علائم گرمازدگی و راه های مقابله با آن

 

با توجه به اینکه تازه وارد فصل گرما شده ایم و هوا به شدت گرم شده من هنگامیکه از منزل خارج می شوم دچار سردرد و چشم درد می شوم و باید ساعت ها بخوابم و در هوای خنک استراحت کنم تا حالم به حالت عادی برگردد. لطفا بفرمایید که چگونه مشکلم را حل کنم؟

گرمازدگی وضعیتی است که زندگی فرد را تهدید می کند. در این حالت به دلیل گرمای بیش از حد هوا، سیستم تنظیم کننده دمای بدن خراب می شود . هنگامی که فرد در یک محیط خیلی گرم یا مرطوب قرار می گیرد یا اینکه فعالیت بدنی شدیدی دارد، برای رها شدن از این گرمای زیاد، مکانیسم هایی در بدن فعال می شوند که باعث بروز گرمازدگی در فرد می شوند.

علائم گرمازدگی شامل افزایش دمای بدن، پوست خشک و داغ، تنفس سریع، گیجی و بیهوشی است. اولین اقدام در حالت گرمازدگی، کاهش دمای بدن با روش کنترل شده ای است. برای جلوگیری از گرمازدگی، آب زیادی بنوشید و هنگام فعالیت بدنی زیاد در هوای گرم، وسایل زیادی با خودتان حمل نکنید.

گرمازدگی موقعیتی حاد و تهدید کننده زندگی است که در این حالت سیستم تنظیم کننده دمای بدن، به دلیل قرار گرفتن طولانی مدت در هوای گرم یا تولید بیش از حدّ گرما در بدن و یا وجود هر دو حالت، از کار می افتد.

در این حالت بدن نمی تواند گرمای اضافی خود را دفع کند، در نتیجه دمای بدن خیلی افزایش می یابد که می تواند اندام های اصلی را تخریب کند. در گرمازدگی به دلیل دفع زیاد آب و املاح (نمک)، بدن دچار خستگی و ضعف می شود. گرمازدگی می تواند باعث گرفتگی عضلات نیز شود که با احساس درد در دست ها، پاها و گاهی شکم همراه است.

برای کاهش دمای بدن در حالت گرمازدگی، جریان خون به سمت پوست افزایش یافته و تعریق و تنفس برای دفع هوای گرم تسریع می شود. گاهی اوقات مکانیسم های کاهش دمای بدن شدت می یابند که اگر رفع نشود، منجر به بروز عوارض گرمازدگی در فرد خواهد شد. وقتی دمای خون بیشتر از حد طبیعی می شود، مرکز کنترل در مغز (هیپوتالاموس) پیام هایی را به دستگاه گردش خون می فرستد تا جریان خون را افزایش داده و رگ های خونی را، به خصوص در قسمت پوست بدن گشاد کند.

وقتی رگ ها گشاد شدند، جریان خون درون آنها افزایش یافته، در نتیجه گرمای اضافی از خون وارد هوای خنک می شود. اگر این عمل برای خنک کردن بدن کافی نباشد، غدد عرق شروع به ترشح عرق می کنند و تبخیر عرق از سطح پوست باعث خنک شدن آن می شود. اما اگر دمای هوا خیلی بالا باشد، افزایش جریان خون تأثیر زیادی در کاهش دمای بدن ندارد. همچنین اگر آب زیادی از راه تعریق از دست بدهید، حجم خونتان کاهش و دمای بدنتان افزایش می یابد.

اگر مقدار تولید گرما در بدن سریع تر و بیشتر از مقدار دفع آن باشد، دمای مرکزی بدن افزایش می یابد و منجر به تخریب عمل بسیاری از اندام ها می شود که ناشی از گرمازدگی است. معمولاً بعد از اینکه برای مدت طولانی در معرض دمای بالای هوا قرار بگیرید، گرمازدگی رخ می دهد، مثل کار کردن در محیطی خیلی گرم، مخصوصاً اگر به گرما عادت نداشته باشید یا ورزش شدید مخصوصاً در تابستان یا وقتی که در اثر یک بیماری، تب بالایی داشته باشید. آب وهوای مرطوب باعث می شود، تعریق تأثیر چندانی در خنک کردن بدن نداشته باشد، زیرا عرق کمتر تبخیر می شود.

پوشیدن لباس زیاد و پُرخوری از عوامل افزایش دهنده دمای بدن هستند. کمبود نمک در بدن بیشتر از کاهش آب، در بروز علائم گرمازدگی مؤثر است. هر فردی که در معرض هوای گرم و دمای زیاد قرار بگیرد، ممکن است دچار گرمازدگی شود.

