«همت» چگونه «همت» شد؟

کتاب «ماه همراه بچه‌هاست» نوشته گلعلی بابایی، دومین سرگذشت نامه مجموعه «بیست و هفت در بیست و هفت» است که نشر ۲۷ بعثت منتشر کرده و محور آن شخصیت شهید محمدابراهیم همت است. پیش از این کتاب و به‌عنوان شماره یک، کتاب «در هاله‌ای از غبار» با محوریت شخصیت حاج احمد متوسلیان چاپ شد که پایه و اساس فیلمنامه فیلم سینمایی «ایستاده در غبار» قرار گرفت.

نکته بارز و مثبت این کتاب که سبک و سیاق نگارشی‌اش مانند «در هاله‌ای از غبار» است، جامع‌الاطراف بودن روایت درباره شخصیت اصلی است. یعنی روایت افراد مختلف و کسانی که با شهید همت یا متوسلیان حشر و نشر داشته‌اند، به طور متمرکز گردآوری و تدوین شده است. در این راه هم از اکثر منابعی که پیش‌تر به چاپ رسیده‌اند، استفاده شده است. مثلا در «ماه، همراه بچه‌هاست» از کتاب‌های چاپ شده توسط ناشران مختلف، مصاحبه‌های انجام گرفته و سخنرانی‌های پیاده شده شهید همت استفاده شده است. بنابراین تکثر راویان، یکی از نقاط قوت این کتاب است.

به طور طبیعی باید مخاطبانی به سمت چنین کتاب‌هایی بروند که حوزه علاقه‌مندی‌شان در زمینه مطالعه، مستندات و تاریخ دفاع مقدس و جنگ باشد. ولی کتاب پیش رو مانند «در هاله‌ای از غبار» با لحن داستان‌گونه نوشته شده و مخاطب عام حوزه جنگ را هم اغنا و ارضا می‌کند. بنابراین از حیث ژانر می‌توان آن را در زمره زندگینامه‌های داستانی طبقه‌بندی کرد و کار جالبی که نویسنده اثر انجام داده، این است که به جای روایت خطی سیر حوادث از تولد تا شهادت همت، ابتدای کتاب را به شهادت این شخصیت اختصاص داده و پایان بندی اثر نیز به ابتدای کتاب ارجاع دارد. به این ترتیب برای مخاطبی که شاید مطالب پراکنده ای از شهید همت شنیده باشد، جذابیت‌زایی می شود.

درباره شهید همت و عموم فرماندهان جوان سال‌های جنگ این تلقی اشتباه وجود دارد که آنان صرفا جوانانی با اخلاص و پاک باخته بودند که از سر همین اخلاص هم به شهادت رسیدند اما جوانانی چون همت، حسن باقری، علیرضا عاصمی یا متوسلیان و... چهره‌هایی نابغه بودند که در حوزه‌های استراتژی جنگ یا اختراعات نوین صاحب استعداد و خلاقیت زیادی بودند. استفاده حداکثری از حداقل امکانات هم از جمله رفتارهای مشابه این چهره‌هاست.



شاید عده زیادی از علاقه‌مندان شهید همت یا مخاطبان عام که این نام به گوششان خورده، ندادند که با هماهنگی‌های انجام شده، جمعی از خبرنگاران و نمایندگان رسانه‌های خارجی که در سال‌های جنگ در ایران حضور داشتند، به منطقه جنگی رفته و توسط شهید همت توجیه شدند که عراق کشور مناسبی برای برگزاری کنفرانس سران عدم تعهد نیست. به تعبیر نویسنده کتاب، تیر آخر در این زمینه توسط خلبان شهید عباس دوران به هدف خورد که طی عملیاتی شهادت طلبانه، هواپیمای فانتوم خود را به ساختمانی در مرکز بغداد کوبید و این امر را ثابت کرد که عراق اصلا محل مناسبی برای برگزار کنفرانس بین‌المللی نیست و برگزاری همایش مذکور در شهر دهلی نو انجام شد.

