تاریخ تکاندهنده بهائیت(1)

اولین دولت فزونخواه و استعمارگری که سران بابیت و بهائیت با آن در پیوند بوده اند امپراتوری روس تزاری است؛ امپراتوری متجاوز و درازدستی که در نیمه اول قرن نوزدهم با زور و نیرنگ 17 شهر از آبادترین شهرهای کشورمان را اشغال و از پیکر آن جدا کرد و پس از آن نیز تا زمان فروپاشی (1917 م) همواره سد راه آزادی و پیشرفت ایران اسلامی بود.

علاوه بر منابع غیر بهائی، در آثار خود بابیان و بهائیان نیز شواهد و دلایل تاریخی زیادی وجود دارد که حاکی از پیوند سران این دو فرقه- خصوصاً بهائیان و بالاخص شخص حسینعلی بها- با امپریالیسم تزاری است.

شواهد تاریخی زیر، نشان از «توجه خاص» روسیه تزاری به موضوع باب و حرکت او و وجود پیوند میان بابیان و بهائیان با روس ها دارد:

1-زمانی که علی محمد باب (همراه دستیارش محمدعلی زنوزی) در تبریزاعدام و جسدش در خندق افکنده شد، صبح روز بعد، کنسول روس در تبریز به کنار خندق آمد و توسط نقاش کنسولخانه به تصویر برداری از جسد باب و یار مقتولش پرداخت.

عبدالحمید اشراق خاوری، نویسنده و مبلغ مشهور بهائی، در تلخیص تاریخ نبیل، ضمن اشاره به مطلب فوق، سخنی دارد که حاکی از ارتباط و دوستی اعضای کنسولخانه روسیه در تبریز با برخی از بابیان است: «صبح روز بعد از شهادت، قونسول روس در تبریز با نقاشی ماهر به کنار خندق رفته و نقشه آن دو جسد مطهر را که در کنار خندق افتاده بود برداشت. حاجی علی عسگر برای من حکایت کرد و گفت که یکی از اعضای قونسولخانه روس که با من رابطه و نسبت داشت آن نقشه را در همان روزی که کشیده شده بود به من نشان داد آن نقشه با نهایت مهارت کشیده شده بود...».

محمدعلی فیضی، دیگر مورخ مشهور بهائی، نیز در تاریخ خود به نقل از حاج علی عسگر، به نکته فوق تصریح دارد. به تصویر برداری کنسولگری روسیه از جسد باب، حتی در نوشته رهبران بهائیت نظیر عباس افندی و شوقی نیز تصریح شده است.

2- ملا محمدعلی زنجانی (رئیس بابیان زنجان) که در آن شهر مدت ها با قشون اعزامی از سوی امیرکبیر جنگید. در خلال جنگ به یارانش اطمینان داده بود که «دولت روس به یاری آنان خواهد آمد». فریدون آدمیت. پس از نقل این مطلب از زبان «ابوت». مامور انگلیسی که از آن شهر می گذشته سخن جالبی دارد «ملا محمدعلی زنجانی یعنی جناب «حجت» که دعوی فتح کره زمین را داشت. و معتقد بود که تاجداران جهان باید فرمان وی را به گردن نهند. و حتی حکومت مصر را به دست یکی از اولیای مقدس سپرده بود. چطور شد که به اصحابش وعده داد که امپراتور روس که در زمره همان شاهان کافر بود. به یاری آنان خواهد آمد؟! آن بیچارگان ابله هم باور فرموده بودند». همچنین، منابع بابی تصریح دارند که در جریان درگیری فوق، سفیر روسیه (پرنس دالگوروکی) به امیر کبیر به علت سرکوب و قلع و قمع بابیان شورشگر در آن شهر اعتراض کرد.

3- ماجرای تجمع بابیان (تحت رهبری قدوس، قره العین و حسینعلی بها) در 1264 ق در بدشت (واقع در حوالی شاهرود) در تاریخ مشهور است. در آنجا تصمیم گرفته شد که بابیان در ماکو (بازداشتگاه علی محمد باب) گرد آیند و برای رهایی وی، به مقرش حمله برند و در برابر دولت وقت ایران (محمدشاه و حاجی میرزا آقاسی) «ایستادگی» ورزند و چنانچه شکست خوردند «به خاک روسیه» پناهنده شوند.

