تبیان، دستیار زندگی
بنده در شب اول محرم 1345 ق ، مطابق با تیرماه 1306 ش در شهر قم متولد شدم. اگر چه اصلیت من یزدی است . پدرم آقا میرزا احمد حائری از علمای روزگار خود بود و پدربزرگم ( پدر مادرم ) آیت ا... حاج شیخ عبدالكریم حائری یزدی...
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

آقای عبدالحسین حائری ( چهره های ماندگار)

نخبه كسی است كه كارهایش را با دقت كامل و صادقانه انجام دهد .

تبیان : لطفاً خلاصه ای از زندگینامه خود را بفرمایید.

بنده در شب اول محرم 1345 ق ، مطابق با تیرماه 1306 ش در شهر قم متولد شدم. اگر چه اصلیت من یزدی است . پدرم آقا میرزا احمد حائری از علمای روزگار خود بود و پدربزرگم ( پدر مادرم ) آیت ا... حاج شیخ عبدالكریم حائری یزدی ، مؤسس حوزه علمیه قم بودند . من در همان اوان كودكی قرآن و قدری خواندن و نوشتن را در مكتب فراگرفتم. بعد هم نزد پدرم مقداری مقدمات عربی و بعضی كتاب های لغت و دروس مدرسه ای را خواندم . سپس سطوح عالی فقه و اصول را تا سن نوزده سالگی نزد اساتیدی چون آیات عظام حاج شیخ مرتضی حائری ( دایی ام ) ، حاج شیخ محمد صدوقی ، حاج سید محمدرضا گلپایگانی به پایان رساندم . بعد از آن نزد مراجع عالیقدری همچون آیات عظام حاج سید محمد تقی خوانساری ، حاج سید صدرالدین صدر ، حاج سید محمد حجت و حاج آقا حسین طباطبایی بروجردی دروس خارج را گذراندم و در سن 24 سالگی به درجه اجتهاد نائل شدم. سپس به تهران آمدم و در كتابخانه مجلس مشغول كار شدم. هفده سال عضو هیئت مؤلفان لغت نامه دهخدا بودم و بر چاپ چند جلد از آن نیز نظارت داشتم.

تبیان : چه شد كه به كار كتاب شناسی و فهرست نگاری روی آوردید ؟

در سال 1330 به دلایل مختلف به تهران مهاجرت كردم. در آنجا به طور اتفاقی با آقای تفضلی ، معاون وقت كتابخانه مجلس آشنا شدم و ایشان از من دعوت كرد به كتابخانه مجلس بیایم. در آنجا نسخه های خطی را به من نشان دادند و من از همان موقع شروع به نسخه شناسی و فهرست نگاری كردم . كاری كه تا به امروز هم ادامه پیدا كرده است . البته قبل از من بزرگانی چون ابن یوسف شیرازی ، سعید نفیسی و .... همین كار را در این كتابخانه انجام می دادند .

پس از تأسیس اداره بررسی و تحقیق در كتابخانه ، در سال 1343 ، مسئولیت آنجا به عهده بنده گذاشته شد. در سال 1354 ریاست كتابخانه را عهده دار شدم و در سال 1363 نیز ریاست كتابخانه شماره دو مجلس به بنده واگذار شد . در سال 1368 هم به عضویت هیئت امنای كتابخانه های عمومی كشور درآمدم .

تبیان : برای علاقه مندان توضیح دهید كه فهرست نگاری نسخ خطی به چه صورت است و اهمیت این كار در چیست؟

فهرست نویسی دو ركن اصلی و اساسی دارد: یكی نسخه شناسی و دیگر كتاب شناسی . هر نسخه خطی شامل اسم ، موضوع ، نام مؤلف و محتواست . شناختن این موارد در حوزه كار كتاب شناسی است.

نسخه شناسی عبارت است از شناختن نوع جلد ، كیفیت و نوع كاغذ ، نوع خط ، تعداد صفحات و تعداد سطور هر صفحه . در گذشته به دلیل كمبود كاغذ و دلایل دیگر روزهای مهم ، وقایع تاریخی و خاطرات را در حاشیه كتاب ها می نوشتند . یك فهرست نویس باید به این موارد هم توجه كافی داشته باشد. كتاب شناس حتی به اسم روی كتاب نباید اطمینان كند. باید خودش تحقیق كند تا به عنوان واقعی یا نام مؤلف دست یابد . به هر حال این كار مستلزم دقت فراوان ، اطلاعات كافی و بالاتر از همه عشق است.

