موسسسه فرهنگی و اطلاع رسانی تبیان

حسن و قبح شرعی، مقابل حسن و قبح عقلی بوده و عبارت است از حسن و قبح افعال اختیاری انسان که ناشی از حکم شارع به حسن و یا قبح آنها می‌باشد؛ یعنی هر فعلی را که شارع به حُسن آن حکم کرد، حَسن است و هر فعلی را که به قبح آن حکم نمود، قبیح است.

حکم عقل به خوبى یا بدى کارى قطع نظر از حکم شارع را حُسْن و قُبْح عقلى می گویند که در مقابل حسن و قبح شرعی می باشد و از آن در اصول فقه بحث کرده‌اند. حسن و قبح عقلی به حُسن یا قبح یک فعل به اعتبار حکم عقل اطلاق می‌شود.

حصر اضافی، مقابل حصر حقیقی و به معنای اثبات حکم برای موضوعی و نفی آن از برخی از غیر آن است، مانند: ﴿وَما مُحَمَّدٌ اِلاّ رَسُولٌ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِهِ الرُّسُلُ﴾.

هر گاه حصر در کلام به حکم برگردد، حصر حکم نامیده می‌شود. در مثال «ما جائنی القوم الا زیدا» حکم مجیء فقط برای زید اثبات و از غیر او نفی شده است.

حصر موصوف بر صفت به اختصاص موصوف به صفت معیّن و سلب سایر صفات از آن اطلاق می‌شود. حصر موصوف بر صفت، مقابل حصر صفت بر موصوف بوده و به این معنا است که موصوف از این صفت تجاوز نمی‌کند؛

حفظ دین به یکی از امور مورد اهتمام شرع و ملاک برای تشریع برخی احکام اطلاق می‌شود. حفظ دین، از اقسام مصالح ضروری بوده که مورد اهتمام شارع قرار گرفته و براساس آن احکامی تشریع گردیده است.

حفظ عقل به یکی از امور مورد اهتمام شرع و ملاک برای تشریع برخی احکام اطلاق می‌شود. حفظ عقل، از اقسام مصالح ضروری شمرده می‌شود که مورد اهتمام شارع قرار گرفته و براساس آن احکامی تشریع گردیده است.

حفظ مال به یکی از امور مورد اهتمام شرع و ملاک برای تشریع برخی احکام اطلاق می‌شود. حفظ مال، از اقسام مصالح ضروری بوده که مورد اهتمام شرع قرار گرفته و احکامی نیز بر اساس آن جعل گردیده است.

حفظ نسل به یکی از امور مورد اهتمام شرع و ملاک برای تشریع برخی احکام اطلاق می‌شود. حفظ نسل، از مصالح ضروری است که شارع نسبت به آن اهتمام داشته و براساس آن احکامی را جعل نموده است.

حفظ نفس از اقسام مصالح ضروری است که مورد اهتمام شارع قرار گرفته و اساس بسیاری از قانون گذاری‌های وی بوده است، چرا که انسان موجودی است که مورد تکریم خداوند می‌باشد؛

حدیث حِلّ به حدیث دلالت کننده بر برائت شرعی می‌گویند؛ کل شیء لک حلال حتّی تعرف الحرام بعینه.

مذهب صحابی، آرای اجتهادی صحابه پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم، غیر مستند به نص و اجماع لفظی است.

تعارض اصل سببی و مسببی، تنافی مدلول دو اصل عملی اصل عملیِ دارای نسبت سببی و مسبّبی را می‌گویند.

تعارض اطلاق بدلی و شمولی، تنافی میان مدلول مطلق بَدَلی و مطلق شمولی را می‌گویند.

تعارض تخصیص و استخدام، تنافی میان احتمال دو حالت تخصیص و استخدام در یک کلام را می‌گویند.

تعارض تخصیص و تخصص، تنافی میان احتمال دو حالت تخصیص و تخصّص در کیفیت خروج یک جزئی از موضوع حکم کلّی را می‌گویند.

تعارض تقریر و تقریر، تنافی میان مدلول دو تقریر معصوم علیه‌السّلام در موضوع مشابه را می‌گویند.

تعارض تقریر و فعل، تنافی میان مدلول تقریر معصوم علیه‌السّلام با فعل او را می‌گویند.

تعارض حقیقت شرعی و لغوی، تنافی میان احتمال حمل لفظ بر حقیقت شرعی یا معنای لغوی را می‌گویند.

تعارض دلالت وضعی و دلالت حِکْمی ، تنافی میان مدلول دلیل مستفاد از وضع و مقدمات حکمت را می‌گویند.