بنابراین گفتگو با رسانه‌ها و طیف‌های مختلف مخاطبان از دیگر مهارت‌های شهید همت بوده که در کتاب پیش رو، به خوبی تصویر می شود. همان طور که اشاره شد که برخی از علاقه مندان شهید همت شاید ندادند که او چنین کاری را در زمینه گفتگو (یا در واقع یک نشست خبری) با رسانه های خارجی انجام داده، بد نیست به این جزئیات و اطلاعات هم اشاره کنیم، این شهید در سال‌های جوانی، اقدام به اجرای نمایشنامه و تئاتر می‌کرده که البته با قرار گرفتن در روند سریع حوادث انقلاب ناچار به کنار گذاشتن این علاقه؛ و اقدام به پخش فیلم‌های مستند و سینمایی برای روستائیان و ساکنان مناطق محروم و فعالیت های فرهنگی از این دست می‌کند.

نثر کتاب «ماه همره بچه‌هاست» مانند «در هاله‌ای از غبار» سنگین و سخت خوان نیست. ضمن این که در مسیر جذابیت‌زایی روایت، همان طور که اشاره شد، گلعلی بابایی برخی فرازها و حتی گاهی متن کامل سخنرانی پیاده شده شهید همت را آورده است. در کنار این سخنرانی‌ها که جنبه مستندگونه کتاب را تقویت می‌کنند، مکالمات بی‌سیم قرارگاه و ارتباطات رادیویی همت در طول نبردهای مختلف با نیروهای تحت فرمان و نظارتش نیز درج شده که وجه مستند و حماسی کتاب را ارتقا می دهند. از این حیث هم خواننده تخصصی و پژوهشگر از مطالب کتاب استفاده خواهد کرد و هم مخاطب عام با وجوه دیگر شخصیت شهید همت آشنا می‌شود.

مطالبی که در کتاب آمده، چه در قالب مکالمات پیاده شده بی‌سیم، چه صحبت‌های همرزمان و همسر شهید و چه روایت دانای کل راوی اثر، از این منظر مثبتند که خواننده ای که اسم همت به گوشش خورده باشد، با رنج ها و چگونگی همت شدنِ همت آشنا خواهد شد. چون عموما شهید همت را به عنوان یک فرمانده موفق و خوش اخلاق می‌شناسیم اما جزئیات سختی‌هایی که او در نبرد کشیده و بار یا بارهای مسئولیتی که به دوش داشته، عموما به طور جزئی بیان نشده اند. اما کتاب هایی چون «ماه همراه بچه هاست» یا «شراره های خورشید» این موضوع را با شفافیت و جزئیات کامل پیش روی مخاطب می گذارند. بنابراین یکی از نکات مثبت کتاب پیش رو، این است که همتِ پیش خانواده، همتِ پیش دوستان و همتِ هنگام نبرد را با هم به تصویر می کشد.

از جمله مولفه‌های شخصیتی شهید همت، تاثیرگذاری‌اش در دوران حیات و پس از شهادتش است. با وجود چاپ و انتشار کتاب‌های خوب و جامع درباره این شهید، هنوز مشخص نیست چرا آثار تصویری و سینمایی درباره وی ساخته و پرداخته نمی‌شود. به هر حال چنین شخصیت‌هایی حقیقتا جزئی از میراث معنوی کشور هستند؛ می‌توان به جرات گفت که متعلق به گفتمان یا جناح خاصی نیستند و بین مردم کشور محبوبیت زیادی دارند. طبیعتا روایت و تصویر سلحشوری های فرماندهانی از این دست، هم از لحاظ حماسی و هیجان‌انگیزی جذابیت دارد هم از منظر اخلاقی و همان بحث میراث معنوی.

فردا هفدهم اسفندماه سالروز شهادت «همت» است و سی و شش سال از این واقعه تلخ و عروج شیرین می‌گذرد.

---

منبع: مهر