیت موسى بن خزرج، حدس زده مى‎شود كه كاخ ییلاقى موسى در همان ناحیه قرار داشت. و به طورى كه از قراین برمى‎آید، باغ و كاخ مزبور را موسى فوق‎العاده دوست مى‎داشت. و به همین جهت آن را نثار مقدم حضرت معصومه نمود و محل دفنش را در آنجا نهاد.

ظاهراً موسى بن خزرج با مشاهده وضع مزاجى نامناسب و وخامت حال حضرت معصومه علیهاالسلام ایشان را به باغ ییلاقى خویش دعوت نمود تا از آن رهگذر از ازدحام مردم در امان بماند.

علت برگزیدن شهر قم بر اساس سخن مشهور: پس از این كه فاطمه معصومه علیهاالسلام به شهر ساوه رسید، بیمار شد.

و چون در خود توان رفتن به خراسان را ندید، و یقین پیدا كرد كه دیگر هرگز برادرش امام رضا علیه‎السلام را نخواهد دید، تصمیم گرفت به قم كه از پیش مى‎دانست در آنجا به لقاى حق خواهد شتافت؛ برود.

یكى از نویسندگان درباره علت رفتن حضرت معصومه علیهاالسلام به شهر قم گوید: «این مجلله در اوائل سال 201 هجرى به مقصد «مرو» از مدینه طیبه بیرون آمده، بین راه در ساوه كه شهرى معظم و مردمش «شافعى مذهب » و بسیار هم متعصب بودند؛ به شدت مریضه و ناتوان گشته، به واسطه فقدان اصحاب وفاق و وجدان ارباب نفاق و به علت نبودن طبیب معالج و نداشتن پرستار دلسوز و مكان مناسبى براى آسایش خود، مجبور مى‎شود كه از راه مقصد، اندكى منحرف گشته، خود را به شهر قم كه از بلاد مستحدثه شیعیان و مراكز موالى و دوستداران آن خاندان، مى‎دانست با آن كه در مسیر او نبود، برساند.

و از قرائن، مستفاد مى‎شود كه فاطمه علیهاالسلام قبل از حركت خود از ساوه به طرف قم، رؤساى قم را از مقدم خویش به ساوه، خبردار كرده بود.

معلوم مى‎شود موقعى كه بى‎بى بیمار مى‎شود، به جهاتى كه نگارش یافت، خود را از حركت به طرف قم ناچار مى‎دیده، از طرفى هم نمى‎خواسته است كه بدون سابقه دعوت، به آن شهر كه از مسیر او دور است، وارد شود.

بنابراین، از ورود خود به ساوه «آل سعد» را آگهى مى‎دهد تا آنان به طلب وى از قم بیرون آیند.

برخى درباره سبب روى آوردن حضرت معصومه علیهاالسلام به قم، گویند: بى تردید مى‎توان گفت كه آن بانوى بزرگ، روحى ملهم و آینده‎نگر داشت و با توجه به آینده قم و محوریتى كه بعدها براى این سرزمین پیش مى‎آید - محوریتى كه آرامگاه ایشان مركز آن خواهد بود - بدین دیار، روى آورد. این جریان به خوبى روشن مى‎كند كه آن بانوى الهى به آینده اسلام و موقعیت این سرزمین توجه داشته است و خود را با شتاب به این سرزمین رسانده و محوریت و مركزیت آن را با مدفن خود پایه‎ریزى كرده است.

پرواز سوگمندانه

حضرت معصومه علیهاالسلام هفده روز بیشتر پس از ورود به قم، زنده نماند و سپس دعوت حق را لبیك گفت و به سوى بهشت برین پرواز كرد.

این حادثه به سال 201 هجرى رخ داد. سلام بر این «بانو» از سپیده خلقت تا قیام قامت.

منبع:

تهیه و تنظیم موسسه تبیان (دفتر قم)