سرخوشی تلویزیون، تلخی سینما

 
نوروز سینمایی
آنچه در روایتگری فیلم های سینمایی از نوروز قابل توجه است استفاده بیشتر فیلمسازان از این فضا برای کمک به التهاب و تلخی داستان است. تنها چند فیلم انگشت شمار هستند که سراغ تلخی‌ها و تنش‌های آخر سال نمی‌روند و بدون همراه شدن با فضای شلوغ پایان سال و اضطراب‌هایش داستان گویی می کنند. آنچه در این آثار اهمیت دارد نقش اثرگذار این ایام در مسیر داستان گویی فیلم است. تعدادی از فیلم هایی که سال نو در داستان آن ها نقش پررنگی داشته مرور می کنیم:

کمال الملک/ 1362

نویسنده و کارگردان: علی حاتمی

علی حاتمی در «کمال الملک» به روایت زندگی نقاش برجسته ایرانی، کمال‌الملک می‌پردازد.

نشانه‌های سال نو: با توجه به روایت زندگی کمال الملک، داستان فیلم به سال‌های زندگی او برمی‌گردد. شروع سال در نیمه‌های داستان اتفاق می‌افتد و سکانس‌های قابل توجهی از فیلم به آغاز سال 1313و نوروز می‌پردازد. با شروع سال جدید توپ تحویل سال به صدا در می‌آید، ناصرالدین شاه دعای تحویل سال را می‌خواند و به این ترتیب حلول سال جدید اعلام می‌شود. از نظر پرداختن به آداب و رسوم «کمال الملک» تصویرسازی خوب و ماندگاری از نوروز دارد؛ از نشستن کنار سفره هفت سین گرفته تا نحوه اعلام تحویل سال نو.

بادکنک سفید/ 1373

نویسنده: عباس کیارستمی/ کارگردان: جعفر پناهی

یک ساعت و نیم به تحویل سال باقی مانده است. دختر خردسالی به نام راضیه برای خرید ماهی سفره هفت سین از مادرش یک هزار تومانی می‌گیرد، اما اسکناس هزار تومانی را گم می‌کند. راضیه در تلاش برای درآوردن اسکناس که در زیر زمین یک خیاطی افتاده است با آدم‌های مختلف و اتفاقات جالبی روبرو می‌شود.

نشانه‌های سال نو: همراه با داستان فیلم به استقبال سال 1374 می‌رویم. داستان فضایی کودکانه دارد و از دغدغه‌های کودکی برای نوروز می‌گوید. «بادکنک سفید» از خرید ماهی قرمز به عنوان نمادی برای مژده رسیدن سال نو استفاده کرده است که از بزرگترین دلخوشی‌های کودکی برای ایام نوروز است.

آژانس شیشه‌ای/ 1376

نویسنده و کارگردان: ابراهیم حاتمی کیا

عباس یکی از رزمندگان دوران جنگ است که ترکش خمپاره‌ای از دوران حضورش در جبهه به یادگار دارد، او به اصرار همسرش برای معاینه به تهران می‌آید و در خیابان با همرزم سابقش کاظم روبه‌رو می‌شود. پزشک وضعیت عباس را بحرانی تشخیص می‌دهد و توصیه می‌کند هرچه زودتر برای درمان به لندن برود. کاظم برای تأمین هزینه سفر عباس تمام تلاشش را می کند و در جریان مشکلاتی که سر راهش قرار می گیرد مراجعان یک آژانس هوایی را به گروگان می گیرد.

نشانه‌های سال نو: حاتمی کیا چهار روز شلوغ پایانی سال را برای روایت داستانش انتخاب کرده است. داستانی که به تنهایی هم فضایی پر تنش دارد. مسافران گرفتار در آژانس هر کدام به شکلی درگیر اتفاقات پایانی سال هستند. در میان افراد گروگان گرفته شده یک حاجی فیروز هم با دغدغه‌های خاص خودش حضور دارد. بخش پایانی فیلم اثرگذارترین سکانس مرتبط با نوروز است؛ زمانیکه که حاج كاظم در حالیكه عباس از دنیا رفته به او می‌گوید: «سال نوت مبارك عباس جان».

خیلی دور، خیلی نزدیك/ 1383

نویسنده: رضا میرکریمی/ کارگردان: محمدرضا گوهری

دکتر عالم متخصص برجسته مغز و اعصاب است. او سخت غرق در روابط کاری است و بخاطر مشغله زیاد فرزندش سامان را فراموش کرده. دکتر عالم به‌صورت اتفاقی در شب تولد پسرش سامان، از بیماری او که تومور مغزی است، باخبر شده و بعد از شنیدن این خبر به‌دنبال پسرش می رود. سامان در روزهای پایانی سال همراه دوستانش به کویر رفته است.

نشانه‌های سال نو: فیلم با ساعات پایانی سال و اشاره‌هایی به مراسم‌ های چهارشنبه سوری شروع می‌شود. با جلو آمدن داستان و تغییر موقعیت مکانی فیلم از شهر به کویر اعلام شروع سال جدید را می‌بینیم. به طور کلی میرکریمی در «خیلی دور، خیلی نزدیک» با نمایش سفره هفت سین در موقعیت‌های مختلف و سکانس‌هایی از شلوغی‌های پایان سال اشاره‌هایی به سال نو داشته است.

