تبیان، دستیار زندگی

گفت‌وگو با منوچهر محمدی درباره ورود پول‌های مشكوك به چرخه تولید فیلم

سینما برای پولشویی جذاب نیست

گفت‌وگو با منوچهر محمدی درباره ورود پول‌های مشكوك به چرخه تولید فیلم‌های سینمایی.
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :
 
منوچهر محمدی

بحث ورود پول‌های بادآورده به سینما كه دارای منابع مشخصی نیستند چندی است در میان اهالی سینما و منتقدان قوت بیشتری به خود گرفته. رقم‌های نجومی كه عوامل فیلم برای در اختیار گرفتن بازیگران به‌اصطلاح چهره می‌پردازند و فیلم‌ها با رقم‌های سرسام‌آوری همچون بیست میلیارد تومان ساخته می‌شود؛ اما از آنجایی این بحث شكل جدی‌تری به خود می‌گیرد كه سینمای ایران این روزها متاثر از سایر بخش‌های اقتصادی از وضعیت مالی مطلوبی برخوردار نیست و ساخت بسیاری از محصولات سینمایی به دلیل مشكلات مالی تعطیل‌شده است. این بحث از جانب بعضی اهالی سینما به‌صورت موردی مطرح می‌شد تا اینكه كانون كارگردانان سینمای ایران نسبت به این موضوع بیانیه‌ای صادر كرد. این كانون همچنین هشدار می‌دهد كه این آفت و آسیب نابودكننده در حال گسترش بی‌محابا و لجام‌گسیخته‌ای است كه اگر به‌موقع و در مقطع حساس فعلی فكری به حال آن نشود، به‌زودی این غول تورم تومار سینمای مردمی ایران را در هم خواهد پیچید.

به همین منظور لازم دیدیم با منوچهر محمدی تهیه‌كننده فیلم‌های مطرحی همچون «بازمانده»، « ارتفاع پست»، «میم مثل مادر» و... گفت‌وگو كنیم و نظر او را در مورد این مباحث مطرح‌شده جویا شویم كه از نظر می‌گذرانید.

آقای محمدی نسبت به ورود پول‌های مشكوك به سینما پیش‌تر برخی از اهالی سینما هشدار داده بودند؛ اما این‌بار كانون كارگردانان در بیانیه‌ای این موضوع را صریح اعلام می‌كند. به عنوان تهیه‌كننده‌ای كه سال‌هاست در سینمای ایران كار می‌كنید و از نزدیك به ابعاد این شغل واقفید در مورد مباحثی كه این روزها در بحث ورود پول‌های كثیف به سینما مطرح می‌شود چه نظری دارید؟

به نظر من اقتصاد سینمای ایران را نمی‌توانیم جدای از اقتصاد كل كشور بدانیم، اگر ما در اقتصاد كلان كشور شاهد پولشویی یا رانت‌خواری و زد‌وبند هستیم سینمای ایران هم از این مساله مستثنی نیست و متاثر از سایر بخش‌های اقتصادی است. این بدان معنا نیست كه امثال خاوری‌ها و مه‌آفریدها در سینمای ایران در حال جولان دادن هستند.

این برمی‌گردد به ‌اندازه و قواره اقتصاد سینمای ایران. درست است؟

بله. تفاوت اساسی بین سینما و سایر بخش‌های اقتصادی در این است كه در سال ٩٦ سینما ٢٠٠ میلیارد تومان گردش مالی داشته و اگر به آن حوزه نمایش خانگی را هم اضافه كنیم این رقم به ٧٠٠ میلیارد تومان افزایش پیدا می‌كند یعنی حوزه گردش اقتصادی نمایش خانگی حدودا ٥٠٠ میلیارد تومان می‌شود. این در حالی است كه اساس و شاكله صنعت تولید محتوای نمایشی كه شامل فیلم سینمایی، سریال و فیلم‌های این بخش می‌شود در محدوده ٧٠٠ میلیارد تومان یا كمتر یا بیشتر آورده داشته است. این رقم نه رقم وسوسه‌برانگیزی است و نه‌رقمی است كه بشود با آن‌كارهای عجیب‌وغریب كرد. اهمیت این مساله وقتی روشن می‌شود كه ما بدانیم این گردش مالی متوجه دست‌اندركاران این حوزه می‌شود.

