تبیان، دستیار زندگی

زیرساخت‌های جامعه اسلامی؛ از امنیت و آزادی تا معنویت

روشن است که اگر در جامعه ای امنیت پایدار نباشد، اساساً فرصت ظهور سایر مؤلفه های جامعه مطلوب در آن جامعه فراهم نخواهد شد. بنابراین، از نظر ما امنیت مقدم بر همه چیز، مهم ترین عنصر زیرساختی در جامعه اسلامی محسوب می شود.
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :
 
ایران


 مؤلفه های زیرساختی جامعه اسلامی عبارتند از :

۱- امنیت

روشن است که اگر در جامعه ای امنیت پایدار نباشد، اساساً فرصت ظهور سایر مؤلفه های جامعه مطلوب در آن جامعه فراهم نخواهد شد. بنابراین، از نظر ما امنیت مقدم بر همه چیز، مهم ترین عنصر زیرساختی در جامعه اسلامی محسوب می شود ضمن اینکه ضعف امنیت خود یکی از موتورهای تولید آسیب به شمار می رود.

۲- آزادی

آزادی مانند امنیت، یکی از پایه ای ترین مؤلفه های زیرساختی است. نباید تردید کرد جامعه ای که دچار استبداد و خودکامگی است و انسانها در آن جامعه از انواع بردگی ها اعم از فکری، فرهنگی، تکنولوژیکی، سیاسی و اقتصادی رنج می کشند، سخن گفتن از جامعه اسلامی مطلوب و سالم بی معناست علاوه بر اینکه خود استبداد و خودکامگی، مولّد انواع آسیب های بزرگ و مخرّب است.

۳-  نظم و قانون

هرچند قانون ضعیف یکی از مناشی آسیب های اجتماعی است لکن بی قانونی به مراتب بدتر از قانون ضعیف  آسیب زننده تلقی می شود. با این وجود، در جامعه اسلامی مطلوب و سالم، نه فقط باید قانون از جمیع جهات مشروع، معقول، منسجم، شفاف، به روز و کارآمد باشد، بلکه قانون گرایی باید فراتر از یک ارزش صرف، زیرساخت های لازن برای پی ریزی یک جامعه مطلوب را فراهم کند.
به بیان دیگر، در نبود قانون گرایی، عملاً نوبت به شکل گیری مؤلفه های اجتماعی دیگر نخواهد رسید. باید توجه داشت، برجستگی یک جامعه را می توان در قدرت آن جامعه در قانون گذاری صحیح و کارآمد جستجو کرد.

۴- تربیت عمومی

اگر جامعه ای از ظرفیت تولید بهترین قواعد و مقررات اجتماعی نیز برخوردار باشد لکن نتواند اعضاء جامعه را بر اساس قواعد و مقررات اجتماعی تربیت کند، آن جامعه عملاً خود را از چشیدن طعم قانون محروم ساخته است. حتی تربیت اجتماعی صحیح می تواند اصل قانون گرایی را از یک امر حقیقی و مؤثر به امری مصنوعی و کم اثر تبدیل کند. بنابراین، جامعه اسلامی مطلوب، جامعه ای است که با برخورداری از یک نظام تربیتی کارآمد، و سرمایه گذاری همه جانبه در این میدان، از توانایی تربیت عمومی برخوردار باشد.

۵- معنویت

در اینجا معنویت بالمعنی الاخص، یکی از موالید دینداری قلمداد می شود. در واقع، چتر دین و معنویت بالمعنی الاعم بالای سر همه مؤلفه های جامعه اسلامی مطلوب باز است لکن معنویت بالمعنی الاخص که شامل عباداتِ مصطلح اعم از فردی و اجتماعی است، خود یکی از مؤلفه های زیرساختی محسوب می شود که اگر متناسب با فلسفه هر یک از عبادات رشد کند، نه فقط بسترهای لازم را برای شکل گیری و رشد سایر مؤلفه های جامعه اسلامی مطلوب مهیا می کند، بلکه به قوه محرکه و پیشران همه مؤلفه های اجتماعی بدل خواهد شد. بنابراین، جامعه اسلامی مطلوب، جامعه ای است که معنویت مانند خون در رگ ها آن در حرکت باشد.

۶- سنت‌های خوب

هر جامعه ای وارث سنت های خوب و بد است اما اگر بتواند ضمن به انزوا کشاندن سنت های بد که خودش تولید کننده انواع آسیب های اجتماعی است، از سنت های خوب و حسنه خود در جهت سامان دهی اجتماعی استفاده کند، سنت های حسنه عملاً بسترهای مساعدی را برای شکل گیری سایر مؤلفه های اجتماعی ایجاد خواهد کرد.

۷- خانواده

حیات خانواده به عنوان سلول بنیادی جامعه نه فقط در شکل گیری بلکه در حفظ و رشد یک جامعه نقش منحصربفردی دارد. در حال حاضر، بخش مهمی از آسیب های اجتماعی زاییده تضعیف خانواده و کاهش اثرات آن در مناسبات اجتماعی است. بنابراین، در جامعه اسلامی مطلوب، خانواده یکی از مهم ترین و ارزشمند ترین نهادهای اجتماعی است که می تواند علاوه بر ایجاد پایه استقرار خیلی از مؤلفه های اجتماعی، توفیق اصلاحات اجتماعی را تضمین کند.