4- اعضای خاندان افنان (خویشاوندان باب و نمایندگان عباس افندی در ایران) با سفارت روسیه پیوند نزدیک داشتند و حاجی میرزا محمدتقی افنان وکیل الدوله (پسردایی باب) و برادران و پسرانش به عنوان نمایندگان تجاری روسیه در بمبئی و یزد فعالیت می کردند و آقا علی حیدر شیروانی (بهائی و از شرکای تجاری خاندان افنان) از اعضای متنفذ سفارت روس در تهران بود و با حمایت او بود که حاجی میرزا محمد تقی افنان وکیل التجاره دولت روسیه در بمبئی شد. محمد طاهر مالمیری، از عیون بهائیان، ضمن شرحی پر آب و تاب در تعریف از خویشاوندان مادری باب چنین می گوید: «... حاجی میرزا محمد تقی وکیل الدوله، نماینده رسمی دولت روس، با نشان مخصوص و بیرق بالای سر درب خانه شریفشان ممتاز از دیگران بودند. روزی که نشان طلای بزرگ از طرف دولت روس برای ایشان رسیده بود چند نفر از تجار را در بیت شریفشان دعوت فرمودند و دو ساعت این نشان را زدند...» آواره نیز از «علاقه جات» وکیل الدوله «در روسیه» یاد می کند.

وکیل الدوله از سوی عباس افندی دستور یافت که اولین معبد و مرکز تبلیغی بهائیان در جهان (مشرق الاذکار) را در عشق آباد روسیه بنا نهد و این ماموریت را نیز (با پشتیبانی روس های تزاری) پیش برد و نهایتاً در حیفا (محل سکونت عباس افندی) درگذشت. در همین زمینه باید به پیوند برادران باقراوف (سرمایه داران بهائی) با روسیه اشاره کرد که شرح «روس فیلی» و روابط آنها با عوامل روسیه در تاریخ آمده است.

5- اقدام کاپیتان تومانسکی، صاحب منصب روسی، به ترجمه و ترویج آثار بهائیان، مورد دیگری است که برخی از مطلعان، آن را شاهدی بر پیوند روسیه و بهائیت گرفته اند. والنتین چیرول، مخبر مشهور روزنامه تایمز، از کسانی است که وزارت خارجه بریتانیا در مورد قرارداد 1907 (تجزیه ایران به مناطق نفوذ روس و انگلیس) با وی رایزنی کرد. چیرول در کتاب معتبرش: «مساله شرق وسطی» یا «چند مساله سیاسی راجع به دفاع هندوستان». بهائیان را جاسوس روس ها معرفی می کند. وی «کاپیتان تومانسکی» را از مبارزترین ماموران و عاملان آن دولت شمرده و حتی اشاعه بابیگری را نتیجه علاقه روس ها و اقدام در انتشار آثار آنان می داند. به باور او: تومانسکی در این راه به دولت متبوع خود خدمت کرد. گفتنی است که میرزا ابوالفضل گلپایگانی (مبلغ مشهور بهائیان) زمان اقامتش در سمرقند (1310 ق) «رساله اسکندریه» را به نام همین مسیو الکساندر تومانسکی، صاحب منصب توپخانه روس در عشق آباد، تالیف کرد و تومانسکی نیز بخشی از آن رساله را در جلد هشتم از زپیسکی (مجله روسی متعلق به شعبه ای از انجمن همایونی روسی آثار عتیقه) در سال های 1894- 1893. به چاپ رساند. تومانسکی، همچنین «به راهنمایی و معاونت» میرزا ابوالفضل، کتاب مقدس بهائیان (اقدس) را به روسی برگرداند.

6- تشکیل اولین مرکز تبلیغاتی مهم بهائی ها در خاورمیانه (با عنوان مشرق الاذکار) در عشق آباد روسیه و با حمایت آشکار روس ها، نشان دیگری از پیوند دولت تزاری و سران این فرقه است.

7- در همین زمینه باید به حضور بهائیان در تشکیلات و موسسات مربوط به روس تزاری در ایران (همچون سفارتخانه و بانک استقراضی روسیه) اشاره کرد. (ایام تفصیل این بحث در مطلبی جداگانه آمده است).

8- وعده های مکرر سران بهائیت (بها و عبدالبها) به اتباع خویش مبنی بر شکست ناپذیری امپراتوری تزاری و برخورداری آن از تاییدات الهی! گواه دیگر این پیوند است.

