راهکارهایی معنوی برای جلوگیری از اتفاقات ناگوار

 


زلزله خطری است که همواره ما را تهدید کرده و می‌کند. بارها نیز همین زلزله باعث تلفات و تخریب‌های بسیار بزرگی شده و ما را در سوگ عزیزان و هموطنان نشانده است. واقعاً چه کسی از زلزله نمی‌هراسد؟ خانه‌ها و سازه‌های کم طاقت، کوچه‌های تنگ با دسترسی اندک و مدیریت بحرانی که گاه بحران‌زدگی پیدا می‌کند؛ همه و همه دستان خالی ما را در مقابله مادی با این بلای طبیعی نشان داده و عجز ما را آشکار می‌کند. به هر حال باید به حال این نقائص فکری کنیم و شهر به شهر به دنبال رفع مشکلات باشیم؛ ولی آیا راهکارهایی معنوی و ماورایی برای جلوگیری از این اتفاقات ناگوار و یا کاهش خسارات آن وجود دارد؟

قوانینی در کنار قانون طبیعت

هر انسان یکتاپرستی در کنار قوانین طبیعی و عادی وجود یکسری قوانین ما فوق طبیعت را قبول دارد و حتی آنها را تجربه کرده، دعا خواندن‌ها پشت درب اتاق عمل یا نذر کردن‌ها وقتی که از پزشکان قطع امید کردیم؛ شفاها، معجزات و کراماتی که پزشکان نیز به چشم خود دیده‌اند؛ از نمونه‌های پناه بردن به قوانین ما فوق طبیعت است.

البته انسان به هنگام مشکل و مسئله وظیفه دارد از ابزار و قوانین عادی و مادی نهایت استفاده را ببرد؛ ولی ابزارهای معنوی در کنار آنها یا به هنگام قطع امید همواره راهگشا بوده و کارایی بسزایی داشته است. پس برای مقابله با زلزله نیز باید از قوانین و ابزار مادی نهایت بهره را برد و به دنبال تجهیز، بهسازی و نوسازی تمام ساختمان‌ها و سازه‌ها بود؛ ولی نمی‌توان از ابزارهای ماوراء طبیعت چشم‌پوشی کرد.

بلایای طبیعی و علل مادی و غیرمادی

همچنانکه همه بلایای طبیعی توجیه و علتی طبیعی دارد؛ می‌تواند علت و توجیه ماورایی نیز داشته باشد. مسئله‌ای برخاسته از اراده الهی که همه چیز به اراده او بستگی دارد. گاه اراده خدا بر وقوع بلا به دلایل مادی و گاه اراده او به دلایل غیرمادی شکل گرفته و رُخ می‌دهد. منظور ما این زلزله یا آن زلزله نیست و حتی منظور ما تنها زلزله نیز نمی‌باشد.

از خشک شدن آسمان‌ها و نباریدن باران گرفته تا درهم ریختن فصل‌ها، خشکسالی و طوفان‌ها، سیلاب‌ها و... همگی می‌تواند ابزاری برای امتحان الهی باشد یا برخاسته از قهر خداوند. مگر نه اینکه اگر بر طبق اعتقاد الهی خود عمل می‌کردیم؛ آسمان و زمین برکات خود را بر ما هدیه می‌کرد؛ پس این بی‌برکتی در عمر و زندگی ما می‌تواند سرچشمه‌ای غیر طبیعی هم داشته باشد. به این آیه توجه کنیم: «وَ لَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرَى ءَامَنُواْ وَ اتَّقَوْاْ لَفَتَحْنَا عَلَیهِْم بَرَكَاتٍ مِّنَ السَّمَاءِ وَ الْأَرْضِ وَ لَكِن كَذَّبُواْ فَأَخَذْنَاهُم بِمَا كَانُواْ یَكْسِبُون» اگر ساكنان تمام بلاد ایمان مى‏‌آوردند و تقوا پیشه مى‏‌كردند درهاى بركات آسمان و زمین را بر آنها مى‏‌گشودیم لكن تكذیب كردند ما هم آنها را به كیفر كردارشان فرو گرفتیم.

مواجهه جالب مردم مدینه با زلزله در زمان امام باقر(ع)

بله می‌توان علتی غیرطبیعی برای خشم زمین در نظر گرفت؛ در حدیث نیز آمده که در دوران حیات امام باقر(ع) مدینه دچار زلزله شد و حضرت دستی بر مناره مسجد النبیّ(ص) کشید و این آیه از قرآن را قرائت کردند: «ذلِكَ جَزَیْناهُمْ بِبَغْیِهِمْ» (2) این كیفر آنهاست به خاطر ستمى كه مى‌‏كردند.  برخورد خود مردم مدینه با آن زلزله جالب بود؛ زیرا وقتی مردم دچار این بلا شدند با فریاد و صیحه، در اوج ترس و واهمه به یکدیگر می‌گفتند که زمین چرا ما را نمی‌بلعد؛ در حالی که ما امر به معروف و نهی از منکر را ترک کردیم و در بین ما فساد و گناه آشکار شده، ما به آل پیامبر ظلم کردیم و حق ما زلزله‌ای شدیدتر است یا بلایی دیگر برای ما بفرستد!(3)

