عالم مورد احترام در قرآن کیست

بررسی آیات قرآن و شرح آن‌ها در تفاسیر، برخی از ویژگی‌های یک عالم شایسته احترام را به انسان معرفی می‌کند. بخشی از شروح تفاسیر حول این موضوع در قسمت زیر ارائه می‌شود:

انجام وظیفه و خداترسی

۳۹ احزاب
«الَّذِینَ یُبَلِّغُونَ رِسالاتِ اللَّهِ»‏ آن كسانى كه پیام‌هاى خدا را می‌رسانند به مردمى كه مبعوث بر آن‌ها شده و آن را كتمان نمی‌كنند.
«وَ یَخْشَوْنَهُ‏» یعنى می‌ترسند از خدا در ترک آنچه خدا بر آن‌ها واجب كرده است.
«وَ لا یَخْشَوْنَ أَحَداً» و نمی‌ترسند از غیرخدا در آنچه كه متعلّق به رسالت و تبلیغ است. این آیه دلالت دارد بر اینكه برای پیامبران(ع) در تبلیغ رسالتشان تقیّه جایز نیست.

نترسیدن از غیر حق

«وَ كَفى‏ بِاللَّهِ حَسِیباً» حسیبا یعنى محاسبا؛ خدا براى محاسب بودن و به حساب آوردن اعمال كوچک و بزرگ انسان‌ها كافى است. پس واجب است كه از او خشیت داشته و از غیر او دچار خشیت نشوید.
«إِنَّما یَخْشَى اللَّهَ مِنْ عِبادِهِ الْعُلَماءُ» این جمله توضیح می‌دهد چگونه و چه كسانى از این آیات عبرت می ‌گیرند. این آیات اثر خود را كه ایمان حقیقى به خدا و خشیت از او به تمام معناى كلمه است، تنها بر علما می‌گذارد، نه جهال.
در سابق هم گذشت كه انذار تنها در علما نتیجه بخش است چون در جایی فرمود: «إِنَّما تُنْذِرُ الَّذِینَ یَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ بِالْغَیْبِ وَ أَقامُوا الصَّلاةَ» پس در حقیقت آیه مورد بحث روشن می‌‏سازد كه خشیت به معنى حقیقى كلمه، تنها در علما یافت می‌شود.

علم عملی و توحیدی

مراد ازعلما، علماى باللَّه است؛ یعنى كسانى كه خداى سبحان را به اسماء و صفات و افعالش می‌‏شناسند؛ شناسایى تامى كه دل‌هایشان به وسیله آن آرامش می‌‏یابد و لكه‌هاى شک و دو دلى از نفوس آنان زایل گشته و آثار آن در اعمالشان هویدا می‌‏گردد و فعلشان تصدیق قولشان می‌شود. مراد از خشیت در چنین زمینه‌اى، همان خشیت حقیقى است كه به دنبالش خشوع باطنى و خضوع در ظاهر پیدا می‌شود. این آن معنایى است كه از سیاق آیه برمی‌آید.

مشمول پشتوانه و هدایت الهی

آیه ۵۴ سوره حج
خدا این مؤمنان آگاه و حق‌طلب را در این مسیر پرخطر تنها نمی‌گذارد بلكه افرادى را كه ایمان آوردند، به سوى صراط مستقیم هدایت می‌كند «وَ إِنَّ اللَّهَ لَهادِ الَّذِینَ آمَنُوا إِلى‏ صِراطٍ مُسْتَقِیمٍ‏».
سوره اسرا آیات ۱۰۷ تا ۱۰۹
«وَ لِیَعْلَمَ الَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ أَنَّهُ الْحَقُّ مِنْ رَبِّكَ» تا آن‌ها كه به خدا و توحید و حكمتش علم دارند، بدانند كه قرآن حق است و قابل تغییر و تبدیل و زیاد و كم نیست.
«فَیُؤْمِنُوا بِهِ‏» تا ایمان آن‌ها استوار بماند و به قولى یعنى بر ایمان آن‌ها افزوده شود.
«فَتُخْبِتَ لَهُ قُلُوبُهُمْ‏» و بر اثر قوت ایمان، در پیشگاه قرآن خشوع و تواضع پیدا كنند.
«وَ إِنَّ اللَّهَ لَهادِ الَّذِینَ آمَنُوا إِلى‏ صِراطٍ مُسْتَقِیمٍ‏» خدا مردم مؤمن را به راهى روشن و بی‌پیچ و خم هدایت می‌كند. منظور این است كه آن‌ها را بر دین حق استوار می‌دارد. برخى گویند یعنى آن‌ها را به سبب ایمان به راه بهشت هدایت می‌كند.

