جلسه کورت لیندن بلات رئیس آلمانی بانک ملی ایران با اعضای اطاق تجارت ایران

در دروان پهلوی اول نخستین جرقه‌های جدی همکاری فی مابین ایرانیان و آلمانیها زده شد و اتباع آلمان در مسئولیتهای مالی و اقتصادی حکومت رضاشاه گمارده شدند. مسئولیتهایی نظیر ریاست دیوان محاسبات، مساعدت در تاسیس و راه اندازی وزارت مالیه و تاسیس و مدیریت بانک ملی ایران از مهمترین موارد همکاری بین ایرانیان و آلمانیها در این دوره بود. اما عاقبت مدیریت آلمانیها در بانک ملی ایران به اتهامات مالی بر علیه آنها ختم شد و طی دادگاهی که می‌توان آن را اولین دادگاه مهم اقتصادی و مالی ایران قلمداد کرد، رئیس این بانک به حبس و جریمه نقدی محکوم گردید. این اتفاقات، در کنار وقوع جنگ جهانی دوم و اشغال کشور توسط متفقین و فشار آنها مبنی بر اخراج آلمانیها از ایران، منجر به خاتمه این مرحله از همکاری آلمانیها با ایرانیان گردید. این مسئله فضا را برای ورود کشورهای ثالث از جمله ایالات متحده آمریکا به مسائل سیاسی و اقتصادی ایران فراهم کرد.

آلمانی‌ها و تاسیس بانک ملی ایران

در اواخر دوران قاجار و دوران حکومت رضاشاه پهلوی، حکومت ایران به دنبال وارد کردن کشوری ثالث(در مقابل روسیه و انگلستان) در امورات اقتصادی و مالی ایران و استفاده از ظرفیتهای آن برای پیشرفت و توسعه ایران شد. این کشور در ابتدا آمریکا بود و در این زمان میلسپوی آمریکایی برای سر و سامان دادن به امورات مالی ایرانیان وارد این کشور شد. اما میلسپو پس از چند دوره حضور در ایران، نهایتا و به دلایل متعددی ایران را ترک کرد. در نتیجه حکومت ایران تصمیم گرفت تا از آلمانیها در سیستم مالی و اقتصادی ایران استفاده نماید. در این زمان، آلمانیها نیز به دنبال همکاری با کشورهای شرقی، به‌خصوص ایران بودند. آلمانیها این کار را به خاطر منافع آلمان در سرزمینهای شرقی و توسعه نفوذ و قدرت خود در این کشورها و افزایش میزان تجارت و سرمایه‌گذاری خارجی خود انجام می‌دادند.

فاصله بین سالهای 1305 تا 1309 را می‌توان دوره گسترش روابط ایران و آلمان دانست. همین دوره مصادف با عدم تمدید قرارداد مستشاران آمریکایی بود و همین مسئله باعث شده تا دو نفر آلمانی(یک کارشناس مالی به نام دکتر شینوید و یک کارشناس بانکی به نام لیندن بلات) به استخدام دولت ایران درآیند. در این میان آلمانیها در حوزه‌های مختلف از قبیل راه آهن و حمل نقل، خطوط هوایی و ... با ایرانیان همکاری کردند و قراردادهایی در این زمینه و سایر زمینه‌های اقتصادی و صنعتی بین ایران و اتباع آلمان منعقد گردید. یکی دیگر از حوزه‌هایی که از متخصصین آلمانی در اصلاح و مدیریت آن استفاده گردید حوزه بانکداری بود.

بر این اساس در سال 1308 یکی از اتباع آلمانی به ریاست دیوان محاسبات منصوب گردید و یکی دیگر از اتباع این کشور به سمت مدیر امور مالی با اختیارات تام انتخاب شد. همچنین در ایجاد وزارت تازه تاسیس مالیه از آلمانیها استفاده بسیاری شد. اما تاسیس و مدیریت بانک ملی ایران یکی از عمده‌ترین پروژه‌های همکاری ایرانیان با آلمانیها بود. پس از تصویب قانون تاسیس این بانک و تایید آن توسط رضاشاه، کورت لیندن بلات آلمانی به عنوان رئیس این بانک و شش کارشناس آلمانی برای مشاورت و کمک در تاسیس و مدیریت آن انتخاب گردیدند. گروه دیگری از کارشناسان آلمانی هم سرپرستی سایر بخشهای اداری و شعب آن در سایر شهرها و استانهای ایران را بر عهده گرفتند.5

آلمانی‌ها و تخلفات مالی

آلمانیها عموما در تاریخ ایران چهره نامطلوبی نداشته‌اند. اما اداره بانک ملی توسط آنها باعث شده است تا ریاست این بانک یعنی کورت لیندن بلات با همدستی تیمورتاش به اختلاس از این بانک بپردازد. پس از این اتفاق بلات و معاونش به بیروت فرار کردند. معاونش(فوگل) در آنجا خودکشی کرد، اما بلات به ایران برگردانده شد و مورد محاکمه قرار گرفت و به حبس و جریمه محکوم گردید.

لیندن بلات به هجده ماه حبس و پرداخت هفت هزار لیره انگلیس محکوم گردید. در نهایت، پس از سپری نمودنِ مدّتی در زندان، طبق رایزنیهای انجام شده، شصت و سه هزار تومان به بانک ملّی ایران پرداخت کرد و به کشور خود بازگشت. تیمورتاش نیز که پس از این واقعه و به دلایل سیاسی – اقتصادی عدیده، مورد غضب رضاشاه قرار گرفته بود، دستگیر گردید و به زندان انداخته شد و نهایتا در زندان قصر کشته شد. پس از این وقایع یک آلمانی دیگر به نام "هورست" به ریاست بانک ملی انتخاب گردید. اما وی نیز پس از مدتی جای خود را به اولین مدیرکل ایرانی بانک ملّی ایران یعنی امیرخسروی داد.

---

منبع:
یادداشت "مروری بر اولین اختلاس تاریخ معاصر ایران" به قلم سیدمحمد موسوی، به نقل از موسسه مطالعات تاریخ معاصر