ضربان ناپیوسته موسیقی نواحی

موسیقی نواحی گونه‌ای از موسیقی است که به نغمه‌ها و سازها و نواهای مناطق و نواحی ایران نظر دارد و درست از زمانی که مطالعات و پژوهش‌ها دربارهٔ موسیقی نواحی انجام‌شده نام‌هایی چون موسیقی محلی و فولکلور و اقوام و مقامی هم به این‌گونه موسیقایی نسبت داده‌ شده‌اند.

در این بین برخی از کشورها با نغمه‌ها و آوازهای ویژه فرهنگ و هویت خود می‌توانند اصالت و تمدنشان را به دنیا اثبات کنند. کشور ما همواره در کشاکش تاریخ، یک‌گونه خاص از موسیقی اصیل داشته و آن را رفته‌رفته پرورش داده است. این نوع از موسیقی اصیل ایرانی، همواره امضای خاص خودش در ردیف و دستگاه و آواز موسیقی را داشته است. از اهمیت موسیقی اصیل ایرانی می‌توان بر تأثیرگذاری آن در کشورهای هم‌جوار نظیر افغانستان، پاکستان، جمهوری آذربایجان، ارمنستان، ترکیه و حتی یونان اشاره کرد.

البته در کشور ما متأسفانه مشکلات موسیقی نواحی از بحث مالی و معنوی عبور کرده و به‌جایی رسیده که به نظر می‌رسد در آستانه انقراض قرار دارد.

موسیقی همه نواحی ایران رسیدگی سریع و به‌موقع لازم دارد

محمدرضا درویشی، موسیقی‌دانی است که عمر خودش را صرف پژوهش بر روی موسیقی مقامی ایران کرده است و آن‌قدر تعداد پژوهش‌هایش زیاد است و دایره آثارش وسیع که هرچه به‌عنوان مقدمه دراین‌باره قلم‌فرسایی کنیم، حق مطلب ادا نمی‌شود

او در گفتگو خود با صبا بیشتر به موسیقی جنوب اشاره دارد و می‌گوید خطه جنوب خطه‌ای است که حالش خوب نیست. نه حال خودش خوب است و نه حال موسیقی‌اش، البته مثل بقیه مناطق ایران ‌که حال خوب و مساعدی ندارند. یعنی موسیقی جنوب نسبت به سایر نقاط جغرافیای ایران وضعیت استثنایی ندارد و موسیقی همه نواحی ایران رسیدگی سریع و به‌موقع لازم دارد و جنوب هم یکی از مناطقی است که به حمایت و رسیدگی سریع نیاز دارد.

درویشی معتقد است که اگر جشنواره‌ها نواحی نباشند نفس این ژانر از موسیقی قطع می‌شود. او همچنین گفته است: اگر جشنواره‌های این‌چنینی وجود نداشتند، آخرین نفس‌های موسیقی نواحی خاموش می‌شد یا از بین می‌رفت. این موسیقی روبه افول است که البته علت‌های مختلفی هم دارد.

از طرفی دیگر شرایط و اوضاع فعلی برخی از سازهای موسیقی نواحی مانند شرایط سازهای موسیقی اصیل، بسیار خوب و ارزنده است، به‌طوری‌که محبوبیت آن سازها از منطقه گذشته و مردم سراسر کشور گوش به شنیدنشان می‌سپارند، اما متأسفانه برخی دیگر از سازها و حتی برخی از موسیقی‌های نواحی چندان اوضاعشان بر وفق مراد نیست و اکنون درخطر انقراض قرارگرفته‌اند.

فؤاد توحیدی پژوهشگر موسیقی نواحی در گفت‌وگویی به این نکته اشاره کرد که از این سازها که قدمتی چندساله دارند، فقط چند نوازنده پیشکسوت باقی‌مانده و جوان‌ها کمتر به سراغ آن‌ها می‌روند که دلایل عدم استقبال از آن‌ها نیز به‌صورت مفصل قابل‌بررسی است.