پناه به ولی خدا

در زمان زندگانی حضرت زهرا(سلام‌الله‌علیها) نیز در مدینه زلزله آمده بود؛ چرا که از حضرت نقل شده که در عهد ابوبکر زلزله شد و مردم به سراغ امیرالمؤمنین علی(علیه‌السلام) آمده و به ایشان متوسل شدند؛ سپس حضرت بر جای مرتفعی از زمین نشستند و فرمودند: گویا در حال هلاکت هستید. سپس لبان مبارک را تکان داد و با دستش بر زمین زد و فرمود: «مَا لَكِ اسْكُنِی؛ تو را چه شده؟ آرام باش.» سپس زمین آرام شد و حضرت علی(علیه‌السلام) سوره زلزال را قرائت کرده و فرمودند: «فَأَنَا الْإِنْسَانُ الَّذِی أَقُولُ لَهَا مَا لَكِ یَوْمَئِذٍ تُحَدِّثُ أَخْبارَها إِیَّایَ تُحَدِّثُ؛ پس من همان انسانی هستم که به زمین می‌گویم تو را چه شده؟ امروز سخنت را بگو و اخبارت را نزد من بیان کن.»(4) آری ولی خدا، صاحب زمین و زمان است و با توسل به او می‌توان از هر بلا و آفتی در امان ماند؛ ولی مشکل شاید از نافرمانی‌های ما نسبت به دستورات همان امام و امان الهی باشد؟!

نسخه‌هایی دیگر

باز در احادیث داریم که برای گرفتار نشدن در زلزله و ایمن بودن در آن، خواندن سوره زلزال در نمازهای مستحبی مانند نماز شب چاره ساز است(5). به حکم قرآن در سوره زلزال نیز باید به هنگام این زلزله‌ها، یاد زلزله روز قیامت بود؛ خود را در آستانه مرگ دید و توبه کرد. امام علی(علیه‌السلام) نیز با وقوع زلزله خداوند را به عنوان مدیر و مدبّر هستی یاد کرده و این آیه‌ را تلاوت می‌کردند: «إِنَّ اللَّهَ یُمْسِكُ‏ السَّماواتِ‏ وَ الْأَرْضَ أَنْ تَزُولا وَ لَئِنْ زالَتا إِنْ أَمْسَكَهُما مِنْ أَحَدٍ مِنْ بَعْدِهِ إِنَّهُ كانَ حَلِیماً غَفُورا»(6) محققا خدا آسمانها و زمین را از اینكه از جاى خود بلغزند نگاه مى‏دارد، و اگر رو به لغزش و انحراف از مسیر خود نهند گذشته از او هیچ كس آنها را محفوظ نتواند داشت، (و بدانید) كه خدا (بر كفر و گناه خلق) بسیار بردبار و آمرزنده است.(7)

همچنانکه برخورد صرفاً معنوی و ماورایی با بلاهای طبیعی مانند زلزله غلط است؛ فراموش کردن این علت‌ها و نگاه صرفاً مادی نیز کاری بی‌جا است. باید در نظر گرفت که بلاها گاهی بازگشتی از اعمال ناشایست است که باید از آنها دوری کرد و توجه داشته باشیم که خدا و برگزیدگان الهی پناهگاه‌هایی مطمئن برای همه لحظات سخت هستند.

پی‌نوشت:

1. اعراف/96
2. انعام/146
3. حسین بن عبد الوهاب‏، عیون المعجزات، ص81: وَ بَعْضُهُمْ یَقُولُ كَیْفَ لَا نُخْسَفُ وَ قَدْ تَرَكْنَا الْأَمْرَ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْیَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَ ظَهَرَ فِینَا الْفِسْقُ وَ الْفُجُورُ وَ ظُلْمُ آلِ رَسُولِ اللَّهِ ص وَ اللَّهِ لَیُزَلْزَلُ بِنَا أَشَدَّ مِنْ هَذَا وَ أَعْظَمَ أَوْ نُصْلِحَ مِنْ أَنْفُسِنَا مَا أَفْسَدْنَا.
4. ابن شهر آشوب، مناقب آل أبی طالب علیهم السلام، ج2، ص324.
5. امام صادق علیه‌السلام فرمودند: «لَا تَمَلُّوا مِنْ قِرَاءَةِ إِذا زُلْزِلَتِ‏ الْأَرْضُ‏ فَإِنَّ مَنْ كَانَتْ قِرَاءَتَهُ فِی نَوَافِلِهِ لَمْ یُصِبْهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِزَلْزَلَةٍ أَبَداً وَ لَمْ یَمُتْ بِهَا وَ لَا بِصَاعِقَةٍ وَ لَا بِآفَةٍ مِنْ آفَاتِ الدُّنْیَا فَإِذَا مَاتَ أُمِرَ بِهِ إِلَى الْجَنَّةِ؛ از قرائت سوره زلزال خسته نشوید. همانا کسی که آن را در نماز مستحبی بخواند هیچگاه خدا او را گرفتار زلزله نکرده و به وسیله  آن یا صاعقه یا آفتی از آفات دنیا نمی‌میرد. و هنگامی که مُرد؛ بهشت نصیبش می‌شود.» شیخ صدوق، ثواب الأعمال و عقاب الأعمال‏، ص124.
6. فاطر/41
7. علامه مجلسی، بحارالانوار، ج‏46، ص 277.