چه مناطقی از ایران برای توسعه‌ی کشت زیتون مناسب است؟

زیتون درختی همیشه سبز است این گیاه از قدیمی‌ترین گیاهان منطقه مدیترانه و به خصوص خاورمیانه است. زیتون در مناطق آب و هوایی خشک و نیمه خشک كه آب، خاک و نور مناسبی دارد و همچنین از زمستان های معتدل و تابستان ای گرم و خشک و طولانی برخوردار است، رشد می کند.در ایران نیز بیشتر از هزاران سال است كه این درخت کشت می شود و هم اكنون سطح زیر كشت این گیاه بیش از یكصد هزار هكتار است.

گلهای زیتون به صورت خوشه ای رشد کرده و از سایر درختان دیرتر شکوفه می دهد.

هر خوشه گل زیتون از چند خوشه کوچک تشكیل شده و دارای 8 تا 25 گل است، در صورتی كه 1 تا 3 درصد گلها به میوه تبدیل شوند این درخت باردهی مناسب و اقتصادی خواهد داشت، میوه زیتون گوشتی و هسته دار است كه به اشكال گرد، بیضی، گلوله ای و دراز دیده می شود.

زیتون گیاهی نیمه گرمسیری و حساس به یخبندان های شدید است و اگر درجه حرارت بطور ناگهانی كاهش یابد ممكن است به نابودی گیاه منجر شود. در مناطقی كه در حدود 1500 ساعت آفتاب در سال داشته باشند زیتون بدست می آید و در مناطق كم نور درخت بیشتر رشد رویشی داشته شاخه ها در هم فرو رفته و تولید محصول را كم می كند.

گیاه زیتون با پیشرفت تكنولوژی از لحاظ غذایی و دارویی مورد استفاده قرار گرفته است و در حال حاضر در سطح دنیا تهیه و خرید و فروش روغن زیتون و دیگر فرآورده های آن در اقتصاد كشورهای تولید كننده نقش بزرگی دارد.

مکان یابی برای کشت زیتون

حرارت می تواند بر قدرت پذیرش گرده توسط کلاله، قدرت ماندگاری تخمدان و بالاخره رشد لوله گرده تأثیرات گذار باشد. مطلوبترین درجه حرارت در زمان گلدهی برای درخت زیتون 25 درجه است تا لوله گرده سریعتر رشد کند، ولی در دمای 20 درجه سانتیگراد رشد لوله گرده کندتر شده و در نهایت باعث کاهش باروری در این گیاه می شود.

شرایط ایده آل برای کشت زیتون

زیتون، گیاهی مناسب برای آب و هوای مدیترانه ای است، آب و هوای مدیترانه ای دارای بهار و تابستان طولانی و آفتابی و زمستان معتدل می باشد.

این گیاه بهترین عملکرد و کیفیت را در این شرایط آب و هوایی دارد. همانطور که اشاره کردیم زیتون در مقابل سرما حساس بوده و این حساسیت در دوره های مختلف رشد گیاه متفاوت است.

اگر درجه حرارت هوا در دوره استراحت گیاه به تدریج کاهش یابد، این گیاه دمای 7- درجه سانتیگراد را به راحتی تحمل می کند و در کوتاه مدت نیز دمای 15- درجه سانتیگراد را تحمل می کند و خسارت وارده به درخت قابل توجه نخواهد بود.

اما در همین دوره اگر درجه حرارت به طور ناگهانی کاهش یابد. ممکن است خسارت وارده به گیاه، قابل توجه باشد. همچنین شاخه های بارده درخت در درجه حرارت 5- درجه سانتیگراد ممکن است از بین برود.

نور: زیتون در مناطق دارای بیش از 1500 ساعت آفتاب در سال به دست می آید و در شرایط نور کم، رشد رویشی درخت زیاد می شود و شاخه ها در همدیگر فرورفته و تولید محصول کاهش می یابد.

خاک: درخت زیتون معمولا در همه خاک ها رشد می کند و محصول می دهد، ولی بهترین خاک برای رشد این گیاه، خاکی عمیق با زهکشی خوب و با بافت سبک شنی-رسی و pH بین 7الی8 است.