زیرمجموعه این بخش هم شامل افراد زیادی است.

تهیه‌كنندگان، پخش‌كنندگان، سینما‌داران و تولیدكنندگان محتوای نمایشی كه شامل تهیه‌كنندگان و شركت‌های ویدئو‌رسانه و پخش‌كنندگان ویدئو رسانه به انضمام شركت‌هایی كه مسوولیت دی‌وی‌دی خام را بر عهده‌دارند می‌شوند. این گردش مالی با آمار تقریبی ٣٠٠ تا ٥٠٠ نفر مدیریت می‌شود، بهره‌مندان از این گردش مالی كه شامل كلیه اعضای صنوف خانه سینما، از سازنده تیتراژ تا فیلمنامه‌نویس، كارگردان، بازیگر، تدوینگر، آهنگساز و... كلیه پرسنل سینما از مدیر تا سالن‌دار تا خدماتی، حسابدار و... و چه در حوزه نمایش خانگی از شركت موسسات با پرسنل مربوطه تا ویزیتور حتی سوپرماركت‌های توزیع‌كننده را شامل می‌شود بالغ‌بر بیست هزار نفر هستند كه گردش مالی فوق‌الذكر بین آنان تقسیم می‌شود. كه در این چرخه مشغول به فعالیت هستند در نتیجه این رقم در مقایسه با این تعداد فعال اقتصادی و اینكه بشود كارهای عجیب‌وغریب كرد دور از ذهن است.

به این نكته اشاره باید كرد كه عملكرد اهالی سینما و اینكه چه كسانی وارد حوزه تهیه‌كنندگی می‌شوند بر هیچ رسانه‌ای پوشیده نیست. به‌محض اینكه آقازاده‌ای وارد حیطه تهیه و تولید می‌شود حضورش در رسانه‌ها منعكس می‌شود.

ببینید! تفاوت اساسی و ماهوی كه صنعت تولید و نمایش با سایر بخش‌های اقتصادی دارد اینكه هر اتفاقی كه در این عرصه از مرحله فكر و اندیشه گرفته تا به عرصه نمایش بیفتد آخرین وضعیت آن توسط رسانه‌های جمعی مدام مورد رصد قرار می‌گیرد. رسانه‌هایی اعم از سایت‌های تخصصی سینمایی و غیره دایم مراحل تولید محتوا را رصد می‌كنند؛ اینكه چه فیلمی توسط چه كسی تولید و به نمایش می‌رسد كاملا مشهود است. حتی فروش روزانه فیلم‌ها دایما اطلاع‌رسانی می‌شود و زیر ذره‌بین قرار دارد. تعداد فعالانی هم كه در این حوزه كار می‌كنند از حیث شفافیت كاملا روشن است

اما جناب محمدی نمی‌توانیم كتمان كنیم كه در پس پرده سینمای ایران منابع ناسالم ورود پیدا نمی‌كند.

صحبت من هم‌معنایش این نیست كه در پس و پشت پرده سینما ما شاهد رفتارهای غیرحرفه‌ای نیستیم. آقازاده‌ای علاقه‌مند به سینما چه به لحاظ وضع اقتصادی مطلوبی كه دارد و چه از جنبه شهرت‌طلبی سرمایه‌ای از منبع سالم یا ناسالم وارد سینما می‌كند و یك یا چند فیلم برای سینما می‌سازد.

در بخشی از بیانیه كانون كارگردانان به افزایش قیمت‌ها و تعطیلی پروژه‌های سینمایی اشاره می‌شود.