9- رد پای ارتباط بابیان و بهائیان با روسیه تزاری را، بیش از هر چیز، بایستی در پرونده خود حسنعلی بها (موسس مسلک بهائیت) بازجست که پدرش میرزا عباس نوری، دستیار شاهزاده «روس فیل» قاجار (امام وردی میرزا) بود و سه تن از منسوبین نزدیک بها (برادر، شوهر خواهر و خواهرزاده وی) در استخدام سفارت روسیه بودند و خود بها نیز در جریان ترور نافرجام ناصرالدین شاه توسط بابیان، با حمایت جدی و پیگیر سفیر روسیه (دالگورکی) از زندان و اعدام نجات یافت و تحت الحفظ سفارت از ایران خارج شد و لوحی در تقدیر از تزار و سفیرش صادر کرد. (در مقالات بعدی به شرح بیشتر خواهیم پرداخت)

موارد 9 گانه فوق، به روشنی از پیوند بهائیت با استعمار تزاری پرده برمی دارد.

پانوشت ها:

1- مطالع الانوار (THE DAWN BREAKERS) تلخیص تاریخ نبیل زرندی، ترجمه و تلخیص عبدالحمید اشراق خاوری، موسسه ملی مطبوعات امری، 134 بدیع، صص 504- 503؛ ظهور الحق، فاضل مازندرانی، 3/257؛ حضرت نقطه اولی 1266- 1235 هجری/ 1850- 1819 میلادی، محمدعلی فیضی، آذر 1352، موسسه ملی مطبوعات امری. 136 بدیع، صص 347- 348؛ مقاله شخصی سیا- ... (عباس افندی)، موسسه ملی مطبوعات امری، سال 119 بدیع، ص 49، شوقی افندی، ترجمه نصرالله مودت. موسسه ملی مطبوعات امری، تهران، 1/258- 247؛ آهنگ بدیع، سال 24 (1348) ش 9 و 10، ص 288

2- مطالع الانوار، صص 503- 504 نیز ر.ک. ظهور الحق. 3/257 به نقل از نبیل زرندی

3- حضرت نقطه اولی ... صص 348- 347

4- ر.ک. مقاله شخصی سیاح ... عباس افندی. ص 49؛ قرن بدیع، شوقی، 1/247 به بعد

5- امیرکبیر و ایران، فریدون آدمیت، چاپ 5: انتشارات خوارزمی، تهران 1355، ص 449

6- همان: ص 450

7- نقطه الکاف، به اهتمام ادوارد براون، مطبعه بربل هلاند، 1328 ق. صص 234- 233 و نیز ص 266

8- فتنه باب. اعتضاد السلطنه، توضیحات عبدالحسین نوایی، ص 179.

9- ظهورالحق. ج 8. قسمت اول، ص 431؛ «جستارهایی از تاریخ بهائیگری در ایران...» عبدالله شهبازی، تاریخ معاصر ایران، س 7.ش 27. پاییز 1382. ص 20

10- خاطرات مالمیری. حاج محمد طاهر مالمیری. لجنه ملی نشر آثار امری به لسان فارسی و عربی، لانگنهاین- آلمان. 149 بدیع/ 1992 م. صص 61- 60

11- الکواکب الدریه. 2/96

12- ر.ک. سفرنامه ظهیرالدوله همراه مظفرالدین شاه به فرنگستان به کوشش دکتر محمد اسماعیل رضوانی. ص 51 و 69- 68، کشف احیل، آیتی. ج2. چ4. ص 39-38 و ج3. چ4. صص 198- 196 و ج1. چ7. صص 27-26؛ ایرانی که من شناخته ام. ب. نیکیتین. ترجمه فره وشی و مقدمه ملک الشعرای بهار، کانون معرفت. تهران 1329. صص 167- 165

13- امیرکبیر و ایران. آدمیت. با مقدمه محمود محمود. چاپ اول: انتشارات بنگاه آذر، تهران 1323. قسمت اول. ص 256.

14- بهائیان. محمدباقر نجفی. چاپ اول صص 363- 362

15- آهنگ بدیع. سال 19 (1343). ش 1. مقاله «کتاب اقدس» تدوین دکترمحمد افنان و ... ص 13. بجا است در مورد ماهیت و مواضع سیاسی کسان دیگری از روسیان نیز (همچون رزن، ژوکوسکی و کاظم بیک الکساندر قاسمویچ) که راجع به بابیه و بهائیه پژوهش و تالیف کرده اند. تحقیقی صورت گیرد.

16- ر.ک. فلسفه نیکو. حسن نیکو. 2/165- 163