اهمیت فهرست نگاری در این است كه در تدوین تاریخ علم كشور خودمان بسیار لازم است. ما باید ابتدا نسخه های خطی را بشناسیم ، مؤلفان را بشناسیم تا بتوانیم خودمان تاریخ علممان را تدوین كنیم.

تبیان : در مورد تاریخچه تنظیم فهرست نسخه های خطی توضیحاتی بفرمایید.

فهرست به صورت لیست از زمان های بسیار قدیم در ایران موسوم بوده . در فهرست ابن ندیم و بعضی فهرست های دیگر تا حدودی كتاب شناسی وجود دارد ، اما این كار به طور جدی در قرون اخیر در اروپا شروع شد و سپس بین اعراب رواج یافت و تدریجاً به ایران هم راه یافت . به هر حال قدیمی ترین فهرست به شیوه امروزی یعنی به شكل محققانه و كامل متعلق به آستان قدس رضوی است.

تبیان : ارزش نسخ خطی كتابخانه مجلس در چه حدی است ؟

در این كتابخانه حدود شانزده هزار كتاب خطی وجود دارد كه از ارزشمندترین آنها ، یك جلد قرآن كریم متعلق به قرن سوم هجری است. دیگر نمونه هایی از آثار برجسته ترین خوشنویسان است كه ارزش چند میلیونی دارد و نیز كتاب هایی نظیر « مفاتیح الاسرار » عبدالكریم شهرستانی كه در جهان منحصر به فرد است. ما با سابقه ممتد و طولانی در زمینه علوم مختلف دارای گنجینه عظیمی از نسخ خطی هستیم كه باید آنها را فهرست نویسی كنیم.

تبیان : برای شناسایی نسخه های خطی كه آسیب دیده اند و خواندن نام مؤلف و یا عنوان كتاب دشوار است از چه شیوه ای استفاده می كنید ؟

برای شناختن این كتاب ها توجه به این موارد ضروری است : بررسی این كه در فلان نسخه از چه كتاب هایی نام برده شده است ، چه كسانی از این كتاب نقل قول كرده اند ، به دست آوردن حدود زمانی تألیف ، شناسایی مؤلفان در آن حدود زمانی و موضوعی كه كتاب در آن موضوع تألیف یافته است و در نهایت حدس زدن در مورد مؤلف احتمالی آن و در یك كلمه پیگیری كردن و وقت گذاشتن .

تبیان : آیا در حال حاضر به فن فهرست نویسی در حد مطلوب پرداخته می شود ؟

متأسفانه در ایران هنوز این كار به درستی انجام نمی شود و عده ای از فهرست نویسان ، نه از روی عشق ، بلكه فقط برای كسب درآمد به این كار می پردازند كه خوب نتیجه چنین كاری معلوم است . متأسفانه بسیاری از فهرست هایی كه نوشته شده است، نقص تحقیقی دارند. البته اساتید بزرگی هم در این فن داریم كه تمام همت خود را صرف این كار می كنند .

تبیان : برای كسانی كه می خواهند به كار فهرست نویسی بپردازند چه پیشنهادی دارید؟

كسی كه ذوق این كار را ندارد ، اصلاً نباید وارد این كار شود. آنهایی كه اهل ادب و فرهنگ هستند صلاحیت ورود به این حوزه را دارند ؛ البته اگر هدفشان كسب درآمد بالا نباشد . به هر حال این كار نیاز به سكون و آرامش ، حوصله ، دقت و توجه كافی و اطلاعات دارد . فهرست نویس باید حداقل لیسانس داشته باشد و هم عربی بداند و هم فارسی ، هم با نوع خط های مختلف آشنا باشد . قبل از شروع به فهرست نگاری هم چند سالی زیر نظر اساتید در كتابخانه ها دوره عملی این كار را بگذراند.

تبیان : به نظر شما نخبه كیست؟

هر كس كاری را كه به عهده گرفته ، با دقت انجام دهد و بر آن كار مداومت كند تا به نتیجه برسد و در ضمن صادقانه بكوشد نه به جهت ریا و تظاهر ، نخبه است و به یقین در كارش موفق خواهد بود.

nokhbegan@tebyan.net