حق‌پذیری پیش از علم

مراد از«الَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ مِنْ قَبْلِهِ» كسانی هستند كه قبل از نزول قرآن، خدا و آیات او را می‌شناختند؛ چه از یهود و چه از نصارى و چه از غیر ایشان. بنا بر این هیچ جهتى ندارد كه ما آن را به طائفه معینى اختصاص دهیم.
مگر آنكه كسى بگوید از سیاق استفاده می‌شود كه مقصود از آن، علماى اهل حقند كه دینشان منسوخ نشده باشد و چنین كسانى منحصراً علماى مسیحیت خواهند بود چون قبل از نزول قرآن دین غیر منسوخ همان نصرانیت بود و منظور از علماى ایشان آن‌هایند كه از دین خدا روى برنگردانده و آن را دستخوش تحریف نكردند.
به هر حال مقصود از اینكه فرمود قبل از آن علم داده شدند، این است كه براى فهم كلمه حق و قبول آن مستعد شدند چون مجهز به فهم حقیقت معناى حق گشته بودند؛ در نتیجه حق بودن قرآن كریم هم در دل هاى ایشان ایجاد خضوع بیشترى كرده است.

اهل عبادت و مناجات هستند

«یَخِرُّونَ لِلْأَذْقانِ سُجَّداً» كلمه اذقان جمع ذقن به معناى چانه است كه محل اجتماع دو طرف صورت است و خرور كردن ذقن به معناى به خاک افتادن براى سجده است و كلمه «سجدا» نیز همین معنا را بیان می‌‏كند.

بدون تعصب به دنبال مشترکات سازنده

سوره آل عمران آیه ۶۴
«قُلْ یا أَهْلَ الْكِتابِ تَعالَوْا إِلى‏ كَلِمَةٍ سَواءٍ بَیْنَنا وَ بَیْنَكُمْ أَلَّا نَعْبُدَ إِلَّا اللَّهَ وَ لا نُشْرِكَ بِهِ شَیْئاً وَ لا یَتَّخِذَ بَعْضُنا بَعْضاً أَرْباباً مِنْ دُونِ اللَّهِ‏» سواء به معنى مساوى و برابر است‏. آمدن به سوى كلمه، به معنى اتّفاق در سخن و عمل است. یعنى اى اهل كتاب بیائید به‌ هدفى و مقصدى كه فائده آن برای همه برابر و یكسان است و تبعیضى در آن نیست و نمی‌توانید بگوئید این پیشنهاد فقط به سود یک طرف و یا عدّه‏‌اى است. در مقام پرستش و بندگى، فقط خدا را پرستش كنیم و شریكى بر او قائل نشویم و در مقام فرمانبرى و اطاعت فقط از دستورهاى خدا اطاعت كنیم و جز خدا اربابى و قانون‌گذارى نداشته باشیم.

علم علما سبب رشد و اصلاح

۶۶ سوره کهف
«قالَ لَهُ مُوسى‏ هَلْ أَتَّبِعُكَ عَلى‏ أَنْ تُعَلِّمَنِ مِمَّا عُلِّمْتَ رُشْدا»
به دنبال معلمى باشد كه هدایتگر است و مطالبى می ‏گوید كه به صلاح او و عامل رشد اوست.

منابع
ترجمه تفسیر مجمع البیان ج‏۲۰ ص۱۳۱
ترجمه تفسیر مجمع البیان ج‏۱۷ ص۸
ترجمه تفسیر المیزان ج‏۱۶ ص۴۸۶
ترجمه تفسیر المیزان ج‏۱۷ ص۵۹
ترجمه تفسیر المیزان ج ۱۷ ص۶۰
تفسیر نمونه ج‏۱۴ ص۱۳۹
ترجمه تفسیر المیزان ج‏۱۳ ص۳۰۷
تفسیر احسن الحدیث ج‏۲ ص۱۰۴
تفسیر قرآن مهر ج‏۱۲ ص ۲۶۳

---

منبع: خبرگزاری قرآن