ببینید در این وضعیت متلاطم عجیب‌وغریب و در این بازار متلاطم آن چیزی كه كانون كارگردانان بحق به آن اشاره دارد اینكه دامنه و عرصه گردش مالی سینما نسبت به سایر حوزه‌ها بسیار كوچك است و قیمت محصول تمام‌شده در سینما و نمایش خانگی در مقایسه با سایر كشورها همسایه به‌مراتب پایین‌تر است. تولید اثر نمایشی در ایران از مزیت نسبی اقتصادی بهره‌مند‌است كه به‌اندازه بازار مصرف با یك ریسك معقول وارد در این حوزه همراه است و احتمال اینكه موفق بشود یا شكست بخورد وجود دارد. اگر هزینه تولید فیلم را در ایران ٢ میلیارد تومان در نظر بگیریم باكمی بالا و پایین با توجه به بازار نمایش و حوزه نمایش خانگی اگر محاسبات دقیق صورت بگیرد و فیلم در زمان مناسبی اكران شود امكان بازگشت سرمایه وجود دارد آنچه بحق كانون كارگردانان را نگران می‌كند قیمت تمام‌شده تولید است كه به حدی افزایش پیدا كند كه درجه ریسك‌پذیری تولید را به مقدار زیادی با افزایش روبه‌رو كند. پول‌های ناسالم و افراد غیرمتخصص یا حضور آدم‌هایی كه با امیال و اغراض وارد حوزه سینما می‌شوند و این باعث می‌شود قیمت تمام‌شده فیلم به مرز ٤ میلیارد تومان برسد این مساله ریسك تولید را تا ٦٠ و ٧٠ درصد با افزایش همراه می‌كند. این باعث می‌شود دیگر تولیدكنندگان ریسك نكرده و ساخت فیلم را نپذیرند. روشن‌تر عرض كنم بخشی از افزایش هزینه‌ها در تولید مربوط به تورم عمومی كشور است كه برای آن نه كاری از دست صنف برمی‌آید نه از دست خانه سینما و نه از دست ارشاد، تورم بالای مربوط به بی‌كفایتی مدیران اقتصادی دولت‌ها است كه به‌كل جامعه تحمیل می‌شود و طبعا سینما هم لطمه آن را می‌بیند اما بخشی دیگر افزایش هزینه تولید مربوط به داخل سینما است.

نكته مهم اینكه كانون كارگردانان در بیانیه اخیر خود به افزایش نجومی دستمزدهای بعضی بازیگران اشاره دارد كه به‌واسطه حضور در سریال‌های شبكه نمایش خانگی از صاحبان آثار طلب می‌كنند. شما چه تحلیلی در این خصوص دارید؟

نكته‌ای كه كانون كارگردانان نسبت به آن هشدار داده سطح و عدم توازن دستمزدهاست و رقابتی است كه بین فیلم‌های نمایش خانگی و سینما به وجود آمده. اولا به دلیل اینكه سینما زیر ذره‌بین جریانات مختلف قرار دارد و بیشتر از نمایش خانگی رصد می‌شود گروه‌های فشار و افراطی با طرز تفكرات خاص برای عرض‌اندام فكری یا تسویه‌حساب شخصی روی آثار سینمایی دقت نظر و اعمال فشار زیادی می‌كنند. این اعمال فشار به وزارت ارشاد و به طور ناخودآگاه یا خودآگاه در رفتار مدیران سینمایی تجلی پیدا می‌كند درحالی كه حوزه نمایش خانگی نزد جریانات فكری جدی گرفته نمی‌شود و این حوزه را كمتر زیرنظر دارند. همچنین دوستانی كه در حوزه نمایش خانگی كار می‌كنند ازنظر تعداد بازیگر به افراد بیشتری نیاز دارند چون بازیگر از عناصر شاخص در رغبت مردم به سینما آمدن یا خرید دی‌وی‌دی است. تهیه‌كنندگان سریال‌های نمایش خانگی با دستمزدهای بالا آنها را به خدمت می‌گیرد؛ به همین جهت با افزایش قیمت مواجه شده، رقابت شایسته‌ای هم بین بازیگران شكل نمی‌گیرد. ازآنجاكه تولید فیلم در سینما به نسبت بازیگران و نیروی انسانی‌ای كه داریم كم است و از طرفی شرایط ورود بازیگر به سینمای ایران دشوار است و علاقه‌مند شدن مخاطب به بازیگران جدیدی كه وارد سینما می‌شوند پروسه طولانی است این بازیگران محترم بعضا رقم‌های غیرمنطقی به اقتصاد سینما تحمیل می‌كنند.

شما به عنوان تهیه‌كننده با پرداخت چنین مبالغی موافقید؟

راهكار روشن من این است كه به‌هیچ‌وجه با محدود كردن دستمزدها به شكل دستوری و فرمایشی موافق نیستم. آزمون این قضیه‌ را هم به طور روشن در سالیان قبل در مورد بسیاری از قضایا پس داده‌ایم. خصوصا اگر بخواهد در این قضیه دولت هم وارد شود كه دیگر تكلیف روشن است محدودیت‌ها به فساد منجر می‌شود.