تمامی این موارد یک‌طرف، برخی از هنرمندان نواحی این مشکلات را پیش افتاده فرض کرده و فقط به دنبال توجه و برگزاری کنسرت هستند.

مشکلات مالی هنرمندان موسیقی اقوام موضوع بسیار کهنه‌‌ای است

طواق سعادتی از هنرمندان پیشکسوت موسیقی ترکمن درباره مشکلات خود و همکارانش می‌گوید: ما همیشه برای برگزاری کنسرت و اجرای زنده آماده‌ایم، اما متأسفانه در اغلب موارد اجراهای ما به مراسم عروسی و آیین‌های خانوادگی و فامیلی محدود می‌شود که چندان گسترده هم نیست.

وی افزود: من و بسیاری از گروه‌های فعال موسیقی این منطقه دوست داریم غیر از جشنواره‌ها در روزهای دیگر سال نیز به اجرای برنامه بپردازیم، از این رو امیدوارم شرایط به‌گونه‌ای فراهم شود که ما بتوانیم در حوزه برگزاری کنسرت و اجرای زنده فعالیت بیشتری داشته باشیم.

او ادامه داد: مشکلات مالی گروه‌ها و هنرمندان موسیقی اقوام و مسئله کمک‌هزینه‌ها موضوع بسیار کهنه‌ای است که ترجیح می‌دهم دیگر درباره آن صحبت نکنم و فقط از مسئولان بخواهم نهایت تلاش خود را انجام دهند که موسیقی نواحی و هنرمندان فعال آن امکان بیشتری برای اجرای زنده آثارشان در تهران و شهرستان‌ها داشته باشند.

برخی پیشکسوتان این عرصه اصلاً دیده نمی‌شوند

هوشنگ جاوید یکی از پژوهشگران موسیقی است که سالیان سال در این عرصه مشغول فعالیت است و نظری فراتر ازآنچه بیان شد درباره مشکلات دارد، او معتقد است که جدای از تمامی مسائل موجود باید بیشتر فکری به حال پژوهش و دفاع از اصالت‌ها کرد.

جاوید با ابراز نگرانی نسبت به وضعیت پژوهش در حوزه موسیقی گفت: متأسفانه امروزه پژوهش در حوزه موسیقی نه‌تنها جایگاهی ندارد، بلکه اصلاً به آن توجهی نمی‌شود و کم‌کم به سمت و سویی می‌رود که مسئولان نیز دیگر بودجه‌ای برای آن در نظر نخواهند گرفت.

وی افزود: برخی از پیشکسوتان این عرصه اصلاً دیده نمی‌شوند و یا اگر در ایران حضور پررنگی دارند، در جشنواره‌های بین‌المللی حضور چشمگیری از آن‌ها مشاهده نمی‌شود. حتی دیده‌شده استادانی که اصلاً در هیچ جشنواره‌ای حضور نداشته‌اند و یا فقط در یک یا دو جشنواره منطقه‌ای یا استانی حضورداشته‌اند. برای همین هم اصلاً دیده نشده‌اند و هدف من صرفاً دیده شدن آن‌ها و مطرح کردنشان بوده است.

او ادامه داد: موسیقی سنتی و آیینی درواقع جزء میراث فرهنگی کشور ماست و باید به آن ارزش زیادی گذاشته شود، اما متأسفانه اصلاً مسئولان برای آن ارج و اهمیت قائل نیستند و موسیقی خلاصه‌شده است به بخش درآمدزای آن یعنی پاپ. به دلیل کمبودهایی که در بخش موسیقی آیینی و نواحی گذاشته‌ شده است ما شاهد آن هستیم که در مداحی‌ها و مولودی‌خوانی‌ها، اشعار ضعیف با آهنگ‌های غربی سخیف استفاده می‌شود و به مخاطب احترام گذاشته نمی‌شود. این بخش از موسیقی یعنی بخش آیینی جزء یکی از اصیل‌ترین قسمت‌های موسیقی ایرانی است اما متأسفانه آقایان به دلیل درآمدزا نبودن آن هیچ ارزشی برای آن قائل نیستند.

