رسانه‌ی دینی چه ویژگی و كاركردی دارد؟
منبع: ایسنا
رسانه‌ها در جوامع و دوره‌های مختلف تعاریف و اهداف متفاوت و به تبع آن كاركردهای مختلفی می‌یابند؛ در یك جامعه‌ی اسلامی مانند ایران، تعریف صحیح از رسانه با عنوان رسانه‌ی دینی نیازمند توجه است، در راستای تعریف از ویژگی و كاركردهای یك رسانه‌ی دینی این سوال وجود دارد كه آیا می‌توان گفت رسانه‌ها در كشوری مانند ایران به جهت پخش مسایل مذهبی و دینی، رسانه‌هایی دینی محسوب می‌شوند و یا رسانه‌ی دینی رسانه‌ای است كه از صبح تا شب به پخش مسایل دینی و مذهبی اقدام كند؟ برخی از كارشناسان بر این عقیده‌اند كه رسانه‌ی دینی رسانه‌ای است كه ارزش‌ها بر آن حاكم بوده و برنامه‌ها را به سمتی ببرد كه در مخاطبان یك معنای جدید ارزشی ایجاد شده و یا معانی قبلی در این زمینه پررنگ باشد.
به عقیده‌ی كارشناسان باید بین رسانه‌ی دینی و رسانه‌ای كه در جامعه‌ی اسلامی حضور دارد، تفكیك قائل شد؛ رسانه‌ای كه هنجارها، قوانین و مناسبت‌های یك جامعه‌ی اسلامی را رعایت می‌كند، یك رسانه‌ی مجاز برای این جامعه شناخته می‌شود، هر چند اسلامی و دینی نباشد، ضمن این كه هیچ دلیلی وجود ندارد كه تمام رسانه‌های یك جامعه‌ی اسلامی، رسانه‌های دینی و اسلامی نیز باشند.
دكتر حسن بشیر - رییس دانشکده‌ی فرهنگ و ارتباطات دانشگاه امام صادق (ع) - با بیان اینكه برای پیام‌رسانی دینی تنها، نباید از رسانه‌ی دینی به معنای خاص آن استفاده كرد، به خبرنگار ایسنا گفت: رسانه‌ها در جامعه‌ی اسلامی باید همگی از روح اسلامی برخوردار بوده و توانائی لازم را برای انتقال پیام اسلامی به اشکال و شیوه‌های مختلف داشته باشند؛ اما به هر حال برنامه‌های این نوع از رسانه باید ناظر به روح دین، مفاهیم دینی، زمان القا، مکان ارائه، نوع مخاطبان، ضرورت‌های ملی و بین المللی و نیازهای اجتماعی بوده و با استفاده از شیوه‌های اخلاق اسلامی ارائه شوند.
به گفته‌ی وی گرچه رسانه‌ی تلویزیون هم اکنون به مهمترین رسانه‌ی انتقال دهنده‌ی مفاهیم دینی در سطح ملی و بین‌المللی تبدیل شده است؛ اما باید توجه داشت که اصولا رسانه‌های تصویری نمی توانند همه‌ی مفاهیم و روح دین را از طریق تصویر به مخاطب منتقل کنند؛ بنابراین لازم است با ایجاد فضاهای مختلف، چه کلامی و چه غیرکلامی، برای تبیین معانی مختلف دینی و انتقال آن‌ها به مخاطب در این رسانه تلاش كرد.
سلیقه‌ی افراد نباید در رسانه‌یی دینی دخالت داده شود
دكتر مهدی محسنیان‌راد - استاد دانشگاه - اظهار كرد: رسانه‌ها علاوه بر نیازهای مشترك و جهانی می‌بایست نیازهای بومی مخاطبان خود را نیز تامین كنند؛ در یك جامعه‌ی اسلامی هم باید نیازهای ارتباطی این جامعه توسط رسانه‌ها تامین شود و در رفع نیازهای بخش بومی آن، رعایت حریم‌های تعریف شده‌ی غیرسلیقه‌یی با منشا قرآنی، جزو ضروریات است.
