قرار چی بشه؛ چی شد!

نگاهی به ویژگی های معماری ایرانی-اسلامی برج میلاد

بعد از این همه سال، سرانجام نوید اتمام ساخت برج میلاد تا پایان سال 86 داده شد؛ برجی كه سومین برج بلند مخابراتی جهان است و می خواهد به نوعی نماد و یادمان شهر تهران و پایتخت ایران اسلامی محسوب شود.

در گزارش زیر، به بررسی عناصر این معماری ایرانی- اسلامی در این بنا پرداخته ایم.

داستان شكل گیری ایده اولیه برج میلاد را مسئولان طرح این گونه روایت می كنند كه این برج در پی تصمیم به احداث یادمانی برای انقلاب اسلامی شكل گرفت. یادمانی با جنبه های فرهنگی، هنری و معماری ایرانی-اسلامی كه بتواند بعدها به عنوان نماد و سمبل پایتخت ایران معرفی شود. البته از سوی دیگر سازمان صدا و سیما نیز از سال 65 به فكر احداث برجی مخابراتی بوده است كه بتواند مشكل پوششی تلویزیون تهران را حل كند و از فراز آن برج امواج رادیویی خود را به تمام سطح تهران بپراكند.

به این ترتیب، نیاز شهر تهران به یك سمبل پایتختی و همین طور ضرورت داشتن یك برج مخابراتی باعث شد كه در خلال سال های 71 و 72 پیشنهاد طرح ساخت برج میلاد به شهرداری تهران داده شود. اما در حین انجام فاز مطالعاتی طرح، مباحث مربوط به بهره وری چند منظوره از برج نیز عنوان شد و برای استفاده بهینه از آن قرار شد جنبه های تفریحی- توریستی نیز علاوه بر امكانات مخابراتی و پوشش رادیویی، تلویزیونی مورد توجه قرار گیرد. بر طبق این طرح اخیر، برآورد شد كه بین 5 تا 7 سال پس از بهره برداری برج، كل هزینه های ساخت آن بازگردد، چرا كه این طرح تنها به بحث جذابیت های گردشگری برج محدود نشد بلكه مركز تجارت بین المللی، هتل و مركز همایش های بین المللی نیز از جمله دیگر بخش هایی بود كه برای استفاده بهینه از این برج در نظر گرفته شد.

عملیات اجرایی برج چند منظوره میلاد یا همان مجموعه یادمان، شامل برج مخابراتی، تلویزیونی، مركز تجارت بین الملل، هتل پنج ستاره، تالارهای گردهمایی، سرسرا، دكل آنتن سرانجام در سال 75 آغاز شد. این برج را در زمینی بین پارك پردیسان و كوی نصر، حد فاصل بین بزرگراه های شهید همت، شیخ فضل الله نوری، چمران و رسالت بنا كردند. و برای انتخاب مكان فعلی آن بیش از پنجاه نقطه شهر را مورد مطالعه و بررسی قرار دادند. و سرانجام احداث آن را در مكان فعلی شروع كردند چرا كه قرار گرفتن آن روی تپه ای مرتفع در تهران سبب افزایش عظمت برج و رؤیت آن از نقاط مختلف شهر می شد.

نماد تهران امروز

از زمان شروع به كار احداث برج میلاد تا امروز بیش از ده سال سپری شده است و طی این مدت صحبت های بسیاری نیز درباره ویژگی های فنی آن گفته اند، به عنوان مثال، بارها مطرح كرده اند كه بنای برج میلاد با 435 متر ارتفاع متشكل از 4 بخش اصلی است. ساختمان لابی 28 متر ارتفاع و حدود 000/20 متر مربع است و...

علاوه بر این موارد كاربری بسیاری نیز برای این برج بلند پایه درنظر گرفته اند كه از احداث مركز هواشناسی و ایجاد موزه های خاص انقلاب اسلامی را شامل می شود تا خدمات اینترنتی و مراكز تجاری متعدد اما گویی فراموش شده است كه اولین هدف احداث برج میلاد، ساخت بنایی بود كه نماد تهران باشد. در واقع مدیریت یادمان سازه در همان سال های اولیه شروع به كار برج عنوان كرده بود كه: «نمادهای نوین معماری، شكل دهنده بخشی از هویت آشكار شهر به شمار می رود. در واقع اگرچه شهر تهران از دیرباز دارای نشانه های شهری گوناگونی بوده است و در این بین، بنایی همچون میدان آزادی به عنوان یك نشانه شهری تأثیرگذار به شمار می رود، اما با توجه به تغییرات فرهنگی و توانایی مهندسی در دهه های اخیر، نیاز به حضور نمادهای برتر كه نشان دهنده هویت جدید مهندسی و فناوری كشور باشد، ضروری به نظر می رسد.» بر این اساس، برج میلاد قصد داشت عظمت معماری ایرانی را آشكار كند و نماد ملی محسوب شود.

در حالیكه تاكنون كه قریب به هشتاد میلیارد تومان برای ساخت این پروژه هزینه شده است و كمتر از یك سال به تكمیل و افتتاح آن باقی مانده است، نه تنها به جزئیات معماری ایران و اسلامی این برج نپرداخته اند، بلكه تاكنون نیز ردپایی از هویت معماری ایران در بنای ظاهری برج به چشم نمی آید.

