بانوی مقدس در ایران

مهاجرت شخصیت های اسلامی همچون امام رضا (ع) و حضرت معصومه (س) به ایران، حوادث و رویدادهای زمان حضور ایشان در خراسان و در نهایت شهادت و دفن این بزرگان در سرزمین ایران، تاثیرات فراوانی بر فرهنگ، آداب و رفتار مردم هر منطقه و حتی ایران گذاشته است.

کتاب «ایرانیان و حضرت معصومه» به قلم محمد حسین شمسایی پژوهشی مستندگونه درباره حضرت معصومه (س) و اثرات ورود ایشان به ایران بر فرهنگ عامه ایران است. آداب و آیین هایی که ایرانیان درباره این بانوی مقدس برپا کرده و در طی قرن ها حفظ و به نسل های بعد انتقال داده اند، دستمایه تدوین این اثر قرار گرفته است.

در آستانه سالروز ولادت حضرت معصومه (س)، مطالعه این کتاب خواندنی که دایره المعارفی کوچک درباره ارتباط ایرانیان و یکی از وابستگان به خاندان اهل بیت (س) است، خالی از لطف نیست.

پاسخ به پرسش‌ها

یکی از ماندگارترین فواید کتاب، پاسخ به پرسش هایی است که برای عموم مردم ایجاد می شود. خواه درباره یک مساله و رویداد باشد یا یک شخص و حتی یک دوره تاریخی. کتاب ایرانیان و حضرت معصومه(س) نیز از این قاعده مستثنی نیست و در واقع نویسنده در این اثر می کوشد به پرسش های زیر پاسخ دهد:

مهاجرت حضرت معصومه(س) به عنوان یکی از اهل بیت پیامبراسلام(ص) چه اندازه در پیدایی و شکل گیری فرهنگ کنونی شهر قم و فرهنگ عامه ایران نقش داشته است؟

مردمان قم و نیز ایرانیان با این بانو و آستانه وی چه برخوردی داشته اند و بر پایه آن چه آداب و آیینی شکل گرفته است. محمد حسین شمسایی در هشت فصل مجزا به این پرسش ها و پرسش های مشابهی که ممکن است در ذهن خواننده وجود داشته و یا در پی خواندن کتاب شکل بگیرد، پاسخ داده است.

نگاهی به زندگی دختر امام هفتم

فصل نخست کتاب با نگاهی کوتاه به زندگانی حضرت معصومه(س) آغاز می شود. تولد و نام گذاری فاطمه معصومه دختر هفتمین پیشوای شیعیان، امام موسی کاظم (ع)، جایگاه خانوادگی و شخصیت معنوی، مهاجرت به قم و در نهایت رحلت و دیدار معبود از مواردی است که خواننده را با شخصیت و زندگی ایشان به عنوان مقدمه ای برای ورود به مباحث اصلی کتاب آشنا می کند.

در بخش بعدی کتاب، نویسنده به سراغ جایگاه دینی و شخصیت معنوی آن حضرت می رود و به معرفی مقام این بانوی اسلام به عنوان یکی راوی و محدث می پردازد. در ادامه نیز بخشی از کرامات و جایگاه شفاعت ایشان در منابع و روایات یادآوری می شود.

آیین‌های هزار و دویست ساله

بعد از ورود و رحلت حضرت معصومه در شهر قم، آرامگاه ایشان به محل رفت و آمد و توجه شیعیان و علاقه مندان اهل بیت (ع) قرارگرفت. این توجه و توسل و ساخت آرامگاهی مقدس، باعث شد که یکی از زیارتگاه های مشهور در ایران و جهان به وجود آید.

علاقه مردم مسلمان ایران به اهل بیت(ع)، زمینه شکل گیری آیین هایی معنوی درباره خواهر دوست داشتنی امام رضا(ع) را به دنبال داشت. در این بخش از کتاب، خواننده درباره این آیین های معنوی از قبیل زیارت و آداب آن، توسل، نذر و وقف برای حضرت معصومه آشنا می شود.

در ادامه نیز کتاب به سراغ بخشی از آیین ها و آداب ایرانی می رود که بواسطه این حضور، شکلی معنوی و روحانی به خود گرفته است. مراسم نوروز و تحویل سال، عقد ازدواج، نام گذاری دختران، خدمت به زائران و ... که در واقع بخشی از فرهنگ ایرانی است که رنگ و بوی حرم به خود گرفته است.

معماری و گردشگری در حرم

شاید در نظر برخی از اهالی کتاب و کتابخوانی، این کتاب تنها یک کتاب زندگی نامه و یا یک کتاب دینی باشد که مخاطبین خاص خود را می طلبد. اما این ذهنیت در اواسط کتاب تقریبا رنگ می بازد. علاوه بر نثر روان و گزیده گویی در هر بخش که ویژگی مهم این اثر است نویسنده در میانه کتاب به سراغ معرفی آستان و حرم حضرت معصومه می رود و از دریچه نگاه یک معمار و گردشگر به مجموعه زیارتگاهی حرم حضرت معصومه (س) می نگرد.

معرفی ساختار حرم و جزییات معماری و زیبایی شناسانه آن به همراه معرفی اماکن و تاریخچه ای از نحوه اداره حرم از روزگار صفویه جزو بخش های خواندنی این کتاب به شمار می رود. توصیف واقع گرایانه و مستند گونه آستانه مانند یک گردش مجازی خواننده را در بخش های مختلف حرم می گرداند و بر اطلاعات او می افزاید. چه بسا این حجم از دانستنی ها با حضور واقعی در محل نیز حاصل نشود.

توسعه قم به مثابه یک شهر مذهبی و زیارتی

پایان این اثر مکتوب، نگاهی به شهر قم و تکامل آن در پی قرن ها بعد از ورود حضرت معصومه(س) است. شکل گیری مهاجرت به قم تحت تاثیر آرامگاه حضرت، حضور یاران و وفاداران به خاندان اهل بیت اسلام، رونق شهری و بازرگانی و توسعه مذهبی و زیارتی در این بخش مورد بررسی قرارگرفته است.

کتاب «ایرانیان و حضرت معصومه (ع)» در حقیقت اثری در حوزه مردم‌شناسی ایرانی است؛ یعنی برخلاف انتظار معمول دیگر آثار این‌چنینی که به تاریخ زندگی و یا سیره گفتاری و رفتاری حضرت معصومه (ع) پرداخته‌اند، این کتاب گزارشی از چگونگی تاثیرگذاری حضور حضرت بر فرهنگ عامه ایرانی و از سوی دیگر آداب و آئینی است که ایرانیان بر اثر حضور ایشان در ایران بنا کرده‌اند. در واقع این اثر، نگاهی مردم‌شناسانه به حضور کریمه اهل بیت (ع) در ایران و رفتار ایرانیان نسبت به این حضور دارد.

انتشارات به نشر(آستان قدس رضوی)، کتاب «ایرنیان و حضرت معصومه(س)» به قلم  محمد حسین شمسایی را  مشتمل بر اطلاعات تاریخی، زندگی نامه، سبک و سیره حضرت معصومه(س) را منتشر و در دسترس عموم قرارداده است.