نفوذ 45 كیلومتری در خیبر به عمق استراتژیك دشمن

 
عملیات خیبر در سوم اسفندماه 1362 آغاز شد و بیش از 20 روز به طول انجامید. خیبر در تاریخ دفاع مقدس، نامی پر معناست؛ عملیاتی كه اولین‌های بسیاری در خود دارد. خیبر آغاز‌كننده تك‌های بزرگ و سالانه رزمندگان كشورمان بود كه از زمستان سال 62 آغاز شد و تا پایان جنگ هر سال ادامه داشت. در خیبر برای اولین بار نیروهای آبی و خاكی وارد عمل و در موقعیت خاص جغرافیایی هور با دشمن بعثی درگیر شدند. همینطور برای اولین بار دشمن بعثی به شكل گسترده از تسلیحات شیمیایی در عملیات خیبر استفاده كرد كه در ابعاد بین‌المللی واكنش‌هایی در پی داشت. تشكیل قرارگاه سری نصرت از دیگر ویژگی‌های عملیات خیبر است كه در این نوشتار به معرفی اجمالی آن می‌پردازیم.

سرآغاز نصرت
منطقه هور كه به آن تالاب هویزه نیز گفته می‌شود بخشی از مرزهای مشترك ایران و عراق را شامل می‌شود. پوشش گیاهی غالب در این منطقه نیزار است كه در فصول مختلف سال شاهد شرایط متفاوتی است. با اندك بارندگی بخش‌هایی از هور قابل قایقرانی می‌شود و در فصول گرم و خشك سال نیز آبراهه‌ها تبدیل به باتلاق می‌شوند و به طور كلی عبور و مرور در این منطقه به سختی صورت می‌گیرد.
به خاطر صعب‌العبور بودن هور كمتر ژنرال بعثی فكر می‌كرد هور زمانی به عنوان زمین عملیات ایرانی‌ها انتخاب شود اما چند ماه قبل از عملیات والفجر مقدماتی، طرح عملیاتی محدود در هور ریخته می‌شود تا به عقبه دشمن در فكه ضرباتی وارد شود. هر چند این طرح بنا به دلایلی اجرا نمی‌شود، اما ابهت هور از دید فرماندهان ایرانی می‌شكند و با عدم‌الفتحی كه در عملیات والفجرمقدماتی و والفجریك حاصل می‌شود، فرماندهان تصمیم می‌گیرند عملیات بعدی را در منطقه هور انجام دهند. بنابراین قرارگاه سری نصرت برای شناسایی منطقه عملیاتی و خطوط دشمن شكل می‌گیرد.
علی هاشمی فرماندهی بی‌بدیل
برای فرماندهی قرارگاه سری نصرت، سردار شهید علی هاشمی برگزیده می‌شود. هاشمی در سابقه جهادی خود تأسیس و فرماندهی تیپ 37 نور حمیدیه و همچنین فرماندهی سپاه سوسنگرد را داشت و از رزمنده‌های با تجربه خوزستانی به شمار می‌رفت. سردار بهنام شهبازی از همرزمان شهید در این خصوص می‌گوید:« بعد از توجه فرماندهان به پروژه هور و انجام عملیاتی در آن، فرمانده وقت سپاه كه از توانایی شهید هاشمی مطلع بود، از ایشان خواست با حفظ سمت و به صورت مخفیانه قرارگاه اطلاعاتی نصرت را تشكیل بدهد. سردار هاشمی نیز مقر قرارگاه خود را در منطقه جفیر كه پیش‌تر مقر لشكر۶ عراق بود، ‌بنا نهاد. از آن به بعد اغلب رزمندگانی مثل من كه همراه شهید هاشمی از تیپ ۳۷ به سپاه سوسنگرد منتقل شده بودیم، همگی ایشان را در تشكیل قرارگاه نصرت یاری دادیم و پای كار آمدیم.»
گردان شناسایی
شهید هاشمی پس از ساماندهی قرارگاه نصرت، برای اولین بار در تاریخ جنگ گردان شناسایی تشكیل می‌دهد. پیش از آن هر یگانی برای خود نیروهای اطلاعاتی و شناسایی داشت اما اینكه یك گردان مختص عملیات شناسایی تشكیل بشود، اقدام بكری بود كه قرارگاه نصرت به همت اشخاصی چون شهید حمید رمضانی و سردار علی ناصری این مهم را به انجام می‌رساند. گردان شناسایی از زمان شكل‌گیری خود كه اوایل سال 1362 بود تا حدود شش ماه فعالیت بسیاری را در منطقه عملیاتی خیبر انجام می‌دهد. نیروهای این گردان می‌بایست منطقه وسیعی را كه شامل هور، طلائیه، كوشك و... می‌شد را شناسایی می‌كردند. آنها برای اینكه شناخته نشوند، سمت‌های پیشین خود در سپاه سوسنگرد حفظ كرده بودند و در نزد عامه مردم و دیگر رزمنده‌ها، همچنان در سمت‌های پیشین‌شان شناخته می‌شدند. یكی از نیروهای گردان شناسایی می‌گوید:« گردان شناسایی كه به نام گردان ۳۱۳ حضرت قائم(عج)‌ موسوم شده بود، پنج گروهان داشت؛ یك گروهان پشتیبانی، یك گروهان دیده‌بانی و سه گروهان شناسایی. هر كدام از این گروهان‌ها هم سه دسته شناسایی داشتند.»
50 عملیات شناسایی