آب: زیتون، گیاهی کم توقع و مقاوم به خشکی می باشد، ولی در صورتی محصول اقتصادی و مطمئن می دهد که برای هر هکتار زیتون به طور متوسط 4000 مترمکعب تامین شود، در مناطقی که میزان تبخیر و تعرق زیاد است این مقدار به 5500 تا 6000 متر مکعب نیز می رسد.

رودبار بهترین منطقه کشت زیتون در ایران

شهرستان رودبار بهترین منطقه برای کشت زیتون در ایران است. از آنجایی که درختان زیتون باغ ایستگاه این شهرستان، ارقام اصیل هستند به جرات می توان گفت که میوه‌های زیتون باغ ایستگاه تحقیقات زیتون دارای بالاترین کیفیت برای تهیه کنسرو و استحصال روغن هستند. 

باغ های زیتون در شهرستان رودبار دارای 23 نوع زیتون ایرانی و خارجی است که نوع خارجی آن جزو اولین نهال هایی هستند که وارد کشور شده‌اند.

زیتون كاری در اصفهان

درخت زیتون در بیشتر استانهای كشور از جمله استان اصفهان كاشته می شود. درخت زیتون، درختی دیر بازده است كه بین 5 تا 7 سال به طول می کشد تا به بار بنشیند، ولی این درخت  زیتون دارای عمر طولانی و همیشه سبز است.

باتوجه به ویژگی های این درخت و شرایط مناسب برای باردهی اقتصادی آن، استان اصفهان مزیت نسبی لازم برای كاشت و سرمایه گذاری درخت زیتون را دارد.

با افزایش كاشت و  تاسیس كارخانه های روغن كشی استاندارد و كارخانه های تولید فرآورده های جانبی این محصول، وارد كردن تكنولوژی مناسب و استفاده از نیروی كار در سطح استان اصفهان همچنین با توجه به مركزیت این استان و قابلیت انتقال خود محصول زیتون و فرآورده های جانبی آن به دیگر نقاط كشور، می توان به صرفه ی اقتصادی سرمایه گذاری و روی آوردن به كاشت این گیاه در بخش كشاورزی اشاره کرد.

استان اصفهان با یكهزار و 50 هكتار میزان سطح زیر كشت درخت زیتون، رتبه 17 را در میان استان های كشور دارد. 14 شهرستان در این استان زیر كشت درخت زیتون هستند كه بیشترین سطح را شهرستان های اصفهان، كاشان و نجف آباد به خود اختصاص داده است.

باتوجه به اینكه در استان اصفهان تولیدكننده ی نهال زیتون وجود ندارد، عمده نهال ها از استان مازندران و مركزی وارد میشود.

كاهش مصرف آب با کشت درخت زیتون در اصفهان

این محصول با روش آبیاری قطره ای حدود 5 هزار مترمكعب در سال آب نیاز دارد. با توجه به افزایش مصرف زیتون در ایران و روغن این محصول و جایگزینی آن با دیگر روغن های موجود در بازار و نیز چالش كمبود آب؛ زیتون مزیت مناسبی برای سرمایه گذاری در اصفهان دارد.

این محصول در اصفهان سطح زیر كشت پایینی دارد با حمایت از باغداران و كشاورزان در تامین تقاضا و خرید محصولات آنها باعث می شود تا راه رسیدن به تولید، عوامل موفقیت و جواب دهی سرمایه گذاری در محصول زیتون در اصفهان بیشتر شود.

سیستان بهترین مکان برای کشت زیتون

زیتون محصولی بی نظیر و سودآور در عرصه کشاورزی و اقتصادی محسوب می شود، استان سیستان یکی از بهترین مناطق برای کشت این گیاه است و به علاوه درآمد اقتصادی حاصل از کشت زیتون سبب ماندگاری مردم در منطقه خواهد شد.

همانطور که می دانید، زیتون میوه ای نیمه گرمسیری است بنابراین به سرمای شدید و یخبندان طولانی مدت حساسیت نشان می دهد ولی در کوتاه مدت تا ۱۵- درجه را نیز تحمل می نماید. بهترین عملکرد زیتون در مناطقی حاصل می شود که زمستان های معتدل و تابستان های گرم و خشک و طولانی داشته باشد.

