محمد علی شاه قاجار
محمدعلی شاه ششمین پادشاه قاجار
فروردین سال 1303 محمد علی شاه ششمین پادشاه قاجار و پسر ارشد مظفرالدین شاه ، یک سال قبل از انقراض سلسله قاجار به مرض دیابت رد ایتالیا درگذشت .
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :
تاریخ : پنج شنبه 1397/01/23 ساعت 21:13
او پیش از رسیدن به سلطنت، به دلیل ترس از احتمال نزدیکی مشروطه‌خواهان به عمویش ظل‌السلطان و نصب وی به سلطنت از مشروطه‌خواهان حمایت می‌کرد. او تحت تعلیم و تربیت آموزگار روسی خود، سرگی مارکوویچ شابشال (ملقب به ادیب‌السلطان) زبان و فرهنگ روسی را آموخت. شابشال نفوذ زیادی بر محمدعلی میرزا داشت و او را علاقه‌مند به روسیه کرد. در انقلاب مشروطه تصویری از محمدعلی میرزا با لباس کازاک/کُساک به دست مردم افتاد که موجب رنجش مشروطه‌خواهان و مردم شد.
در 28 دی 1285 تاجگذاری کرد در دوم تیر 1287 با همکاری و مداخله موثر نظامیان روسیه مجلس شورای ملی را به توپ بست، در 25 تیرماه 1288 از سلطنت خلع و به سفارت روسیه پناهنده شد، در 18 شهریور 1288 از ایران گریخت و در 16 فروردین 1303 در سن 53 سالگی درگذشت. احمدشاه که در آن زمان در تبعید زندگی می کرد و سلسله قاجاریه در حال انقراض بود جسد وی را از طریق یکی از بنادر ایتالیا با کشتی به كربلا منتقل كرده و در آنجا به خاك سپرد . مرگ محمد علی شاه 15 سال پس از خروج وی از ایران و یك سال قبل از انقراض سلسله قاجار رخ داد. در مراسم تشییع و خاک سپاری پیكر محمدعلی شاه، فرزندش احمدشاه همراه با عده زیادی از شاهزادگان ، امرا و سران كشورهای اروپایی شركت داشتند.
محمد علی شاه قاجار از 28 دی 1285 تا 22 تیر 1288 پادشاه ایران بود. وی برخلاف جد مادری خود امیركبیر، بسیار قشری، خرافه پرست، مستبد، زورگو و كم ظرفیت بود.
یك روزنامه انگلیسی درباره محمد علی شاه چنین نوشت : «محمد علی میرزا تا هنگام درگذشت پدر در ژانویه 1907 / 1285 ش در منطقه پرت و دور افتاده آذربایجان به سر می برد این پادشاه كه در 21 ژوئن 1872 به دنیا آمده در زمان مرگ پدرش 35 ساله بود. او تا این زمان هیچ گونه تعلیم و تربیت اروپائی نداشت و هیچ گاه از ایران بیرون نرفته بود. در اغلب سالهای این دوران حتی از آذربایجان خارج نشده بود . كسانی كه محمد علی میرزا را در زمان ولایتعهدی دیده بودند او را مردی سبكسر و بی وقار و گفتارش را زشت و ناهنجار تشخیص داده هیچ گونه آثار ظاهری لیاقت و كفایت در او مشاهده نكرده اند .
در جوانی بسیار فربه و تنومند و دارای اندامی كوتاه و به طور خلاصه برای اشغال تخت كیانی كه نیرومند ترین قدرت آسیای غربی در زمان قدیم بود ، شایستگی نداشت .
ویژگی های محمدعلی شاه
این شاهزاده دو سه صفت مخصوص به خود داشت اول آن كه تیرانداز ماهری بود. دوم آنکه كمتر عیاشی كرد و بیش از یك عقدی و چند زن صیغه زنی در حرمسرای خود نداشت.سوم آنكه همیشه دست تنگ و بی پول بود . گاه گاهی با گرفتن وام احتیاجات خود را برطرف می كرد و به طلبكاران خود با كمال سخاوت وعده می داد همین كه به سلطنت برسد به آن ها عناوین و القاب و مقام های شایسته اعطاء خواهد كرد .