قرارگاه سری نصرت برای پیش‌درآمد فعالیت‌هایش جلسه‌ای با بومی‌های منطقه ترتیب می‌دهد تا با هماهنگی و همكاری مردم بهتر بتواند از پس مسئولیت‌هایش برآید. به این ترتیب اوایل در تیم‌های شناسایی، بومی‌ها حضور می‌یافتند تا رزمندگان را راهنمایی كنند. بعدها كه نیروهای قرارگاه اشراف قابل توجهی نسبت به منطقه پیدا می‌كنند، تداوم عملیات شناسایی را به تنهایی بر عهده می‌گیرند. سردار شهبازی می‌گوید:« گاهی در جریان عملیات شناسایی به ماهیگیران عراقی برمی‌خوردیم، سریع نیروی وسط بلم خودش را پنهان می‌كرد و دو نفر دیگر كه عربی بلد بودند اوضاع را مساعد می‌كردند. بعد از آنكه به موضع مورد نظر می‌رسیدیم، كارهایی چون زمانبندی، تعیین جهت و گرفتن گرای منطقه را انجام می‌دادیم. گاه این تعیین جهت با شیوه‌های ساده‌ای چون گره‌زدن نی‌ها انجام می‌گرفت. رفت و برگشت هم دو تا چهار شب طول می‌كشید. طی این چند روز ما تماماً در قایق بودیم و كارهایی مثل غذا خوردن، نظافت و... را همانجا انجام می‌دادیم. گاه ما باید ۴۵ كیلومتر را در هور طی می‌كردیم تا به مواضع دشمن برسیم. در حالی كه در عملیات والفجر۸ نیروها نهایتاً یك كیلومتر را طی می‌كردند. تا زمان انجام عملیات خیبر هر نیروی اطلاعاتی چیزی حدود ۵۰ عملیات شناسایی را انجام ‌داد.
زیارت كربلا در اوج جنگ!
یكی از اتفاق‌های جالبی كه در قرارگاه نصرت رخ می‌دهد، سفر دو نفر از نیروهای اطلاعاتی این قرارگاه به كربلای معلی بود. این دو نفر كه شهیدان سیدناصر سیدنور و عبدالمحمد سالمی نام داشتند، در شرایطی خود را به عتبات عالیات می‌رسانند كه در اوج جنگ ایران و عراق قرار داشتیم. عبدالحسین سالمی برادر دوقلوی شهید سالمی در این خصوص می‌گوید:« پس از تشكیل قرارگاه اطلاعاتی نصرت كه قرار بود كار خطیر شناسایی منطقه هور برای انجام عملیات خیبر را بر عهده بگیرد، شهید سالمی و شهید سیدناصر سیدنور به عنوان نیروهای این قرارگاه كه به زبان عربی هم مسلط بودند، ‌در زمره نیروهای شناسایی نصرت وارد عمل شدند. این دو از جسورترین و شجاع‌ترین نیروهای قرارگاه بودند و اگر همرزمانشان هر بار دو الی چهار روز به عمق مواضع دشمن می‌رفتند، این دو برخی اوقات هفته‌ها به عمق كشور عراق نفوذ می‌كردند. حتی یك بار این نفوذ به قدری عمیق شد كه به همراه بلد عراقی‌شان توانستند به عتبات عالیات بروند و زیارت كنند. جالب است كه سالمی و سیدناصر از زیارت خود در كربلا، ‌نجف و سامرا عكس هم انداخته بودند كه این تصاویر هنوز وجود دارند و سندی از رشادت‌های این دو شهید بزرگوار به شمار می‌رود. شاید اكنون كه این خاطرات را بیان می‌كنیم، خیلی‌ها تصور درستی از وضعیت و شرایط آن زمان نداشته باشند، اما رزمندگان به خوبی واقف هستند كه ارتش عراق از چه استخبارات قوی‌ای برخوردار بود. چنانچه بعثی‌ها از لحاظ اطلاعاتی یك نیروی نفوذناپذیر تلقی می‌شدند اما سالمی و سید نور از تمامی حلقه‌های به ظاهر نفوذناپذیر دشمن عبور كردند و خود را به قلب عراق رساندند.»
نصرت بعد از خیبر
سفر دو نفر از نیروهای قرارگاه نصرت به عتبات عالیات، به طور عملی ثابت كرد كه خطوط دفاعی دشمن در هور قابل نفوذ است. به هر روی پس از شش ماه شناسایی دقیق و گسترده، عملیات خیبر در سوم اسفند ماه 1362 آغاز شد و دو جزیره مجنون شمالی و جنوبی به تصرف رزمندگان درآمد اما هدف اصلی عملیات كه عبور از دجله و دست یافتن به جاده استراتژیك بغداد- العماره- بصره بود، محقق نشد. پس از خیبر قرارگاه نصرت همچنان شناسایی‌های خود را دنبال كرد. با این تفاوت كه به خاطر حضور یگان‌های دیگر در منطقه، ‌این شناسایی‌ها در كنار نیروهای اطلاعاتی این یگان‌ها انجام می‌گرفت. همچنین به خاطر اینكه طی عملیات خیبر ایران جزایر مجنون و بخشی از هور را تصرف كرده بود، فاصله‌ رزمنده‌ها با نیروهای دشمن كم شده بود. اگر برای شناسایی عملیات خیبر گاه ۴۵ كیلومتر مسیر طی می‌شد، اكنون این فاصله به پنج كیلومتر كاهش یافته بود. از سویی فاصله سنگرهای كمین دشمن بسیار كمتر از قبل شده بود، آنها هوشیارتر شده بودند و سعی می‌كردند منطقه را بیش از پیش پوشش بدهند. اگر در خیبر فاصله سنگرهای كمین خیلی زیاد بود، در بدر این فاصله تا صد متر كاهش یافت. قرارگاه نصرت بعد از عملیات خیبر از بعد اطلاعاتی صرف خارج شد و یك وجه عملیاتی هم به خود گرفت و حتی با لشكر ۹۲ قرارگاه مشتركی را ایجاد كرد.

---

منبع: روزنامه جوان