بررسی ازدواج‌های کودکانه

شاید در جامعه نسبتا مدرن امروزی برای بسیاری، تصور ازدواج دختری 13 ساله غیرممکن باشد. اما این واقعیتی است که در گوشه و کنار کشور ما در حال به‌وقوع پیوستن است. درواقع یکی از معضلات مهم جوامع، ازدواج زودهنگام دختران و پسران است که معضلات فراوانی همچون؛ آسیب‌های جسمی و روحی-روانی را به همراه داشته است.

امروزه ازدواج‌های زودهنگام که اکثرا از روی ناچاری بر کودکان تحمیل می‌شود، بی‌راهه‌ای است که به‌نابودی زندگی و آینده فرزندان ختم می‌شود و بی‌توجهی به آسیب‌های احتمالی‌ از سوی خانواده‌ها و مسئولین مربوطه، خسارات هنگفتی را بر جامعه وارد کرده است.

نه، به ازدواج‌های کودکانه

همواره در فرهنگ‌ ملل مختلف، مقوله‌ی ازدواج و تشکیل خانواده از اهمیت خاصی برخوردار بوده است. درواقع، ازدواج موجب رشد فکری و عقلانی فردی و اجتماعی می‌شود، اما اگر این مهم با تحریف همراه شده و یا زودهنگام و دیرهنگام اتفاق افتد، نه تنها نتیجه‌ی مطلوبی در برنداشته، بلکه مخرب نیز خواهد بود.

در گذشته، بنا به‌ اعتقادات‌ دینی و فرهنگ سنتی آن زمان، خانواده‌ها فرزندان‌ خود را در سنین کودکی و نوجوانی به ازدواج ترغیب می‌کردند، با این تصور که این امر، باعث یافتن مسیر صحیح زندگی آ‌ن‌ها می‌شود. غافل از این که همین موضوع آن‌ها از بهترین ایام عمر محروم ساخته و به ناگهان وارد مسیر پر پیچ و خم زندگی می‌کرد. اما امروزه و با دور شدن از سنت‌های قدیمی و سیر تغییرات جامعه‌‌ی سنتی به جامعه‌‌ی مدرن، اعتقادات و نگاه اجتماعی اقشار مختلف جامعه نیز با تغییرات گسترده‌ای همراه شده و بسیاری از تفکرات، رسوم و رفتارهای قدیمی به ورطه‌ی فراموشی فرو رفته‌اند. البته این موضوع به آن معنا نیست که تمامی سنت‌ها و تفکرات مقتضی آن دوران از بین رفته‌اند؛ چرا که اینک نیز در گوشه و کنار کشور شاهد ادامه‌ی حیات چنین تفکرات و نگاه‌های اجتماعی خاصی به زندگی فردی هستیم.

یکی از طرز تفکراتی که طی سال‌های گذشته در کشور ما، جزو لاینفک زندگی مردم محسوب می‌شد، ازدواج زودهنگان فرزندان بود، مسئله‌ای که با گذشت قریب به 40 سال از انقلاب اسلامی و نیز پیشرفت‌های فزاینده‌ در ابعاد مختلف اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی کشور، همچنان در برخی شهرها و مناطق حاشیه‌ای گزارش می‌شود.

بر اساس آمار سازمان بهزیستی؛ بیش از 17 درصد ازدواج‌ها به پیش از 18 سالگی دختران باز می‌گردد که دوران کودکی و نوجوانی محسوب می‌شود و از آن‌جایی که افراد در این دوران به شناخت اجتماعی-فرهنگی مطلوبی دست نیافته‌اند، مخاطرات فراوانی در انتظار آن‌ها خواهد بود.

مهم‌ترین دلایل ازدواج در سنین کودکی 2 مورد عنوان شده است:
- مشکلات اقتصادی
- پایبندی به رسم و رسوم قدیمی
--------
بحران هویت و تعارضات درونی به دلیل طی نشدن دوران کودکی و نوجوانی به شیوه طبیعی، محرومیت‌های تحصیلی و نداشتن قدرت تصمیم گیری، جرات‌ورزی و سایر مهارتهای زندگی، اعتماد به نفس و عزت نفس پایین، احساس حقارت، مشکلات روانی ناشی از آسیب‌ها مانند افسردگی، اضطراب و ...، بروز خشونت‌های خانگی و همسرآزاری بدلیل رشدنایافتگی و پختگی عاطفی و روانی، عدم رشدیافتگی جسمی و جنسی و عواقب تهدیدکننده دوران بارداری، محدودیت‌های اجتماعی و انزوای اجتماعی به دلیل دورشدن از زندگی تحصیلی و همسالان، فرار از خانه، تن فروشی و کارتن خوابی، اعتیاد، فقر و بازتولید چرخه‌های فقر و اعتیاد در نسل‌های بعدی، نداشتن مهارت‌های همسری و فرزندپروری و ...