مملكتی كه محمد علی میرزا برای فرمانروائی در آن دعوت شده بود دیگر آن كشور شاهنشاهی عصر های گذشته نبود. پدر محمد علی میرزا با داشتن تمام یا قسمت اعظم این اختیارات حاضر به اعطای مشروطیت به ملت ایران گردید . اما دستی كه فرمان مشروطیت را امضاء كرده بود 9 روز پس از آن تاریخ با مرگ صاحبش از كار افتاده و اجرای فرمان به پسرش محمد علی میرزا به طور ارث انتقال یافت ولی او از شروع به كار با این آزمایش مخالف بود.
محمد علی میرزا نسبت به مشروطیت هیچ گونه تمایل و رغبتی نداشت. او در یك سال چهار بار نسبت به قانون اساسی سوگند وفاداری یاد كرد: نخست در سال 1906 یعنی موقع اعطاء مشروطیت از طرف پدرش به ملت ایران، بار دوم در ژانویه 1907 یعنی هنگام جلوس خود بر تخت سلطنت، دفعه سوم همان سال و چهارمین بار در ماه نوامبر كه به مجلس رفت . هیچ فكر نمی كرد كه با اعطای مشروطیت، مجلس در مقرری خاص او دخالت كند »
متمم قانون مشروطه در 107 اصل در 15 مهر 1286 توسط محمد علی شاه امضاء شد .
در 8 اسفند 1286 سوء قصدی ناموفق نسبت به وی روی داد. شاه در ساعت 4 صبح روز 2 تیر 1287 دستور گلوله باران مجلس در بهارستان را صادر كرد .
سقوط شاه یک سال پس از این حادثه رخ داد. روز 25 تیر 1288 محمدعلی شاه قاجار با ورود به باغ سفارت روسیه در منطقه زرگنده، رسماً از روس‌ها تقاضای پناهندگی سیاسی كرد.
او به اتفاق اعضای خانواده، رجال، شخصیتهای دولتی طرفدار رژیم استبدادی و 500 قزاق مسلح وارد سفارت روسیه شد. وی پس از آن كه لیاخف روسی فرماندار نظامی تهران نیز از نمایندگان مجلس شورای ملی درخواست تأمین جانی برای خروج از ایران كرد، به سفارت روسیه درخواست پناهندگی داد.
سقوط شاه یک سال پس از این حادثه رخ داد. روز 25 تیر 1288 محمدعلی شاه قاجار با ورود به باغ سفارت روسیه در منطقه زرگنده، رسماً از روس‌ها تقاضای پناهندگی سیاسی كرد.
محمدعلی شاه دو ماه پس از درخواست پناهندگی و در اوج قیام مردم ـ 18 شهریور 1288 ـ با راهنمایی سفارت روسیه و همراهی 120قزاق ایرانی، سه سوار هندی، سه سوار روسی و نمایندگان سفارتخانه‌های روس وانگلیس تا مرز روسیه همراهی شد. وی روز هفتم مهر از بندرانزلی راهی بندر ادسا در روسیه و از آنجا رهسپار اروپا شد. طبق توافق، قرار شد دولت ایران سالانه یكصدهزار تومان به او و خانواده‌اش پرداخت كند و در عوض او هم املاكش را به دولت واگذار كرده و جواهرات سلطنتی را پس دهد. یك روز پس از خروج محمدعلی شاه از كشور ـ هشتم مهر 1288 ـ مادر وی «ام الخاقان« درگذشت. محمدعلی شاه روز 26 تیر 1290 از منطقه موسوم به «گمش تپه« در شمال ایران و به كمك برادرش برای تصرف تهران به حمله نظامی متوسل شد كه این حمله نیز سركوب شد و متعاقب آن عده زیادی از شخصیت های سیاسی ، نمایندگان و مقامات طرفدار وی در دولت، بازداشت و یا از کشور اخراج شدند.
در سال 1296 ه.ش / 1917 میلادی پس از انقلاب كمونیستی از روسیه گریخت و از راه دریا به استانبول آمد ، مدتی در آن شهر بود با پسرش احمد شاه كه در سال 1298 عازم اروپا بود دیدار كرد و به او توصیه نمود در هنگام خطر از قزاقخانه كمك بجوید زیرا قزاق ها تنها عناصر وفادار به سلسله قاجار یه اند . چندی به ایتالیا رفت مدتی در ایتالیا و گاهی در فرانسه ساكن بود اما به علت دیابت حاد و نیز نارسایی كلیه در بهار 1303 در 52 سالگی در شهر سن رمو ایتالیا درگذشت .
پی نوشت:
1- نگاهی به زندگی محمد علی شاه قاجار، موسسه مطالعات و پژوهش های سیاسی
2- تاریخ مشروطه ،احمدکسروی
