چهار "بال اخلاق" در قرآن
(عفو - صفح - غفران - رحمت)
چهار كلمهى فوق چهار مرحلهى رفتارى را نشان مىدهد كه بر حسب اراده و تقوا و تسلط بر نفس، انسان مىتواند در برابر كسانى كه به او بدى مىكنند، عكس العمل نشان دهد. اولین گام «عفو» است كه معناى آن گذشت و صرف نظر كردن از انتقام و تلافى است. كسى كه عفو مىكند، ظاهراً صرف نظر كرده است، اما معلوم نیست كدورت و رنجش قلبىاش به صورت اخم و ترشرویى در چهرهاش ظاهر نشود.
«صفح» گام تكامل یافتهترى است كه آثار رنجش را از صفحهى صورت و دل پاك مىكند. از این كاملتر مرحلهاى است كه به جاى تلافى و انتقام به كسى كه به ما ستم كرده، احسان و انفاق كنیم كه این گام را «غفران» مىنامند و دست یازیدن بدان بسیار سخت است.
گام دیگر به عالىترین مرحلهى انسانیت و اخلاق مانده و آن هم «رحمت» است. رحمت یعنى دلسوزى و كمك و مساعدت به محتاج. در این مرحله، نه تنها عفو و صفح نشان داده و به كسى كه به ما بدى كرده، خوبى مىكنیم، بلكه به حال وى دلسوزى مىكنیم كه چرا مكارم اخلاق محروم شده و مرتكب اعمال ناشایست شده است.
در این زمینه به آیات زیر توجه كنید:
- در رابطه با همسر و فرزندان؛
«و ان تعفوا و تصفحوا و تغفروا فان اللّه غفور رحیم». (1)
- دعا به درگاه خدا؛
«واعف عنّا و اغفر لنا و ارحمنا». (2)
- وظیفهى توانگران در برابر تهىدستان؛
«و لیعفوا و لیصفحوا ألا تحبّون أن یغفر اللّه لكم و اللّه غفور رحیم». (3)
- وظیفهى پیامبر در برابر اهل كتاب؛
«فاعف عنهم و اصفح انّ اللّه یحبّ المحسنین». (4-5)
----------------------------------------
پی نوشت ها:
1- سوره تغابن، آیه 14:(و اگر ببخشایید و درگذرید و بیامرزید، به راستى خدا آمرزنده مهربان است).
2- سوره بقره، آیه 286:(و از ما درگذر؛ و ما را ببخشاى و بر ما رحمت آور).
3- سوره نور، آیه22:( و باید عفو كنند و گذشت نمایند. مگر دوست ندارید كه خدا بر شما ببخشاید؟ و خدا آمرزنده مهربان است).
4- مائده، آیه 13:( پس، از آنان درگذر و چشم پوشى كن كه خدا نیكوكاران را دوست مىدارد).
5- ر. ک: قرائتی، محسن، هزارو یک نکته در قرآن کریم
