یاد بودی از علی ارحام صدر

بنیان‌گذار تئاتر اصفهان:

علی ارحام صدر(علی صدری) 14/10/1293 در محله"پاقلعه" اصفهان به دنیا آمد. وی و چهار خواهرش فرزند"محمدجواد" و"آغابیگم" هستند. علی صدری هم مانند تمام جوانان آن زمان بعد از رفتن به سربازی به دنبال كار، در یك خیاط خانه مشغول شد و پس از چند سال با جمع كردن سرمایه‌ای اندك، اقدام به كاری كرد كه در آن مقطع زمانی آن هم در شهر اصفهان آینده‌ای نامعلوم داشت.

او با كمك كازرونی(از سرمایه‌داران اصفهان) كه قطعه زمینی در خیابان چهارباغ در اختیارش گذاشت، شروع به ساخت تماشاخانه‌ای كرد كه بعدها تماشاخانه"سپاهان" نام گرفت. پیشگامان تئاتر اصفهان نظیر ناصر فرهمند(از بنیان‌گذاران تئاتر در اصفهان و مدیر تماشاخانه اصفهان) ـ رضا ارحام صدر، نصرالله وحدت، فخرالدین عیوقی، مهدی و فضل‌الله ممیزان، مرحوم عزت‌الله نوید و محمدمیرزا رفیعی در ساخت تماشاخانه سپاهان مشغول به كار شده، روزها به ساخت فضای تماشاخانه و عصرها به تمرین نمایش می‌پرداختند. تماشاخانه سپاهان با گنجایش 600 تا 800 صندلی در ابتدا، تنها سالن تابستانه داشت و به مرور سالن زمستانه هم به آن اضافه شد. بدین ترتیب تماشاخانه سپاهان در سال 1323 شمسی فعالیت خود را آغاز كرد.

در تماشاخانه سپاهان هفته‌ای یك نمایش اجرا می‌شد. مهدی ممیزان(نمایشنامه‌نویس تئاتر سپاهان) در خاطراتش می‌گوید:«... رضا ارحام صدر ـ كه برای اولین بار بود با او آشنا می‌شدم‌ ـ گفت كه پسرعمویش علی ارحام صدر پول دارد و حاضر است تئاتر را بسازد. همه موافقت خود را اعلام كردند و از فردا هر روز عصر از ساعت چهار بعدازظهر همه افراد گروه حاضر می‌شدند.

یك نفر بنّای خبره استاد كار شد و بقیه به صورت كارگر و عمله كمك می‌كردند تا این كه پس از یك ماه فعالتی با خشت و گل و چوب، یك صحنه بزرگ با سه اتاق برای لباس، گریم مردانه و زنانه و اتاق تمرین ساخته شد و سالن به وسیله دیوارهای كوتاه درجه بندی شده، لژ درجه یك، وسط، درجه دو و آخر سالن(درجه سه).

صندلی‌ها چیده شد، اولین نمایشنامه را از میان چند نوشته امروزی و تاریخی انتخاب كردند و نمایشنامه شاه عباس برای اولین اجرا انتخاب شد. این نمایش هر روز دو ساعت تمرین می‌شد و پا به پای تمرین، لباس و دكور آن هم تهیه ‌و گروه موزیك هم زیر نظر معلم موسیقی آموزش و پرورش محمدمیرزا رفیعی تشكیل شد. نمایشنامه از نوشته‌های من بود و كارگردان آن ناصر فرهمند بود. اعضای گروه عبارت بودند از رضا ارحام صدر، دخانی، عیوقی، سركوب، نوید، مرتضوی، وحدت...»

به دعوت مدیر تماشاخانه(علی ارحام صدر) گروه‌های حرفه‌ای تئاتر تهران هر از گاهی در سالن تماشاخانه سپاهان برنامه اجرا می‌كردند؛ مثل گروه نوشین، جعفری، همایون و...

هر چه از افتتاح سالن سپاهان می‌گذشت، استقبال مردم اصفهان بیشتر می‌شد. علی صدری به دنبال بازیگران خوب مخصوصاً خانم به شهرهای مختلف سفر می‌كرد و روز به روز تئاترش را رونق می‌داد. در شرایط حاكم بر فضای آن موقع اصفهان، كمتر خانمی میل به بازی كردن روی صحنه تئاتر را داشت و به همین جهت علی صدری به تهران رفته و خانم اختر كریمی‌زند(دیانا) را كه بازیگر فرهنگ و هنر و رادیو تهران بود، به اصفهان آورد. خانم دیانا در این باره می‌نویسد:«من از طرف‌ علی صدری به اصفهان برای فعالیت در تئاتر سپاهان دعوت شدم.

در آن زمان در اصفهان خانواده‌ها رضایت نمی‌دادند كه دخترها بازیگر شوند و آن‌ها از ما كه فعالیت داشتیم، خواستند كه به اصفهان بیاییم، من در آن موقع در تهران در‌"جامعه باربد" فعالیت داشتم...»

