خبیث ترین مهره رضاخان
نظام استبدادی رضاخان با اعمال خشونت درصدد درهم شكستن مقاومت و به خاك و خون كشیدن مبارزات مردمی برمی آمد و با ظلم و ستم هیات حاكم درصدد استحكام پایه های نظام ظالمانه خویش اقدام می نمود. یكی از كسانی كه دراستحكام پایه های رژیم رضاخان نقش موثری داشت و درنهایت خودش قربانی دیكتاتوری رضاخان شد ، عبدالحسین تیمورتاش می باشد .
معرفی :
در كابینه سوم و چهارم رضاخان سردارسپه (1303 – 1304 ش) وزیر فوائد عامه بود و پس ازجلوس رضاخان به سلطنت از 1304 وزیر دربار پهلوی گردید. دراین مدت وی اقتدار و ثروت و شهرت بزرگی كسب كرد و به عنوان عقل كل و همه كاره رضاخان شناخته شد . او درجهت گیری مشروطه حكومت رضاخان به سوی ضدیت با دین و احكام الهی و رواج فساد تاثیر بسزائی داشت.
تیمورتاش درسوم دی 1311 دستگیر و در 9 مهرماه 1312 در زندان به طرز فجیعی كشته شد . دستگیری و كشته شدن وی درارتباط با جاسوسی و تماس وی با سازمان جاسوسی شوروی و وحشت رضاخان ازافزایش قدرت وی می باشد.
این چند نفررا اعدام كنید !! : ظهیر همایون ، معاون حكومت گیلان روایت كرده است : « سردار معظم ] تیمورتاش كه در آن زمان حاكم گیلان بود [ به واسطه افراط در مسكرات همیشه حال غیر طبیعی داشت و روزی مرا خواست و گفت : دستور داده ام كه چند نفر ازاین اشخاص را به دار بیاویزند . و متعاقباً به فهرستی كه روی میزش بود اشاره كرد و گفت :
شما مراقبت در تسریع انجام اعدام ها بنمائید !
با كمال تعجب گفتم : چگونه ممكن است اشخاص را بی گناه و بدون انجام محاكمه به دار زد . اسامی آنها چیست ؟
چه كاره هستند ؟!
در كابینه سوم و چهارم رضاخان سردارسپه (1303 – 1304 ش) وزیر فوائد عامه بود و پس ازجلوس رضاخان به سلطنت از 1304 وزیر دربار پهلوی گردید
فوراً مداد قرمزی برداشت و در كنار اسامی چند نفر علامت گذاشت !
ظهیر همایون در ادامه می گوید :
... با اینكه اطرافیان تیمور استنكاف ورزیده و با التماس از او خواستند تا این اشخاص را عفو نماید نپذیرفت و صاحب منصب را خواست و او را مامور اعدام دستگیر شدگان نمود . »(1)
موقع شناسی : می گویند تیمورتاش وزیر دربار مقتدر رضا شاه قسمت اعظم اقتدارش را مدیون هوش سرشار و موقع شناسی خاص ایرانی اش بود . شبی كه رضا شاه نسبت به وزیر كشورش غضب كرده و دستور عزل او را داده بود ، تیمور تاش صبح زود به وزارت كشور رفته ، قبل از این كه كارمندان در سرجاهایشان مستقر شوند و پیشخدمتان اتاق ها و راهروها را آب و جارو كنند در پی بهانه جوئی درآمده شروع به ایراد گرفتن می كند كه چرا مثلاً این گوشه تمیز نیست و یا آن درباز نیست . پس درحال عصبانیت مصنوعی و با صدائی بلند بطوری كه همه كارمند ها بشنوند خطاب به مدیر كل آن وزارتخانه می گوید:
« از قول من به وزیر تان بگوئید دیگر به وزارتخانه نیاید و برود استعفا بدهد ! .»
روز بعد وقتی كه وزیر كشور به امرشاه بركنار می شود همه خیال می كنند این تیمورتاش است كه به خاطر یك ایراد كوچك وزیری را بركنار كرده است .(2)
شرط شما چیست ؟ : بوریس با ژانوف ، منشی پولیت بوروی حزب كمونیست اتحاد شوروی و استالین كه درسال 1928 به غرب پناهنده شد در خاطرات خود جریان پیوستن تیمورتاش به سرویس جاسوسی شوروی را چنین می نویسد : خوشتاریا در یكی از ملاقات ها به پیاتاكوف گفت : آیا دولت شما می پذیرد – البته درمقابل فرد عالی و قابل توجه – كه یكی از وزیران بسیار برجسته و متنفذ دولت ایران كه دوست نزدیك شاه است ، به خدمت شما درآید و در زمره ماموران دولت شما قرار گیرد ؟
پیاتا كوف در پاسخ اظهار داشت :
این مطلب به خودی خود بسیار جالب است ، ولی شرط شما چیست ؟
خوشتاریا مبلغ این همكاری را ذكر كرد و در ضمن خواست كه جز پیاتاكوف و اعضای پولیت بوروی حزب كمونیست اتحاد شوروی هیچ كس نباید ازهویت چنین شخصی آگاه گردد ... مسكو در مورد مسائل جزیی تیمورتاش را ناراحت نمی كرد . او تنها اطلاعات بسیار مهم و مسائل سیاسی بسیار عمده دولت ایران را در اختیار مسكو قرار می دارد .(3)
عاقبت كار: براساس خاطرات آقا بكوف ، ابنتلیجنس سرویس از نقطه ضعف بارز تیمورتاش ، یعنی زنبارگی و حتی عدم مقاومت مطلق در برابر زن ، استفاده كرده یك دختر آسوری ، كه مامور انگلیس بود ، بنحوی تیمورتاش را مجذوب ساخت كه او را با خود به همه جا می برد و حتی درمسافرت های مسكو به عنوان " منشی مخصوص " خود معرفی می كرد .