جایگاه معماری ایرانی در ساختمان برج

دكتر حافظی، طراح برج میلاد، معماری داخلی برج میلاد را الهام گرفته از معماری ایرانی می داند و می گوید: « معماری بنای برج با الهام از میل ها و مناره های باستانی ایران ساخته شده است و هندسه ای برگرفته از نقوش معماری ناب ایرانی دارد. »

اما به نظر می رسد این كلی گویی ها درباره ویژگی های معماری ایرانی-اسلامی برج میلاد چندان كافی نباشد، در حالیكه برج های مشابه آن در دیگر كشورهای دنیا چنان متأثر از معماری سنتی و ویژگی های سبكی خاص خود هستند كه همگی از این لحاظ منحصر به فرد بوده و نماد آن كشورها محسوب می شوند. اگرچه شاید این مسئله چندان رایج نباشد كه یك بنا، نماد یا سمبل یك كشور یا ملت محسوب شود، اما بناهایی همچون برج ایفل در فرانسه، برج های پترناس در مالزی و ساختمان ایمپایراستیت در ایالات متحده از این گونه هستند.

و وقتی كه هدف اصلی ما از ساخت برج میلاد، دقیقاً داشتن یك چنین سمبلی بود، امروز كمی عجیب به نظر می رسد كه اگر هم این بنا دارای ویژگی های خاص معماری ایرانی است، از آن حرفی به میان نیاید. در واقع اگر قرار باشد برج میلاد با دیواره های بتنی و با استفاده از جداره های شیشه ای تزیین شود و اثری از هنر، هنرمندان اصفهان، یزد، همدان و... در آن به چشم نیاید، نمی توان این برج را كه مشابه آن در شهرهای تورنتو، مسكو، شانگ های و... ساخته اند، نماد پایتخت ایران و یادمانی از انقلاب اسلامی دانست.

نمود اقتدار و عزم ملی

در حقیقت، در میان تمام نكاتی كه درباره ویژگی های فنی و اهداف ساخت این برج ذكر شده است، این نكته كه برج میلاد با نام یادمان، به عنوان نمادی برای شهر تهران ساخته شده است، كمی جای تأمل دارد . با این اوصاف برج میلاد را تنها می توان به عنوان نمادی از اقتدار و عزم ملی ( آن هم به دلیل همه ویژگی های تكنولوژیك و فنی و مهندسی آن) پذیرفت و این ایده كه چنین برجی بتواند به عنوان یك نماد شهری جایگاهی داشته باشد و حتی رقیبی چون برج آزادی را كنار بزند، چندان منطقی به نظر نمی رسد.

ضمن پاسداشت همه تلاش هایی كه در ساخت چنین برجی صورت گرفته است و عملكردهایی كه در آینده (چنانچه همه پیش بینی ها درست از آب دربیاید) خواهد داشت، باید گفت برج میلاد هیچ پیوند و قرابتی با تهران در زمان اكنون و مردم این شهر و حتی هنر معماری كشورمان ندارد. سازندگان برج درباره الهام از معماری ایرانی و اسلامی آن صحبت می كنند و آن را پیوندی بین تكنولوژی و معماری اسلامی-ایرانی می دانند، اما اگر همین چنین ادعایی پس از بهره برداری برج نمود پیدا كند، حقیقت این است كه اصولاً فلسفه شكل گیری چنین برج هایی نه در ایران، بلكه در بسیاری كشورهای دنیا كه پیش از ما چنین برج هایی ساخته اند، ارائه نماد و سمبلی از هویت و فرهنگ سرزمین شان نبوده و اگر هم چنین باشد، چنین برج هایی برای چنان كشورهای توسعه یافته ای، شاید بتواند نقش یك سمبل یا نماد را بازی كند، اما برای كشورما و حتی برای ابرشهر تهران، ساخت آن تنها نوعی خودآزمایی و ابراز توانمندی در عرصه عمران و ساخت و ساز است و بس. برج میلاد با همه ویژگی های فنی و مهندسی اش و همه خدمات و امكاناتی كه خواهد داشت، تنها بنایی است برآمده از روحیه رقابت جوی امروز ما ایرانیان با كمی چاشنی فرهنگ و هنر اسلامی كه به هر ترتیب حضور و احداث آن را ضرورت معنوی ببخشد. چرا كه اصولاً یادمان ها بیش از هر چیز نماینده فرهنگ، هنر و فن معماری زمان ساختشان هستند و نه فقط از سنت معماری بلكه از شیوه جدید معماری كشورشان نیز بهره می گیرند تا بتواند به عنوان نمادی ماندگار مطرح شوند.

البته قطعاً برج میلاد به سازه ای منحصر به فرد در تهران تبدیل خواهد شد و مراكز متعدد تفریحی فرهنگی كه پیرامون آن ساخته خواهد شد آن را به نگینی ارزشمند در دل پایتخت بدل می كند، اما نكته مهمی كه در اینجا مطرح است این است كه آیا نمی شد چنین بنای پرهزینه و زمان بری را به شكلی طراحی می كردیم كه در جهان هم به عنوان نماد ایران در دوره معاصر مطرح می شد و نشانگر هنر معماری ایران در این عصر می بود؟!

منبع: کیهان

مونا سیفی