وی افزود: اگر رسانه را ابزاری برای رسیدن به اهدافی خاص بدانیم، در جوامع و دوره‌های متفاوت، تعریف‌های مختلفی از آن خواهیم داشت كه تنها وجه اشتراك آن‌ها، همین استفاده از رسانه، در جهت دستیابی به هدفی خاص است.
محسنیان‌راد همچنین، درباره‌ی نحوه‌ی عملكرد رسانه در جوامع اسلامی، گفت: در تمامی جوامع دینی، رسانه‌ها باید به رعایت حریم‌های هنجاری و اخلاقی خاصی، در جهت موازین مذهبی، پایبند باشند كه در یك جامعه‌ی اسلامی تعریف این حریم‌ها، باید منشا قرآنی داشته باشد تا در آن‌ها سلیقه‌ی افراد دخالت داده نشود.
اما یك استاد دانشگاه معتقد است كه رسانه‌ی دینی به تعریف تكنیك‌های خاص خود بر مبنای راستی و درست گویی نیازمند است و با نگاه مثبت و محتوای منبعث از اندیشه‌ی الهی، می‌تواند علاوه بر تحول در دنیای رسانه‌یی، به عنوان الگویی مناسب در جوامع مطرح شود، ضمن این كه در معنای واقعی، همیشه به عنوان تاثیرگذارترین رسانه در میدان رقابت رسانه‌یی مطرح خواهد بود.
نشان دادن عیوب نباید سرلوحه‌ی كار رسانه‌ی دینی باشد
دكتر سعیدرضا عاملی - عضو هیات علمی گروه ارتباطات دانشگاه تهران - با تاكید بر این كه رسانه، ابزاری است كه نگاه اسلامی در تعیین سیاست‌گذاری‌ها و كاربرد تكنیك‌های مورد نیاز آن تاثیرگذار است، اظهار كرد: تكنیك‌های مورد استفاده‌ی حال حاضر در رسانه‌ها، به دلایلی مانند دروغ‌پردازی در رسانه‌های دینی جایگاهی ندارند كه برجسته‌سازی و بازنمایی‌های یك سویه از جمله‌ی آن‌ها هستند.
به گفته‌ی او نشان دادن عیوب، به تنهایی نباید سرلوحه‌ی كار رسانه‌ی دینی قرار گیرد، چرا كه این نوع نگاه، نگاهی آسیب‌شناسانه است كه تنها به بزرگ‌نمایی عیوب می‌پردازد، در حالی كه وظیفه‌ی رسانه‌ی دینی، داشتن نگاه مثبت و القای آرامش به مخاطبان است.
به عقیده‌ی وی به طور حتم رسانه‌ی دینی، تنها به برگزاری شعائر دینی شناخته نمی‌شود، چرا كه بسیاری از تعالیم دینی مانند تواضع، قناعت، ادب اجتماعی و غیره در تولیدات رسانه‌یی، مفهوم دینی پیدا می‌كند. به بیان دیگر در رسانه‌ی دینی صرفا نام دین وجود ندارد؛ بلكه خود دین جریان داشته و در عمل به دین پرداخته می‌شود.
رسانه‌ی دینی بر اساس هدف‌گذاری و هنجار رسانه تعریف می‌شود
دكتر حسام‌الدین آشنا - عضو هیات دانشگاه امام صادق (ع) - دراین باره معتقد است: تمامی رسانه‌های موجود در یك جامعه‌ی اسلامی، رسانه‌ی دینی نیستند؛ رسانه‌ی دینی علاوه بر رعایت هنجارهای حاكم بر جامعه‌ی اسلامی و عمل به كاركردهای تعریف شده برای تمامی رسانه‌ها، خود را در مقابل خداوند مسوول دانسته و رساندن پیام‌های او را وظیفه‌ی اصلی خود می‌داند.