چهارشنبه سوری/ 1384

نویسنده و کارگردان: اصغر فرهادی

نزدیک عید است و مردم مشغول خانه‌تکانی و استقبال از سال نو هستند. دختر جوانی به نام روح‌انگیزکه با درآمد کارگری خود را آماده ازدواج می‌کند، روز چهارشنبه سوری برای کار به خانه خانواده‌ای متوسط می‌رود. مژده، خانم خانه با حرکاتی عصبی، حالتی غیرعادی دارد. او به رابطه همسر خود و زن همسایه مشکوک شده و زندگی‌اش دچار تنش است. فضای پرتنش و غم‌انگیز خانه، همراه با شلوغی ترقه‌های چهارشنبه سوری فضایی ناآرام به وجود آورده‌ است.

نشانه‌های سال نو: عنوان فیلم به تنهایی یادآور فرا رسیدن سال نو است. اصغر فرهادی در «چهارشنبه‌سوری» با روایت داستان در سه‌شنبه آخر سال و نمایش اتفاقات روزهای پایانی سال مثل خانه تکانی شب عید و فروش سبزه و ماهی قرمز، دوندگی‌های قبل از سال جدید را به تصویر می‌کشد و با پررنگ نشان دادن التهابات پایانی سال در شهر، فضای ملتهب و نگران داستانش را القا می‌کند.

طهران تهران/ 1388

نویسنده و کارگردان: داریوش مهرجویی

داستان با صحنه نشستن اعضای یک خانواده كنار سفره هفت ‌سین و ریزش سقف خانه روی آن آغاز می‌شود و به دنبالش باقی ماجرا در تعطیلات عید نوروز ادامه پیدا می‌كند. این خانواده برای رهایی از این بحران و برای گذراندن تعطیلات نوروز تصمیم به تهرانگردی می‌گیرند، اما به اشتباه وارد اتوبوس سالمندان می‌شوند.

نشانه‌های سال نو: فیلم دو اپیزود دارد که اپیزود اول به کارگردانی داریوش مهرجویی مرتبط با نوروز است. مهرجویی با نمایش صحنه‌های تازه و نو مخاطب را با یک فیلم نسبتا شاد همراه می‌کند.
ادامه داستان در تعطیلات عید نوروز می‌گذرد و باتوجه به تصمیم این خانواده برای تهرانگردی با حضور در اماکن دیدنی تهران ادامه پیدا می‌کند. «طهران تهران» زمانی ساخته شد که تهرانگردی در نوروز هنوز جا نیفتاده بود.

جاده قدیم/ 1396

نویسنده و کارگردان: منیژه حکمت

داستان درباره زنی به نام مینوست که رئیس یک بانک است. مینو درگیر شلوغی کار بانک‌ در شب سال نو است و مجبور می‌شود تا شب در بانک بماند. او در راه بازگشت به خانه گم می شود و در یک حادثه مورد تجاوز قرار می‌گیرد.

نشانه‌های سال نو: این فیلم هم به روال بیشتر فیلم‌های سینمایی از روزهای پایانی سال برای نمایش التهاب داستان کمک گرفته است. در سیر داستان با تصاویری از جمع شدن خانواده به بهانه نوروز کنار هم در کنار نمایش شلوغی‌هایی که این روزها در خیابان اتفاق می‌افتد و معمولا با نمایش سبزه، ماهی قرمز و وسایل سفره هفت سین همراه است رو‌به‌رو می‌شویم و در ادامه‌ آرام شدن شهر بعد از شروع سال جدید را می‌بینیم.


نوروز تلویزیونی
سنت پخش سریال‌های نوروزی سال‌ها است به یک قرار ثابت میان مخاطب و تلویزیون تبدیل شده. سنتی که از ابتدای دهه هفتاد آغاز شد. ماحصل این مسیر سی و چند ساله در نیمه‌ی اول دهه نود تولید و پخش نزدیک به بیست و پنج سریال نوروزی از شبکه‌های مختلف سیما است.

جدای از بحث کیفیت می شود گفت نقطه مشترک تمام سریال های تلویزیونی برخلاف سینما تقریبا فضای شاد و سرزنده ای است که از نوروز به نمایش گذاشتند، ضمن اینکه مانند سینما از این ایام برای فضاسازی کمک ویژه ای نگرفتند. مرور مجموعه های تولید شده در این سال ها نشان از این دارد که بیشتر داستان ها یا در ایام نوروز روایت شده، یا روزهای پایانی سال را برای روایت قصه انتخاب کردند؛ دو بستر روایتی که در هر دو نمایش نشانه های نوروز مثل سفره هفت سین، خرید شب عید، تعطیلات نوروزی و ... پررنگ است. حتی در مجموعه های نمایشی آیتمی مانند «نوروز 72»، «ساعت خوش» و «مرد هزار چهره» هم اشاره هایی به این نمادها شده است.
سریال های «هتل پیاده رو»، «ترش و شیرین»، «ماه عسل»، «جایزه بزرگ»، «عید امسال» و «پایتخت1، 2، 3 و 5»  از نمونه هایی است که در سال های اخیر پخش شده است.
 

---