همه پرسی برای انقلاب!

رفراندوم واژه ای فرانسوی است که در فارسی معنای هَمه‌پُرسی را دارد. رفراندوم رای‌گیری مستقیم از همهٔ اعضای تشکیل دهندهٔ یک سازمان یا جامعه است برای رد یا تصویب سیاستی که رهبران یا نمایندگان پیشنهاد کرده‌اند. هدف همه‌پرسی پرهیز از قانون‌گذاری به زیان اکثریت جامعه‌است. در نظام‌های نمایندگی و پارلمانی جدید از همه‌پرسی تنها برای تصویب قانون اساسی یا تغییر اساسی درحکومت بهره می‌گیرند؛ ولی در برخی جامعه‌های کوچک برای همهٔ امور رأی همگان پرسیده می‌شود.

دو نوع همه‌پرسی وجود دارد: اختیاری و اجباری. همه‌پرسی اجباری معمولاً برای تصویب قانون اساسی یا متمم آن است. در همه‌پرسی اختیاری نمایندگان مجلس ممکن است با اکثریت قاطع مسئله‌ای را به رأی عمومی واگذارند یا دولت، در غیاب مجلس یا به رغم آن، موضوعی را به رای عمومی بگذارد. امکان دیگر همه‌پرسی با درخواست همگانی است. بدین صورت که اگر مجلس قانون‌گذاری به میل خود موضوعی را به همه‌پرسی نگذارد، کسانی از مردم که صلاحیت رأی دادن دارند، ممکن است درخواستی را امضاء کنند که موضوع به رأی عمومی گذاشته شود. شمار لازم برای این درخواست، بر حسب قوانین کشورها، از ۵ تا ۱۵ درصد مجموع رأی دهندگان در آخرین انتخابات است.

انتخابات در ایران

انتخابات تعیین نظام سیاسی ایران، تقریبا هیچ مورد مشابه دیگری ندارد. در همه کشورهایی که تجربه انقلاب سیاسی دارند، حداکثر شورای انقلاب یا عناوین مشابهی، در قالب جمع محدودی و آن هم در فاصله طولانی از زمان پیروزی، قانون اساسی را تدوین، و به آرای عمومی می‌گذارند.این تحول مهم در حالی رخ می‌داد که مدرنیته و تجدد، به ویژه از قرن هجدهم عملا دین را به پستو و انزوای اجتماعی سوق داده بود و در جامعه ایرانی که نزدیک به 150 سال از پیروی از الگوی مدیریت سیاسی دین‌گریز دم زده شده بود، نظام دینی مردم سالاری به حاکمیت عمومی رسید. نکته مهم دیگر در مورد جایگاه "جمهوریت" در نظام اسلامی است که برخلاف فهم رایج، در مکتب اندیشگی امام، جمهوریت یک مفهوم دینی و برآمده از تعالیم و سیره و سلوک پیشوایان اسلامی جامعه ماست.

انقلاب اسلامی هنوز به 50 روزگی تولدش نرسیده بود، که رهبر حکیم و بنیان‌گذارش دستور برگزاری همه‌پرسی تعیین نوع نظام سیاسی در ایران را صادر کرد. نزدیک به صددرصد واجدین شرایط طی روزهای دهم و یازدهم فروردین 1358 پای صندوق‌های رای رفتند و بیش از 98 درصد به جمهوری اسلامی رای دادند.

یکی از شبهات رایج این است که انتخاب مردم در 12 فروردین تنها با "آری" یا "نه" به "جمهوری اسلامی" بود و انتخاب دیگری برای تعیین نوع نظام سیاسی دیگر در دسترس مردم نبود.

طراحان این شبهه دو واقعیت مسلم را نادیده می‌گیرند؛ اولا انقلاب بزرگ مردم ایران به رهبری امام خمینی، اساسا برای تشکیل حکومت دینی بود و این خواسته روشن، مورد اتفاق نظر قاطبه تحلیل‌گران و وقایع‌نگاران انقلاب اسلامی، چه داخلی و چه خارجی و با گرایشات مختلف فکری است. بنابراین، طبیعی است در یک رفراندوم سراسری باید این مطالبه به رای گذاشته شود.

به نظر می‌رسد یکی از اهداف هوشمندانه امام از طرح این رفراندوم، پاسخ حقوقی به نسل‌های بعدی در برابر طرح چنین شبهاتی باشد؛ زیرا با توجه به ارادت و دلبستگی شگفت‌انگیز آحاد مردم به امام، در آن مقطع اصل نظام جمهوری اسلامی، با قرائت امام، نیازی به چنین رای‌گیری نداشت.

ثانیا، مردم مخیر بودند به جمهوری اسلامی "نه" بگویند. معنای حقوقی این عبارت آن است که در واقع همه مخالفین نظام جمهوری اسلامی، با سلایق و گرایشات مختلف، و با وجود یک کاسه شدن آرایشان، همراهی کمتر از دو درصد از مردم به دست آوردند.


پی نوشت: 
1- داریوش آشوری، دانشنامه سیاسی
2- چهار نکته در باب رفراندوم جمهوری اسلامی، محمدمهدی اسماعیلی

---