عمارت چهل ستون (کلاه فرنگی) شهر قزوین

پیشینه

شاه طهماسب به دلیل نزدیک بودن شهر تبریز به دولت عثمانی تصمیم گرفت پایتخت را از تبریز به قزوین منتقل کند تا از دسترسی دشن به دور باشد. پس از آن ساخت و سازهای عظیم در شهر آغاز شد. یکی از بناهایی که در این دوره احداث شد کاخ چهل ستون قزوین بود. محمد باقر سعد السلطنه بعدها در زمان حکومت قاجاریان عمارت را بازسازی کرد. این باغ در زمین های زنگی آباد پس از خریدشان از میز شرف جهان از بزرگان منطقه ساخته شد. متاسفانه عمارت کلاه فرنگی قزوین تنها اثر باقی مانده از کاخ های سلطنتی شاه طهماسب است.

قدمت بنا را مربوط به پنجمین سال حکومت شاه عباس دوم تخمین می زنند. در زمان ساخت مجموعه دولت خان صفوی (مرکز حکومت شاه طهماسب دوم) ۲۳ کاخ و۷ سر در ساخته شد که چهل ستون قزوین و سر در عالی قاپو تنها بناهایی هستند که توانسته اند در گذر تاریخ برقرار بمانند هرچند که تاثیرات گذر زمان بر رویشان دیده می شود.

ویژگی های عمارت
شکل هندسی ساختمان ۸ ضلعی و دو طبقه است و مساحت آن ۵۰۰ متر مربع می باشد. با توجه به شرایط زمانه و بزرگانی که در  کاخ زندگی می کردند، راه های خروج اضطراری از طریق تونل های زیر زمینی برای ساکنان در نظر گرفته شده است این تونل ها به مجموعه دولت خانه صفوی  و خارج از شهر راه داشت. باغ عمارت بسیار وسیع بود امروزه خیابان ها بسیاری از آن را از بین برده اند و در قسمتی از آن پارک سبزه میدان ساخته شده است.

اروسی های زیبای با شیشه های رنگارنگ و خیره کنند خود چهار فصل کشور را ترسیم می کنند. بر روی آن ها آیاتی از کلام خدا نیز نوشته شده است. شیشه ها از کشور آلمان آورده شدند و حالت پنجره های رفلکس امروزی را دارند یعنی در هنگام روز از داخل بیرون دیده می شود اما کسانی که خارج از ساختمان هستند نمی توانند داخل آن را ببینند.باغ پربود از درختان میوه و در چهار سمت عمارت، چهار خیابان طولانی  و تمیز با درخت های چنار ساخته بودند. مانند بسیاری از دیگر خانه های زیبا و قدیمی ایران قدیم حوضی زیبا با سنگ های مرمر در مرکز ساختمان قرار دارد. راه پله های شمالی که امروزه برای ورود به عمارت استفاده می شوند در زمان ساخت آجر فرش بودند ولی با سنگ مرمر بازسازی شدند.

زیبایی ها
نقاشی های متعددی بر روی دیوارهای اولین طبقه ترسیم شده اند که بسیار منحصر به فرد هستند و ویژگی های دوران خود را بیان می کنند. تعداد دقیق نقاشی ها و نقاشان آن مشخص نشد اما گمان برده می شود که این آثار زیبا متعلق به میرزا علی نقاش، مظفرعلی نقاش، علی‌ اصغر کاشی، عبدالجبار استرآبادی و رضا عباسی می دانند. این نگارگری های قزوینی رویدادهای تاریخی و گذر زمان را بیان می کنند. با تماشای آن ها می توان به سلطتنت رسیدن نادرشاه و قاجاریان را مشاهده کرد. متاسفانه در دوران پهلوی از ساختمان به عنوان فرمانداری استفاده شد و روی نقاشی های گچ کاری انجام شد که موجب رساندن آسیب فراوان به آن ها شد.

در برخی قسمت های دیگر نیز با قلم  و چکش دیوارها را کنده اند. این دیوار نگاره های گران بها در سه لایه و بیانگر سه دوره تاریخی متفاوت هستند. در ترسیم برخی از آن ها از آب طلا استفاده شده بود اما تنها قسمت کوچکی از آن ها باقی مانده و بخش اعظم تصاویر هنرمندانه عمارت چهل ستون قزوین نابود شده است. احتمال می رود این عمارت تاثیر بسیار زیادی در ساخت بنای هشت بهشت اصفهان داشته باشد.

در ترسیم نقاشی ها از سبک مینیاتوری استفاده شده اسن . استادان ماهر تصاویر عاشقانه و اشخاص را بسیار با دقت و زیبا کشیده اند به نحوی که برای تشخیص مرد یا زن بودن شخصیت ها باید در لباسی که پوشیده اند دقت کنید. کف بنا نیز در حال حاضر با سفال  هایی که امرزوه برای مرمت بنا استفاده می شوند فرش شده اما در گذشته ها و هنگام ساخت از آجرفرش در آن استفاده شده بود. طبقه اول شمایل خود در زمان ساخت (عصر صفویه) را حفظ کرده اما طبقه بالا توسط بازسازی بسیار تغییر کرده و بیشتر ویژگی های ساختمان های دوران قاجار را دارد.

موزه خوشنویسی قزوین
امروزه از موزه به عنوان موزه خوشنویسی استفاده می شود. همان طور که اکثر مردم می دانند قزون پایتخت خوشنویسی ایران است.  اغلب آثاری که در آن نگهدار می شوند با خط نستعلیق و شکسته نستعلیق نوشته شده اند. موزه با کمک کلکسیونرهای شخصی شهر و استادات خطاطی آثار را از سراسر ایران جمع آوری کرد. در حال حاضر می توان آثار بزرگانی چون میرعماد قزوینی، عماد الکتاب، ملک محمد، درویش عبدالمجید، میرعلی هروی، مالک دیلمی، وصال شیرازی، نیریزی، میرزا ابوتراب، زین‌العابدین قزوینی، زین‌العابدین اصفهانی و سلطان علی مشهدی را در موزه یافت. در حال حاضر موزه دارای بیش از دو هزار و دویست قطعه است که در معرض دید علاقه ‌مندان قرار گرفته ‌است. کهن‌ ترین اثر خوشنویسی موجود در این موزه متعلق به دوره‌ی سلجوقی است که سوره مبارکه حمد به خط کوفی در آن نوشته شده است.


سرانجام
عمارت چهل ستون قزوین  در بهمن ماه سال ۱۳۳۴به شماره ۳۸۹در فهرست آثار تاریخی ایران ثبت شد. در سال ۱۳۳۷ کاربری آن به گنجینه اشیای تاریخی و باستانی تغییر یافت . امروزه از آن به عنوان موزه خوشنویسی قزوین استفاده می شود.

برای ورودی به کاخ باید ورودی بپردازید.

زمان بازدید از کاخ و موزه چهل ستون قزوین از ساعت ۹ صبح تا ۱۸ عصر است و این موزه در روزهای سوگواری رسمی تعطیل می باشد.

آدرس: مرکز شهر قزوین، جنوب سبزه میدان (میدان آزادی)

---

منبع: مجله گردشگری الی گشت