رفتن ، رسیدن است
جایزه و تشویق: نکاتی که باید به خاطر سپرد
جایزه ، یکی از پاداش‌های نیرومند است که می‌تواند برای تغییر رفتار مورد استفاده قرار گیرد. مواردی که باید مورد توجه واقع شوند تا یک جایزه بتواند موثر باشد عبارتند از:
جایزه خاص برای افراد خاص.
جایزه‌ای که به یک نوجوان می‌دهید ممکن است با جایزه‌ای که برای نوجوانی دیگر در نظر می‌گیرید، تفاوت داشته باشد.
استفاده همزمان از جوایز معنوی.
بدون توجه به جوایز مادی و یا فیزیکی باید از جوایز معنوی همچون تحسین کردن و... نیز استفاده شود.
جایزه نباید پیش از تغییر رفتار اعطا شود.
والدین اغلب به فرزندان خود جایزه می‌دهند ولی گاهی اشتباه کرده و جایزه را پیش از تغییر رفتار اعطا می‌کنند. اگر به فردی که می‌خواهد خانه ی شما را رنگ کند، قبل از اتمام کار اجرت بدهید، کارش را با سهل‌انگاری انجام داده و به خوبی به پایان نخواهد رساند. همین اتفاق نیز می‌تواند برای فرزند شما روی دهد. بنابر این ، جایزه باید بعد از عمل باشد تا نتیجه ی آن به حساب آید؛ اعطای آن قبل از عمل بی‌فایده خواهد بود.
جوایز باید پرداخت شوند.
نوجوانان اغلب برای انجام یک کار پسندیده جایزه می‌گیرند، ولی به دلیل ارتکاب یک عمل ناشایست جایزه ی مذکور از آنها گرفته می‌شود. این شیوه باعث می‌شود تا جایزه دادن کارایی خود را از دست بدهد. اگر برای یک رفتار مناسب جایزه‌ای می‌دهید، هیچ‌گاه و در هیچ شرایطی نباید آن‌را بازپس بگیرید.
جایزه باید بی‌درنگ پس از تغییر رفتار داده شود.
نباید جایزه دادن را به تأخیر انداخت. تأثیر جایزه تا حدی بستگی به نزدیک بودن آن به یک رفتار و سرعت پرداخت آن دارد، نه به قیمت و کیفیت جایزه.
در مواردی که جایزه دادن سریع امکان‌پذیر نباشد، باید از شیوه‌های تکمیلی استفاده نمود. به‌عنوان مثال فرزند شما می‌خواهد رانندگی یاد بگیرد ولی در هیچ‌کاری با شما همکاری نمی‌کند و بداخلاق است. به جای این‌که به او بگویید: «اگر یک ماه رفتار خوبی داشته باشی اجازه می‌دهم به کلاس تمرین رانندگی بروی» بهتر است بگویید: «هر روزی که با ما همکاری کنی آن‌را یادداشت می‌کنم، هر وقت تعداد آنها به 20 رسید اجازه می‌دهم به تمرین رانندگی بروی.» اگر چه گرفتن جایزه،3هفته به طول می‌انجامد، ولیکن هر روز که یک نمره به او می‌دهیم، جایزه‌ای سریع و تدریجی به دست می‌آورد.
به تغییرات تدریجی هم جایزه بدهید.
گاهی اوقات، استفاده از روش جایزه دادن موثر واقع نمی‌شود زیرا والدین انتظار دارند رفتار فرزندشان به سرعت تغییر کند و به تغییرات تدریجی و کوچک جایزه نمی‌دهند. کسی که بیشتر نمرات درسی‌اش 14 و برخی از آنها 12 است مورد انتقاد قرار می‌گیرد و والدین او می‌گویند: اگر معدلت به 16 نرسد جایزه‌ای در کار نیست. یا به کسی که هر روزه چندین بار با خواهرش دعوا می‌کند می‌گویند: اگر دیگر با خواهرت دعوا نکنی جایزه داری. در این موارد، والدین انتظار تغییراتی چشمگیر دارند در حالی که باید یک تغییر چشمگیر را به چندین تغییر کوچک تجزیه کرده و در یک سیر تدریجی به آن رسید.