‌علی صدری همچنین پس از شنیدن شهرت‌ محمدعلی رجایی در كرمان به این شهر مسافرت كرد و او را به همراه سه دختر هنرمند و بازیگرش ـ سرو، ژاله و فروغ ـ به اصفهان آورد. از آن به بعد كارگردانی آثار به دست آقای رجایی بود. گروه سپاهان كم‌كم شكل گرفت و اعضای اصلی و دائمی آن عبارت بودند از: ناصر فرهمند(مدیر هنری)، علی صدری(مدیر و مالك)، دكتر دخانی، فخرالدین عیوقی، فضل‌الله شیروانی، علی مرتضوی، محمدمیرزا رفیعی، نصرت‌الله وحدت، مهدی ممیزان(نمایشنامه‌نویس)، ایرانتاژ، رضا ارحام صدر، كنعانی، امیر بیدار، غلامحسین سركوب، علی اتراك، اسدالله سلیمانی‌فر، عزت‌الله نوید، عباس همت‌آزاد، مهدی قلی صفاپور، جهانگیر فروهر، سیدرضا بنی‌احمد، فروغ، سرو، ژاله رجایی، ملوس همت‌آزاد، دوشیزه كشتی‌رانی، بیدار، مینا تحصنی، گیتی فروهر، علی محمد رجایی، اسماعیل ارحام صدر.

نام تعدادی از نمایشنامه‌هایی كه در تماشاخانه سپاهان اجرا شده عبارت‌اند از: شاه عباس كبیر، خانه بی صاحب، خاك خدا، آنابل، در راه وكالت، سیل، سرباز فداكار، لیلی و مجنون، جاده زرین سمرقند، امپراطور زنان، اسرار قلعه الموت، یوسف و زلیخا، غیاث خشت مال، فدائیان عشق، تهمت، تارتوف، مونسرا، نفت، بازرس قطار، جیپ شخصی و نمایش‌های كمدی مانند احمد دلاك، عمه خانم، دربار خلیفه و...

طراحی صحنه نمایش‌ها را در ابتدا‌ اصغر صانعی به عهده داشت و بعدها ‌اسماعیل ارحام صدر(برادر رضا ارحام صدر) این مسئولیت را به عهده گرفت. خود اسماعیل ارحام صدر در این باره می‌نویسند:«... من كه در آن زمان هنوز بچه مدرسه‌ای بودم، به كار بلیط فروشی مشغول شدم. روزها به مدرسه می‌رفتم و بعد از مدرسه شاگردی دكوراتور تئاتر را می‌كردم و شب بلیط می‌فروختم و پس از مدتی با كسب تجارب بیشتر، خود مسئولیت این كار را به عهده گرفتم. بعد از چند سال چون آقای صدری برای گسترده‌تر كردن كارش تهران را انتخاب كرد و با خرید تئاتر فردوسی فعالیت خود را در تهران ادامه داد، من هم با ایشان و گروهش به تهران آمده، اما به دلیل این كه در تهران در آن مقطع زمانی سالن‌های تئاتر وضعیت ثابتی نداشت، بالأخره ایشان نتوانستند آن طور كه دلخواهشان بود، برنامه‌ها را ادامه دهند؛ تئاتر فردوسی را پس از چند سال فروخته و به اصفهان بازگشتند...»

فعالیت عمده تئاتر سپاهان از سال 1345 – 1323 است. به دلیل پیش آمد یكسری اختلافات با بعضی از اعضای گروه و به دنبال جدایی ناصر فرهمند و تشكیل گروه تئاتری دیگری با نام"اصفهان" علی ارحام صدر(صدری) با عده‌ای از اعضای ثابت و اصلی گروهش راهی تهران می‌شود، ولی بعد از چند سال دوباره به اصفهان برگشته و به دلیل غیبت وی‌ در چند سال متوالی، گروه از هم پاشیده شده و ‌خود به خود تعطیل شده بود. با توجه به شرایط در سال 1348 علی صدری این بار انرژی و سرمایه خود را صَرف ساخت و راه‌اندازی سینما كرد و پس از چند سال سینماهای سپاهان‌،‌ مولن روژ، ساحل، مهد و همایون را راه‌اندازی كرد.

سینماها فعالیت خود را تا انقلاب اسلامی ادامه دادند، اما بعد از سال 1357 به علت مصادره اموال و كهولت سن، علی صدری به تهران نقل مكان كرده و باقی عمر خود را در سكوت می‌گذارند. با توجه به تمامی این مسائل، علی صدر(ارحام صدر) در پیدایش و شكوفایی تئاتر در اصفهان نقشی مؤثر و پررنگ داشته و با گذشتن چندین دهه از آن زمان‌، هنوز هم گروهی مانند گروه او و نیز سالنی مانند تماشاخانه سپاهان در اصفهان پدید نیامده است. بی‌شك اقدامات وی در اعتلای فرهنگ و تئاتر ایران مؤثر بوده است‌.

مطالب مرتبط:

محمد علی کشاورز از طنز می گوید

منبع: تئاتر