استان لرستان، مناسب برای کشت اقتصادی زیتون 

زیتون، از زمان های بسیار دور در ایران وجود داشت. مبدأ و مرکز پیدایش درخت زیتون را عده ای از محققان، زاگرس ایران (از جمله استان لرستان) می دانند.

اسناد و مدارک به دست آمده نشان می دهد که زیتون در زمان هخامنشیان و ساسانیان در ایران رواج داشته و جزو درختان قدیمی در استان های لرستان، گرگان، گیلان، مازندران و کرمانشاه بوده است که نشان دهنده پیشینه زیتون کاری در ایران و استان لرستان است.

درباره شرایط زیستی درخت زیتون و مناسب بودن آن با شرایط استان لرستان هم باید گفت زیتون در ختی است که نیازبه آب و هوای نیمه گرم و معتدل و خشک ( ناحیه جنوبی لرستان دارای تابستانی نیمه گرم و خشک و بخش های مرکزی دارای آب و هوایی معتدل است) دارد.

مناطق مرکزی لرستان حدود 6 ماه از سال به متوسط درجه حرارت روزانه 21 تا 25 درجه سانتگیراد می رسد. درخت زیتون درختی است نوردوست و با توجه به اینکه طول روز در استان لرستان و نور دهی مستقیم خورشید، زیاد است، این منطقه در مقایسه با استان هایی که بیشتر روزها هوا ابری و طول روز هم کوتاه تر است، برای کشت زیتون مناسب تر است. بهترین خاک برای رشد زیتون:- خاک های لیمونی (درصد رس آنها کمتر و نفوذپذیری آنها بیشتر است)
- خاک های هوموسی (خاک های دارای بقایای گیاهی و غنی از مواد آلی) است.

این در حالی است که خاک های استان لرستان این دو ویژگی را تمام و کمال دارند. از ویژگی های منحصر به فرد استان لرستان برای کشت زیتون نبود آفت و بیماری زیتون در این استان است و به علت طول روز بالا و آب و هوای غیرمرطوب و همچنین به علت اینکه همه نهال های زیتون استان تولید خود لرستان هستند و از جای دیگری وارد نمی شوند تا ناقل بیماری باشند، آفت زیتون وجود ندارد.

سابقه کشت زیتون در لرستان

حدود 1000 سال پیش در این استان زیتون کشت می شد، زیرا در منطقه اولاد قباد در قسمت غربی شهرستان کوهدشت زیتون های خودرو با قدمت 800 تا 1000 سال وجود دارد.

در قسمت جنوب خرم آباد و در منطقه پلدختر و کرکی هم زیتون های خودرو با قدمت 600 سال دیده شده است که خود سازگاری این مناطق را با کشت زیتون نشان می دهد. بهترین مناطق استان لرستان برای کشت زیتون مناطق جنوبی و مرکزی آن است و  بیشترین باغات زیتون را در شهرستان های خرم آباد، کوهدشت، پلدختر و چگنی وجود دارد.

کشت و توسعه زیتون به طور رسمی در سال 1372 در لرستان آغاز شد و اکنون بیش از 2000 هکتار زیتون به صورت باغات میوه ده و نهال وجود دارد که از دو هزار هکتار، حدود  500 هکتار وارد فاز اقتصادی شده و به میوه دهی اقتصادی رسیده است.

زیتون تنوع ژنتیکی زیادی دارد ( کرونائیکی، سویلانا، آمیگ دال، ماری) بهترین  زیتون در ایران "زرد زیتون" است که 80 درصد باغات زیتون استان لرستان را شامل می شود و به علت داشتن روغن زیاد و واکنش مثبت به همه شرایط آب و هوایی و اقلیمی، توجیه اقتصادی بالایی دارد.

لرستان هم از لحاظ کمیت و هم به لحاظ کیفیت، پس از هفت استان صاحب نام در تولید زیتون کشور (گیلان، مازندران، گرگان، فارس، زنجان، قزوین و کرمانشاه) رتبه هشتم را دارد.

---