درسال 1311 ، تیمورتاش پس ازمذاكراتی با مقامات لندن بر سر مساله نفت ، از راه روسیه به ایران بازگشت و سر راه در مسكو توقف داشت ، دراین سفر، جامه دان حاوی كلیه اسناد محرمانه شخصی او و مقامات مسكو توسط دختر آسوری به سرقت رفت و تصویرآن در اختیار رضا خان قرار گرفت و در بازگشت به تهران در سوم دی ، بازداشت شد . خبر گم شدن جامه دان تیمورتاش و دستگیری او بلافاصله درروزنامه تایمز لندن چاپ شد و به علت شهرت جهانی تیمورتاش انعكاس بین المللی یافت. در ایران علت دستگیری تیمور تاش " ارتشاء " اعلام گردید ، هرچند تایمز به رابطه او با شوروی ها اشاره صریح كرده بود.
تیمور تاش دراین دادگاه به جرم دریافت رشوه از حاج امین التجار اصفهانی به پنج سال زندان محكوم شد و به زندان قصر منتقل گردید
تیمور تاش مدت ها در باغ وسیع و خلوت خود درجاده پهلوی بازداشت بود و تحت بازجویی مستمر قرار داشت و رضا خان شخصاً بدانجا رفت و آمد می كرد. او در4 تیر1312 در یك محكمه علنی به اتهام " ارتشاء " محاكمه شد . به گفته مهدی بامداد ، درمحاكمه ، تیمور تاش هیچ شهامتی از خود نشان نداد و چندین بارگریست !! تیمور تاش دراین دادگاه به جرم دریافت رشوه از حاج امین التجار اصفهانی به پنج سال زندان محكوم شد و به زندان قصر منتقل گردید.
در7 مهر 1312 ، كاراخان ، قائم مقام كمیسر امور خارجه شوروی به تهران آمد و درملاقات با رضاخان تقاضای عضو تیمورتاش را مطرح ساخت . رضا خان كه قبلاً نیت كاراخان را از این سفر می دانست ، پاسخ داد :
«گویا حال مزاجی تیمور چندان خوب نیست و شاید مرده باشد ، درصورتی كه زنده باشد ، بسیار خوب ، فكری دراین باب می كنم » سپس با صحنه سازی قبلی و با اصرار فراوان سرلشكر آیرم ، رئیس شهربانی وقت، كاراخان برای بازدید به زندان قصر برده شد و در آنجا مشخص گردید كه روز قبل تیمور تاش مرده است .
مهدی بامداد در باره تیمورتاش می نویسد :
« تا وقتی كه پشتیبان وی دولت فخیمه انگلستان بود همه كاره و شخص دوم مملكت ، بعد از پهلوی محسوب می شد، ولی زمانیكه با دولت شوروی سر و سری پیدا كرد ، به مجازات رسید كه هرگز گمان نمی برد.» دلیل اول اینكه تو اینجا هستی : مرحوم میرزا طاهر تنكابنی می گفت :
« ... وقتی از خانواده ما عده ای از بزرگ و كوچك را از كلاردشت به تهران آوردند تا آنها را به نقاط دیگر كشور ازجمله جنوب ایران كوچ دهند . من روزی نزد تیمور تاش رفته به او اندرز دادم از ظلم و ستم به خلق خدا اجتناب كن ! دیدم تیمور تاش با بی اعتنائی حرف هایم را تلقی می نماید . آخرین كلامم را به او این بود كه آخر خدائی هم هست . »(4)
تیمورتاش در حالی كه پوزخندی می زد به من گفت : خدا ؟ خدا ؟ من به هزار و یك دلیل ثابت می كنم خدائی نیست.
من وقتی این حرف را از او شنیدم دیگر جوابی نداده او را ترك گفتم ] تیمور تاش درآن هنگام وزیر در بار رضا شاه بود [ چند ماهی نگذشت ، شنیدم تیمورتاش زندانی شده است . در اولین فرصت پیش رئیس زندان رفتم و تقاضای ملاقاتش را نمودم .
وقتی او را صدا زدم ، سكوت عبرت آمیزی یافتم . همین كه قیافه نژند او را پشت پنجره آهنین زندان دیدم و تعجب زیاد او را كه به من گفت : " میرزا شما به سراغ من آمدید ؟! " گفتم : بله ، آمده ام ثابت كنم به هزار و یك دلیل خدائی هست و دلیل اول آن اینكه تو در اینجا افتاده ای !"(5)
آنچه نیاموختم از اوستاد سیلی ایام به من یاد داد .
پی نوشت ها :1- اسكندر دلدم ،زندگی پر ماجرای رضا خان ، ج1، تهران : گلفام ، 1370، ص 468 .
2-همان ،ص 454.
3- موسسه مطالعات و پژوهش های سیاسی ، ظهور و سقوط سلطنت پهلوی ، ج2،چ12،تهران : اطلاعات ،1379،ص 25-24 .
4-همان ، ص 26 .
5-اسكندر دلدم ، همان .
علی جان مرادی جو بخش تاریخ ایران و جهان تبیان