مهم‌ترین مسئله‌ای که درباره موسیقی‌های قومی مطرح است خطر تهدید و به انقراض رفتن آن‌هاست که بیش‌ازپیش موردتوجه است. هنرمندان زیادی که خود جزو بازماندگان و سرمایه‌های موسیقایی این عرصه هستند در این روزها یا مریض بوده و یا از دنیا رفته‌اند، از همه مهم‌تر این است که آن‌ها هیچ‌گونه آموزشی به دیگران نداده و یا حتی اگر تمایل به آموزش داشتند از طرف جوان‌ها رغبتی برای یادگیری آثارشان وجود نداشته و این خود فاجعه است!

وجود جشنواره‌هایی که گاه‌وبیگاه از طرف برخی دلسوزان موسیقی نیز برگزار می‌شود تنها توانسته کمی ضربان موسیقی نواحی را بالا ببرد اما همچنان ضربان قلب این ژانر موسیقی کند و ناپیوسته است و دور نیست که روزی از حرکت بازماند.

جشنواره‌ موسیقی نواحی باید در تهران برگزار شود

علی مغازه‌ای یکی از افرادی است که با این بحث موافق بوده و وجود جشنواره‌های متعدد را به ضرر نواحی می‌داند، او درباره این مسئله گفت: من می‌توانم به شما ثابت کنم که جشنواره‌های نواحی که رویکرد رقابتی دارند به این فرم از موسیقی آسیب می‌زنند. شما با دیدن کسانی که در جشنواره‌های دولتی عنوان اولی را یدک می‌کشند، به‌وضوح می‌بینید که خود را در یک جایگاه بالاتر قرار می‌دهند و نسبت به کسانی که یا اول نشده‌اند و یا اصولاً در جشنواره شرکت نکرده بودند، مغرورانه و متکبرانه برخورد می‌کنند.

او ادامه داد: همچنین به باور من برگزاری جشنواره موسیقی نواحی در خارج از شهر تهران، کار اشتباهی است چون افرادی که باید از این جشنواره بهره ببرند، بی‌بهره می‌مانند. معلوم نیست این‌همه هزینه برای چیست. اگر قرار است از موزیسین‌های اقوام حمایت شود، بهتر است به‌جای برگزاری چنین جشنواره‌هایی، همان پول را مستقیماً به خود موزیسین‌ها بدهند تا بتوانند کار کنند. جشنواره‌ای که متعلق به موسیقی نواحی است باید در تهران برگزار شود چون دانشجو، محقق و علاقه‌مندان به موسیقی بیشتر در تهران متمرکزشده‌اند. البته این هم جای افسوس دارد و هدف من دفاع از تهران نیست ولی به‌هرحال متأسفانه همه‌چیز در تهران متمرکزشده و ما اگر بخواهیم جشنواره‌مان نتیجه مطلوبی داشته باشد، باید آن را در تهران برگزار کنیم تا تأثیر خودش را نشان بدهد. این‌که ما موسیقی منطقه آذربایجان را به کرمان ببریم و در آنجا اجرا کنیم، فقط می‌تواند یک شو باشد. ما توانستیم چهار دوره فستیوال موسیقی آینه‌دار را با تمرکز به حوزه‌های مختلف جغرافیایی طوری برگزار کنیم که هنرمندان موسیقی نواحی به تهران بیایند و بهترین اجرایشان را انجام بدهند.

هنرمندان موسیقی نواحی در حالی از مشکلات این حوزه می‌گویند که بارها و بارها در یادداشت‌ها و در قالب گفت‌وگوهای مختلف به مشکلات ریزودرشت موسیقی اقوام پرداخته‌ شده است، اما تاکنون تأثیر چندانی نداشته است. یا باید فکری اساسی و بنیادی به حال موسیقی و اصالت‌هایمان کنیم و یا اینکه باید مانند قبل دست روی دست گذاشته و از نزدیک شاهد به فنا رفتن این بخش باشیم.

---

منبع: هنر آنلاین