او درباره‌ی تفاوت اصلی رسانه‌ی دینی با سایر رسانه‌ها، تصریح كرد: رسانه‌ی دینی، در اساس، با هدف‌گذاری و هنجاری‌های حاكم بر رسانه تعریف می‌شود، رسانه‌ی دینی - رسانه‌ای كه به طور مشخص و تخصصی به مسائل دینی می‌پردازد - خودش را در مقابل خداوند مسوول می‌داند، نه در مقابل آگهی دهندگان، مشتریان و یا دولت.
عملكرد رسانه‌های دینی در كشور ضعیف است
رضا صابری - مدیر مسوول روزنامه‌ی اعتدال- با اعتقاد بر اینكه عملكرد رسانه‌های دینی در كشور ضعیف بوده است اظهار كرد: وجود رسانه‌ی دینی در هر جامعه‌ای، برای آموزش امور دینی در كنار سایر رسانه‌های تخصصی یك امر ضروری است، چرا كه در شرایط كنونی جذابیت رسانه‌های سنتی برای مردم كمتر شده است البته این بدین معنی نیست كه از رسانه‌های سنتی مانند مساجد و تكایا نباید استفاده كرد، چرا كه این‌ها نیز كاركردهای خود را دارند.
وی تاكید كرد: رسانه‌ها از نظر تعریف و ماهیت همه جا یكسان هستند اما تفاوت رسانه‌ی جامعه‌ی اسلامی با سایر جوامع در نوع پیام و چگونگی انتقال آن است؛ در جامعه‌ی اسلامی، متن پیام و شكل انتقال آن بر اساس ارزش‌های اسلامی و دینی است اما خطوط قرمز رسانه‌ی غیردینی مربوط به منافع متولیان آن رسانه است.
وظایف رسانه‌ی دینی باید به درستی تعریف شود
اسماعیل فیروزی - روزنامه‌نگار- نیز عقیده دارد كه جامعه‌ی اسلامی، جامعه‌ای است برای دستیابی به تمامی آرمان‌های بشری و نسخه‌ای برای سعادت زندگی دنیا و آخرت انسان‌هاست؛ قطعا برای اجرای چنین پروژه‌ی عظیمی به ابزارهای مختلفی نیاز داریم كه رسانه‌ها یكی از این ابزارهای مهم است.
دینی بودن یا نبودن یك رسانه از سوی صاحبان رسانه‌ها مشخص می‌شود
اما یك استاد ارتباطات اظهار كرد: تعریف رسانه در جامعه‌ی اسلامی همان تعریفی است كه سایر جوامع از رسانه دارند، بدین معنا كه اهداف و كاركردهای رسانه‌ی دینی با سایر رسانه‌ها تفاوتی نمی‌كند اما نكته‌ی مهم در اینجا محتواست كه در جامعه‌ی اسلامی روح حاكم بر محتوای پیام‌های یك رسانه باید دینی باشد.
دكتر امیدعلی مسعودی با بیان این كه این تعریف رسانه در تمامی جوامع صادق است، تصریح كرد: وسایل ارتباط جمعی در ذات خود دینی یا غیردینی نیستند؛ بلكه این صاحبان رسانه هستند كه به عنوان پیام‌گذاران، دینی بودن یا نبودن یك رسانه را مشخص می‌كنند.
تعالی بخشی روح حاكم بر اهداف و كاركردهای رسانه‌ی دینی است
دكتر محسن الویری - عضو هیات علمی دانشگاه امام صادق (ع) - با تاكید بر این كه هرچند در رسانه‌ی دینی، محتوای پیام‌ها آرمان‌گرا هستند اما مخاطب‌محوری ركن اصلی انتخاب ابزار انتقال آن‌هاست، اظهار كرد: پیام‌های یك رسانه‌ی دینی، به دلیل آن كه خاستگاهی ماورایی و الهی و سرشتی وحیانی دارند، آرمان‌گرا و متعالی هستند اما ابزار انتقال آن‌ها متناسب با زبان و درك مخاطب، انتخاب می‌شود.