دقیق‌تر توضیح می‌دهید؟

محدود كردن دستمزدها باعث می‌شود قراردادهای زیرمیزی شكل می‌گیرد یا حتی اگر صنف ورود پیدا كند ولو توافق جمعی منجر به رفتار زیرمیزی می‌شود. در حوزه‌های مختلف هم شاهد هستیم هر‌جا دولت به شكل دستوری واردشده حتی در كنترل ارز نتیجه عكس حاصل‌شده و فساد به بار آمده. موردی هم اگر بخواهیم بگوییم چه خانه سینما و چه صنف هرگاه نسبت به پروژه‌ای حساس شده و خواسته كه قراردادها را ببیند هر آن چیزی كه منتشرشده صوری بوده اما آنچه واقعی شده چیز دیگری بوده. انگار كه بخواهیم صورت‌مساله را پاك‌كنیم و فساد موجود روی زمین را زیرزمین پنهان كنیم.

دیدگاه شما چیست؟

در حوزه دستمزدها دیدگاه روشنم این است كه اگر در این حوزه طلب دستمزدها منجر به افزایش قیمت تولیدشده درصدی از این رقم به‌صورت نقد و مابقی را به‌صورت مشاركت در تولید به بازیگران و نویسنده و عواملی كه می‌خواهند شریك شوند، تعلق گیرد و این باعث می‌شود بازیگر از اینكه چند كار را با هم قبول كرده و رقم درشتی به دست آورده و آن را تبدیل به دارایی‌های دیگر كند، دست بكشد.

بازیگر وقتی در ساخت فیلم سهیم شود در سرنوشت اقتصادی آن ‌هم شریك می‌شود.

همین‌طور است. بازیگر وقتی در ساخت فیلم سهیم شود در سرنوشت اقتصادی آن‌هم دخیل است و تلاش می‌كند كار خود را درست و به بهترین شكل ارایه دهد و بدون در نظر گرفتن روابط حرفه‌ای حاكم در كار، به تولید آن اثر كمك كند و هم اینكه آن اثر در عرصه نمایشی موفقیت تضمین‌شده داشته باشد. وقتی چند بازیگر فیلم، كارگردان و نویسنده درصدی در تولید فیلم مشاركت داشته باشند بخشی از دستمزد آنها درگرو موفقیت آن نقیصه و ضعف موجود در فیلم است كه این ضعف یعنی بخش تبلیغات و این بخش با حضور بازیگران تحت تاثیر قرارگرفته و باعث می‌شود بازیگران و دیگر عوامل، تمام‌قد پشت فیلم بایستند.

برگردیم به اول بحث. شما به عنوان تهیه‌كننده در مورد ورود پول‌های كثیف به سینما چه راهكاری ارایه می‌دهید؟

در بحث پولشویی در سینما به گمانم این دوستان تهیه‌كننده هستند كه باید به این قضیه ورود پیدا كنند و این مساله كار صنف و وزارت ارشاد نیست. كار قوه قضاییه است. اینكه ما بخواهیم مشكل سینما را محدود به این قضیه كنیم این ساده كردن صورت‌مساله است. اگر مواردی قابل‌شناسایی است یا اگر دوستان آگاه به پول‌های كثیفی هستند كه به سینما وارد می‌شود وظیفه اخلاقی و حرفه‌ای ایجاب می‌كند این اطلاعات را در اختیار دستگاه‌های نظارتی قرار دهند تا موارد را با دقت نظارت كنند. دنبال فضای شایعه بودن و انتشار اخبار مجهول كه به خبر زرد منتج می‌شود برای سینمای ایران حكم سم دارد. اگر ما بخواهیم رصد كنیم كه تولید فیلم‌های سینمایی پول‌هایش از كجا می‌آید این فضای ناامن اقتصادی در سینما به وجود می‌آورد اگر دوستان با استدلال و با منابع سخن می‌گویند كه قطعا و یقینا باید اعلام كنند.

منبع: اعتماد/ تینا جلالی (با تلخیص)