مستند افشاگرانه

مجموعه «گرگ‌ها» یك اتفاق ارزشمند در حوزه مستندهای سیاسی به شمار می‌آید؛ مستندی افشاگرانه با سندهای تصویری بكر و درجه اول از خیانت‌هایی كه البته همه آن را می‌دانستیم، اما مستند گرگ‌ها با تصاویر منحصر به فردش ابعاد تازه‌ای از این خیانت‌ها را باز می‌كند

هفته گذشته سیمای جمهوری اسلامی ، مستندی را تحت عنوان «گرگ‌ها» روی آنتن برد كه در بردارنده نكات جالب توجهی بود. این مستند براساس فیلم‌ها و اسنادی كه در جریان سقوط رژیم صدام كشف شده، ساخته شده است.

فیلم‌هایی كه توسط استخبارات عراق فیلمبرداری شده و در آن اسناد درجه اولی از مذاكرات و خیانت‌های گروهك منافقین به چشم می‌خورد. مذاكرات مسعود رجوی سركرده گروهك منافقین با صدام حسین در سال‌های جنگ تحمیلی و جاسوسی‌های رهبران سازمان در زمان جنگ مهمترین فرازهای این مستند را تشكیل می‌دهند.

مجموعه مستند«گرگ‌ها» كه در قالب 4قسمت 30الی 35دقیقه‌ای روی آنتن رفت یكی از پربیننده‌ترین و بحث برانگیزترین مجموعه‌های سیما در ماه‌های اخیر به شمار می‌آید. مستندی افشاگرانه كه به واسطه تصاویر اسنادی قابل توجه‌اش، از جنبه‌های مختلف می‌تواند مورد بررسی قرار بگیرد.

مستند سیاسی یكی از مهمترین گونه‌های سینمای مستند است. فیلمسازان بسیاری در طول دوره‌های مختلف تاریخی، درباره موضوعات سیاسی فیلم مستند ساخته‌اند. نكته جالب توجه انبوه تصاویر مستندی است كه از رخدادهای مهم تاریخ معاصر موجود است.

این تصاویر عموماً دستمایه مناسبی است برای كسانی كه قصد دارند مستندی پیرامون یك رخداد یا شخصیت تاریخی بسازند. مثلاً در مستند «آلنده» كه سال گذشته از سیما هم پخش شده فیلمساز با استفاده از انبوه تصاویری كه از دوران ریاست جمهوری آلنده در شیلی بر جای مانده بود، مستند جذابی ساخته بود.

در اینجا اما در خصوص بسیاری از رخدادهای مهم سیاسی، اجتماعی با فقر تصویر مواجهیم. مثلاً در مورد كودتای 28 مرداد 32  یا فاجعه میدان ژاله 17شهریور 57، تصاویر بر جای مانده چیزی در حد صفر است. در اواخر دهه 50 و دهه 60، حوادث سیاسی ، اجتماعی ایران توجه سراسر جهان را به خود جلب كرده بود. وقوع انقلاب اسلامی به عنوان یكی از مهمترین اتفاقات سیاسی جهان در قرن بیستم یا جنگ تحمیلی و تجاوز صدام به خاك ایران، به عنوان دو رویداد مهم تاریخ معاصر،‌ از ابعاد مختلف قابل بررسی و مداقه‌اند.

رخدادهایی‌كه خوشبختانه سندهای تصویری زیادی هم از آنها موجود است. اما عملكرد گروهك منافقین در سال‌های جنگ تحمیلی یكی از حلقه‌های مفقوده در این زمینه بود. باز هم فقر تصویر، در این زمینه مهمترین دلیل ساخته نشدن مستندهایی پیرامون خیانت منافقین بود. مجموعه مستند «گرگ‌ها» چنانكه پیشتر آمد، مهمترین دستمایه‌اش را از تصاویری گرفت كه به تازگی كشف شده‌اند.

تصاویری اغلب سیاه و سفید و گرین‌دار و قدری هم بی‌كیفیت به لحاظ صدا و تصویر. هرچند همین جنس تصاویر گرین‌دار، نوعی كیفیت زیبایی شناسانه برای این مستند رقم زده است. نكته مهم شیوه استفاده از این تصاویر است. تصاویری كه به صورت مخفیانه از سوی استخبارات عراق تهیه شده و به همین خاطر دوربین در اغلب این فیلم‌ها، جای ثابتی دارد و نه تغییری در زاویه دوربین صورت می‌گیرد و نه اندازه نماها تغییر می‌كند.

در این فیلم‌ها روابط پنهان و آشكار سازمان مجاهدین خلق با حزب بعث عراق در ایام جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، به تصویر كشیده شده است. یكی از بخش‌های جالب این مستند، تصاویری است كه در آنها عباس داوری از سران منافقین به همراه دیگر دوستانش یك سوی میز نشسته‌اند و سوی دیگر میز هم مسئولان امنیتی بعث عراق قرار گرفته‌اند.

جایی كه در آن منافقین، به جاسوسی می‌پردازند و در قبال اطلاعاتی كه از جبهه‌ها و تحركات رزمنده‌های ایرانی به طرف عراقی می‌دهند، پول دریافت می‌كنند. جالب اینكه پول‌ها به صورت نقد و در همان جا پرداخت می‌شود. تصویری كه اگر در یك سریال داستانی به این شكل به تصویر كشیده می‌شد، شاید عده‌ای آن را گل درشت می‌دانستند اما در فیلمی كاملاً مستند، كاركردی جالب توجه یافته است.

یك سوی میز نمایندگان گروهك منافقین، سوی دیگر افسران امنیتی عراق و روی میز هم انبوهی از اسكناس، این تصویر تكان دهنده‌ای است كه در نهایت ایجاز عمق خیانت گروهك منافقین را به نمایش می‌گذارد، حتی اگر جای دوربین خیلی مناسب نباشد و عملاً مهمترین آدم‌های درام، در زاویه پشت به دوربین قرار گرفته باشند.

نكته جالب توجه تدوین این تصاویر با فیلم‌های آرشیوی مرتبط است. مثلاً در جایی كه عباس داوری در حال ارائه اطلاعات و خبر فروشی پیرامون حمله هوایی عراق به منطقه گیشای تهران است، تصویر كات می‌شود به خانه‌های ویران شده گیشا و غیر نظامیان بی‌گناهی كه اجسادشان از میان آوار بیرون كشیده می‌شد. به واقع با مونتاژ این تصاویر، برتاثیرگذاری فیلم افزوده می‌شود.

به لحاظ تصویری، همچنین می‌توان به صحنه‌ای اشاره كرد كه مسعود رجوی سركرده منافقین در مقابل صدام حسین زانو زده و آلبومی را به او نشان می‌دهد.باز هم به زبان تصویر، اوج زبونی و خیانت گروهك منافقین و سركرده‌اش به نمایش گذاشته می‌شود.

مجموعه «گرگ‌ها» یك اتفاق ارزشمند در حوزه مستندهای سیاسی به شمار می‌آید؛ مستندی افشاگرانه با سندهای تصویری بكر و درجه اول از خیانت‌هایی كه البته همه آن را می‌دانستیم، اما مستند گرگ‌ها با تصاویر منحصر به فردش ابعاد تازه‌ای از این خیانت‌ها را باز می‌كند.

منبع:همشهری