۸- شایسته سالاری

جامعه اسلامی مطلوب، جامعه ای است که افراد شایسته و ذی صلاح زمام امور جامعه را عهده دار باشند. شایسته سالاری نه فقط در ایجاد یک جامعه مطلوب مؤثر است بلکه امکان صیانت از جامعه در مقابله با آسیب های اجتماعی را نیز فراهم می کند.
اگر به جوامع پر آسیب مراجعه کنید، حتماً یکی از مناشی آسیب ها در آن جوامع، ویا دلیل اصلی ناتوانی آنها در مقابله با آسیب ها، به حاکمیت افراد ناشایست و ناتوان در آن جوامع برمی گردد. پیامبر گرامی اسلام (ص) می فرمایند : «اذا وُسِّدَ اْلَامرُ الی غَیْرِ اهْلِهِ فَانْتَظِرْ السَّاعَهَ» یعنی آن‌گاه که کار به دست غیر اهلش بسپارند، منتظر رستاخیز باش! ( نهج الفصاحه، ش ۲۴۶ )

۹- جلوگیری از دست درازی به بیت المال

بیت المال در جامعه اسلامی به نوعی یک ناموس اجتماعی محسوب می شود که هر طور که شده باید از دست برد راهزنان اجتماعی مصون بماند. حفظ بیت المال و استفاده صحیح از آن، یکی از بسترهای زیرساختی برای شکل گیری جامعه اسلامی مطلوب و تیز خنثی سازی آسیب های اجتماعی محسوب می شود. در واقع، بحث در این جا به دو بخش تقسیم می شود : یک. سلامت بیت المال و دو. استفاده صحیح و معقول از آن.

۱۰- گردش صحیح اطلاعات

اگر در گردش اطلاعات و مهم تر از همه، در محتوای اطلاعات اختلالی بوجود بیاید، و صاحبان ثروت و قدرت با فریبگری مسیر انتقال و یا شاکله اطلاعات را به نفع خود تغییر دهند، شک نباید کرد که جامعه با فروپاشی روبرو می شود و فرصت ها برای ظهور سایر مؤلفه های اجتماعی از بین خواهد رفت. با این وصف، جامعه اسلامی مطلوب، جامعه ای است که بتواند از محتوا و مسیرهای عبور اطلاعات به نفع عموم مردم صیانت کند و این اتفاق زمانی می افتد که اعضاء جامعه خطورت گردش اطلاعات و سهم خود در آن و از همه مهم تر، تبعات دنیوی و اخروی آن را به درستی درک کنند. پیامبر گرامی اسلام (ص) می فرمایند : «مَن أذاعَ فاحِشَهً کانَ کمُبتَدِعها» یعنی هر کس گناهى را انتشار دهد، مانند کسى است که آن را مرتکب شده است. ( اصول کافی، ج۲، ص۳۵۶ ) در اینجا گناه شامل هر چیزی می شود که با حق و عدالت ناسازگار و طبعاً یکی از مصادیق بارز آن اخبار کذب و دستکاری شده است.

۱۱- اعتماد عمومی

جامعه اسلامی مطلوب، جامعه ای است که با استقرار صداقت و یکرنگی، صیانت از چرخش اطلاعات و همچنین بروز و ظهور مشروعیت و کارآمدی، اعتماد عمومی را کسب کند. اگر جامعه ای اعتماد خود را به مدیریت جامعه از دست بدهد، نه فقط انواع فراوانی از آسیب های اجتماعی متولد خواهد شد، بلکه زمینه برای مقابله با آسیب ها نیز از بین خواهد رفت. البته جدای از اعتماد عمومی نسبت به مدیریت جامعه، موضوع اعتماد مردم به مردم هم از اهمیت فوق العاده ای برخوردار است و بسترهای لازم را برای همکاری و هم افزایی ایجاد خواهد کرد. از پیامبر گرامی اسلام (ص) نقل شده که فرمودند : «کَفی بِالمَرءِ سَعادَهً ان یوثَقَ بِهِ فی دینِهِ و دُنیاهُ»؛ یعنی آدمی را همین سعادت بس که در کار دین و دنیا به او اعتماد کنند. ( نهج الفصلاحه، ش ۲۱۳۵ )

۱۲- سلامت جسمی

جامعه اسلامی مطلوب، جامعه ای است که بتواند از تندرستی آحاد جامعه خود در سطح قابل قبولی صیانت کند. در واقع، جامعه تندرست، ارتباط وثیقی با کاهش آسیب ها و قدرت آن جامعه برای صیانت از خود دارد اما آنچه موجب شد بنده این موضوع را در ذیل طبقه زیرساختی قرار دهم، نقش بسترساز سلامت اجتماعی در ارتباط با سایر مؤلفه های اجتماعی است.

۱۳- آرامش روانی

هم طراز و چه بسا مهم تر از سلامت جسمی، وجود آرامش روانی در جامعه است. در حقیقت، جامعه ای که در اثر عوامل درون زا یا برون زا، آرامش روانی خود را به هر دلیل از دست داده باشد، و از اضطراب و اغتشاش روانی رنج ببرد، قادر به ایجاد بسترهای مساعد برای خلق حامعه اسلامی مطلوب نخواهد بود.


منبع: 
درسگفتار «اسلام و آسیب‌های اجتماعی» با تدریس حجت الاسلام دکتر رضا غلامی، رئیس مرکز پژوهش‌های علوم انسانی اسلامی صدرا به نقل از پایگاه خبری تحلیلی طلیعه
مشاوره
مشاوره
در رابطه با این محتوا تجربیات خود را در پرسان به اشتراک بگذارید.