آسیب‌های ازدواج در سنین پایین

دلایل متعددی برای چرایی مخالفت با ازدواج در سنین کودکی از سوی جامعه شناسان و نیز روانشناسان اجتماعی بیان شده است. تعارضات دوره‌ی کودکی و زندگی زناشویی، عدم اشراف به مهارت‌های زندگی و محرومیت از حقوق دوران کودکی بخشی از این دلایل به حساب می‌آیند.

زمانی که زوجین از مهارت‌های ضروری زندگی سهم کوچکی دارند زمینه‌ بروز شکست‌های عاطفی، طلاق، افسردگی و پیری زودرس ایجاد می‌شود.

طلاق و شکست عاطفی، زوج‌های 15 تا 19 سال بیشترین آمار را در میان ازدواج‌ها به خود اختصاص داده و عمده دلیل آن هم این موضوع تلقی می‌شود که چون افراد کم سن و سال مهارت‌های اجتماعی کمتری دارند در نتیجه کمتر در مقابل مشکلات از خود مقاومت نشان می‌دهند و زودتر عقب نشینی می‌کنند.

از پیامدهای اجتماعی ازدواج در سنین کودکی؛ ظهور پدیده کودک بیوه، همسرآزاری، فرار از خانه، محرومیت تحصیلی، فاصله سنی زیاد با همسر، خودکشی، نداشتن مهارت فرزندپروری، و چرخه ازدواج کودک است.

همچنین پیامدهای فیزیکی و جسمی این ازدواج‌ها، شامل بیمارهای مقاربتی به‌دلیل بی‌تجربگی در مسائل جنسی، سقط‌جنین و یا مرگ مادران به دلیل عدم تحمل شرایط بارداری  است.

افزایش آمار ازدواج کودکان

فعالان اجتماعی در امور کودکان براین عقیده هستند که آمار بالای کودکانی که پیش از رسیدن به بلوغ فکری و ذهنی ازدواج می‌کنند، نشان از  گسترس این پدیده در سطح جامعه است. گستره بالای این پدیده در آینده بر  سلامت خانواده‌های ایرانی تأثیر منفی خواهد گذاشت.
بر اساس آخرین داده‌های مرکز ملی آمار ایران، سن جامعه ایرانی برای ازدواج، استاندارد نیست. این ازدواج‌ها یا در سنین بسیار کم (۱۵-۱۹) رخ می‌دهد و یا درصد زیادی از بالای ۳۵ سال به‌تجرد قطعی رسیده‌اند. این از هم گسیختگی قطعا برای یک جامعه مضر است.(1)

در سا‌ل‌های گذشته به‌دلایل اعتقادات‌ دینی و سنتی خانواده‌ها فرزندان‌شان را در سنین نوجوانی به ازدواج ترغیب می‌کردند. با تصور اینکه ازدواج زودهنگام باعث بلوغ‌ فکری و یافتن راه صحیح زندگی در آ‌ن‌ها می‌شود.

برطبق آخرین آمار منتشره؛ بیشترین آمار ازدواج و طلاق کودکان در استان‌های سیستان و بلوچستان، خوزستان، خراسان رضوی، آذربایجان شرقی و غربی، فارس، زنجان، تهران، همدان و مازندران است.

خراسان رضوی با ثبت ۶۷۵۹ مورد از ازدواج کودکان در رتبه اول قرار دارد. استان‌های آذربایجان شرقی با ۳۳۴۸ مورد، رتبه دوم و سیستان و بلوچستان نیز با ثبت ۲۳۵۵ مورد ازدواج کودکان ۱۰ تا ۱۴ سال، رتبه سوم را به خود اختصاص داده‌اند.(2)

راه‌های جلوگیری از این معضل

برای مبارزه با این معضل باید آموزش‌های لازم در سطح خانواده و جامعه را به‌کار بست 
- آموزش‌های لازم به والدین ارائه شود
- سازمان ثبت اسناد و املاک باید بر عملکرد دفاتر ثبت ازدواج نظارت داشته باشند 
- سازمان بهزیستی و وزارت کار و رفاه اجتماعی که ماموریت‌شان حل معضلات اجتماعی است نیز باید به این مسئله ورود کنند چرا که هرقدر ازدواج‌ در سنین پایین افزایش یابد آمار طلاق در جامعه نیز افزایش می‌یابد.

پی‌نوشت:
1- افزایش آمار ازدواج دختران ۱۵ ساله، خبرگزاری برنا
2- آمارهای تکان‌دهنده ازدواج کودکان زیر ۱۵سال، پایگاه خبری دیدبان ایران

---