حرکت کردن به سوی یک هدف، بسیار مهم‌تر از رسیدن به آن هدف است.
برخورد واقع بینانه با کودکی که نمره‌های او 14 است، این است که نمره‌های خود را به تدریج از 14 به 15 برساند و یا کسی که با خواهرش دعوا می‌کند مشاجراتش را تا 30 درصد کاهش دهد.
خرد کردن یک هدف به اهداف کوچک‌تر، باعث رسیدن تدریجی به آن می‌شود. به موفقیت در این اهداف کوچک نیز باید جایزه داد. شما نمی‌توانید یکباره تغییر صد در صد را انتظار داشته باشید بلکه باید به مسیری که از حال تا آینده پیموده می‌شود توجه نمایید.
جایزه ممکن است تغییر کند.
هدف از دادن جایزه تغییر دادن رفتار است. در بیشتر مواقع، علاقه‌ها و روحیات دچار تغییر می‌شوند، لذا جایزه‌ای که زمانی برای یک فرد اهمیت داشته ممکن است مدتی بعد کارایی نداشته باشد. اگر یک جایزه ی خاص برای مدتی موثر است و بعد کارایی خود را از دست میدهد، باید آن‌را تغییر داد زیرا به میزان زیاد یا مدت طولانی مورد استفاده قرار گرفته است.
برخی از جوایز می‌توانند در شمار قوانین خانوادگی قرار گیرند. کودکی که به دلیل همکاری جایزه‌اش این است که شب‌ها دیرتر بخوابد، به تدریج که سنش بیشتر می‌شود به‌طور طبیعی شب‌ها دیرتر می‌خوابد و این پاداش از حالت جایزه خارج می‌شود.
هنگامی که جایزه‌ای را برای اولین بار به کار می‌برید، سعی کنید به سرعت آن را تغییر ندهید. والدین اغلب جایزه‌ای را بر اساس علاقه‌های فرزندشان انتخاب می‌کنند ولی پس از یکی دوبار استفاده، به دلیل عدم کارایی، آن‌را تغییر می‌دهند. هر چند تغییر دادن نوع جایزه اهمیت دارد، ولی این تغییر نباید خیلی سریع و شتاب‌زده باشد.
جایزه باید قابل دسترس باشد.
برای دادن جایزه باید هدف را خرد و قابل دسترس کنید تا جایزه نیز قابل دسترس گردد. اگر در شروع کار، هدف را خیلی بزرگ در نظر بگیرید، فرزند شما توان رسیدن به آن‌را نمی‌یابد لذا جایزه‌ای دریافت نخواهد کرد، در این صورت نمی‌توانید از «جایزه» به عنوان یک شیوه ی تغییر رفتار استفاده کنید. انتظارات ما از فرزندان‌مان باید واقع بینانه باشد. در آغاز برخورد باید 30 تا 40 درصد تغییر را انتظار داشت.
اگر انتظار ما خیلی زیاد باشد ، فرزند ما ممکن است فکر کند که جایزه ی مذکور به زحمت آن نمی‌ارزد. مثلاً والدین ممکن است انتظار داشته باشند در ازای ده کار شایسته فرزند شان در روز، به او پول توجیبی بدهند؛ در این حالت فرزند آنها ترجیح میدهد بدون پول توجیبی بیرون برود.
هنگامی که شیوه جایزه دادن را آغاز می‌کنید، یقین داشته باشید که انتظارات را به گونه‌ای تعیین کرده‌اید که فرزند شما به راحتی بتواند جایزه را بگیرد. این امر باعث می‌شود تا مؤثر بودن شیوه جایزه دادن برای تغییر رفتار فرزندتان در آینده افزایش یابد.
منبع : کتاب کلید ها ی تربیت نوجوان –با تغییر و تلخیص
نویسنده : دکتر دن فونتنل
مقالات مرتبط :