افرادی که در پایین ذکر شده بیشتر از دیگران دچار این وضعیت می شوند. بنابراین بیشتر باید احتیاط کنند و در مکان های گرم و بدون تهویه قرار نگیرند و در هوای گرم،  از منزل بیرون نروند. این گروه ها شامل :

1- کودکان 2- افراد مسن 3- افرادی که به فعالیت بدنی زیاد عادت ندارند. 4- افرادی که برای مدت طولانی در معرض تابش آفتاب هستند، مثل توریست هایی که به مناطق آفریقایی می روند. 5- افرادی که دچار بیماری های مزمن خاص هستند، مثل: تصلب شرایین ، نارسایی احتقانی قلبی و دیابتی ها. 6- افراد معتاد به الکل 7- بعضی ناراحتی های پوستی نیز از دفع گرمای بدن جلوگیری می کنند، مثل : رشد غیرطبیعی پوست، فقدان مادرزادی غدد عرق، سخت شدن پوست. 8- مصرف بعضی داروها 9- افرادی که فعالیت های ورزش خاصی دارند مثل دوندگان استقامتی(مسافت طولانی) یا دوچرخه سواران. 10- افرادی که نسبت به گرمای زیاد حساس هستند و به آن عادت ندارند.علائم گرمازدگی عبارت است از: پوست خشک و داغ – عدم تعریق – پوست ابتدا قرمز شده و سپس رنگ پریده یا کبود می شود – تنفس کوتاه و سریع – نبض سریع و ضعیف – افزایش دمای بدن به بیش از 40 درجه – سردرد – گرفتگی عضلات – گشادی مردمک چشم – علائم روحی و روانی آن شامل : زدن سخنان بی ربط، گیجی، رفتار پرخاشگر، آشفتگی و هیجان، توهم– بی حالی، رخوت و بی حسی ( واکنش های بدن بیش از حد آرام و آهسته می شود ) و تشنج است.

علائمی که نشان می دهد در معرض گرمازدگی هستید، شامل : ضعف و خستگی – کشیدگی و درد عضلات – استفراغ و تهوع – پوست رنگ پریده و چسبناک– دمای طبیعی بدن – گرفتگی عضلات – سرگیجه – ضعف و غش – ادرار زرد تیره یا نارنجی – سردرد و اسهال است.

برای تشخیص گرمازدگی پزشک علائم شما را بررسی کرده و میزان فشارخون و دمای بدن شما را اندازه می گیرد. دماسنج مقعدی بیشتر از دماسنج دهانی در این موارد کاربرد دارد. در این حالت پزشک نمونه ادرار و خون شما را با تجویز آزمایش های مربوطه بررسی می کند. درمان گرمازدگی و عوارض مرتبط با گرمازدگی بستگی به شدت آن دارد.

چند توصیه برای جلوگیری از گرمازدگی

استفاده از عناب و شکر
برای رفع گرمازدگی بهتر است عناب را در آب جوشانده و با کمی شکر به صورت خنک میل کنید. همچنین خوردنی‌های سرد و‌ تر مانند گل بنفشه، خاکشیر، هندوانه و تخم خیارین (خیار، کدو، هندوانه و خربزه) نیز توصیه می‌شود. البته بهترین دارو برای رفع گرمازدگی دم کرده عناب و زرشک است که همراه با مقداری شکر میل می‌شود.

استفاده از خاکشیر یخ زده و شربت آب لیمو
استفاده از خاکشیر یخ زده و شربت آب لیمو برای جلوگیری از گرمازدگی موثر است. برای جلوگیری از اسهال و تأثیر خنکی، خاکشیر باید به شکل یخ زده یا همراه خرده یخ مصرف شود، در غیر این صورت ملین و اسهال آور است.
با توجه به گرمی و آلودگی هوا، مصرف آب لیمو نیز به دلیل داشتن ویتامین C که دارای خاصیت ضدعفونی‌کننده است، توصیه می‌شود و نیاز است هر دو روز یک بار، یک عدد لیمو در آب مصرفی استفاده شود.

استفاده از تـخم شـربتی
تخم شربتی در حقیقت دانه گیاه ریحان است که به علت داشتن ترکیبات لعاب دار به صورت محلول در آب (شربت) استفاده می‌شود. لعاب این دانه‌ها پس از جذب آب، به صورت ژله‌ای در می‌آید که می‌تواند برای رفع عطش مورد استفاده قرار گیرد. تخم شربتی در طب سنتی ایران به عنوان رفع کننده التهابات دستگاه تناسلی و مجاری ادرار کاربرد بسیار داشته است.

استفاده از بـه لیــمــو
به لیمو گیاهی به صورت درختچه است که از برگ آن استفاده می‌شود. این گیاه از قدیم در طب سنتی ایران به عنوان آرام بخش، ضد تشنج، ادرارآور، رفع کننده سرگیجه و تپش قلب مورد استفاده بوده و در حال حاضر نیز از آن استفاده می‌شود.

استفاده از هندوانه
هندوانه یک میوه تابستانی لطیف، آبدار، خنک کننده، آرام بخش و مسکن التهابات درونی است که اصولا برای رفع عطش در اوج گرمای تابستان مصرف می‌شود و مورد پسند بسیاری از مردم است. طبیعت هندوانه سرد و‌ تر است و برای افراد گرم مزاج بسیار مطلوب است. مربای پوست هندوانه برای رفع حرارت بدن، رفع تشنگی و گرمازدگی بسیار مفید است.

استفاده از گلاب برای افراد گرمازده
برای معالجه اشخاص گرمازده، بهترین راه خوراندن گلاب همراه با مقداری یخ است، به قدری که باعث استفراغ شده و صفرا را خارج کند. نوشیدن گلاب خنک، گرمی درون را از بین می‌برد و بدن را تقویت میکند. بوییدن گلاب برای تقویت قلب و رفع بیهوشی و تقویت حواس باطنی مفید است.

---

منبع: پرسش و پاسخ های عمومی مشاوره پزشکی مرکز مشاوره تبیان