وی افزود:تعریف رسانه در جامعه‌ی دینی، از لحاظ چیستی و جوهره، با تعریف آن در سایر جوامع تفاوت بنیادی ندارد، بدین معنا كه كاركرد رسانه‌ی دینی مانند تمام رسانه‌ها، اطلاع‌رسانی، فرهنگ‌سازی و تاثیرگذاری بر افكار عمومی است؛ اما آن چه كه رسانه‌ی دینی را متمایز می‌كند، روح حاكم بر این كاركردها و جهت گیری آن‌ها در جامعه‌ی دینی است كه تعالی بخشی انسان‌ها، مبنای تمامی كاركردهای یك رسانه و غایت مطلوب آن‌هاست.
پرداختن به دین در رسانه‌های ما به ضعف دچار است
محسن افشاری- سردبیر روزنامه‌ی فرهنگ‌آشتی- هم معتقد است كه رسانه‌ها باید به سمت تخصصی شدن پیش رفته و رسانه‌های تخصصی دینی نیز نظارت متخصصان را درباره‌ی مسائل فقهی انعكاس دهند نه نظارت عوام را.
وی با اشاره به ضعف رسانه‌ها در كشورهای اسلامی نسبت به كشورهای غربی گفت: اگر رسانه‌های كشورهای اسلامی را با كشورهای غربی مقایسه كنیم می‌بینیم كه آن‌ها در این عرصه پیشرفت زیادی داشته و كارهای زیادی انجام دادند و پروژه‌هایی را توسط رسانه‌ها اجرا كرده‌اند كه رسانه‌های ما توانایی انجامشان را ندارند.
آسیب‌شناسی رسانه‌ها نیازمند مطالعه‌ی تطبیقی و میدانی است
غلامرضا قلندریان - مدیر مسوول روزنامه‌ی قدس - با اشاره به اینكه شالوده‌ی رسانه‌ها در جوامع اسلامی حق‌مداری و حق‌گویی است؛ در واقع منظومه‌ی معرفتی رسانه‌های اسلامی بر مبنای حق و حقیقت است، اظهار كرد: رسانه‌ها به طور كلی در همه‌ی جهان نقش خطیر اطلاع‌رسانی را در جهت تنویر افكار عمومی به عهده دارند و این اطلاع‌رسانی بر مبنای پارامترهایی تعریف می‌شود كه در جوامع اسلامی بر اساس حق‌مداری است و رسانه‌ها در كشورهای اسلامی باید پیام‌ها را بر اساس اصول علمی، منطقی و بدون هرگونه حب و بغض منتقل كنند.
به گفته‌ی او آسیب‌شناسی رسانه‌ها نیازمند یك مطالعه‌ی تطبیقی و میدانی است تا خلاها را شناسایی كرده و جلوی بسیاری از موازی كاری‌ها را بگیریم و برای این امر مهم می‌توان از دیدگاه‌های مردم، متخصصان حوزه‌ی علوم ارتباطات و همچنین كارشناسان فعال عرصه‌ی رسانه‌یی بهره گرفت.
كارشناسان براین عقیده‌اند كه رسانه‌ی اسلامی در آگاهی بخشی و علم‌آموزی باید تمامی ضوابط دینی و اخلاقی بین معلم و متعلم را رعایت كند. بدین ترتیب در چنین رسانه‌ای باید علاوه بر برخورداری از آموزش برخی مسائل، به مواردی كه در جامعه‌ی اسلامی به آموزش آن‌ها تاكید شده است، مانند دانستن احكام شرعی مورد نیاز نیز بیش از پیش پرداخته شود؛ با توجه به مباحث ارایه شده می‌توان گفت كه رسانه‌های اسلامی در مقایسه با سایر رسانه‌ها، كاركردهایی مشابه با مبنایی متفاوت دارند، بدین معنا كه در رسانه‌های اسلامی مبنای تمامی كاركردها دینی است.
روابط عمومی موسسه تبیان
