جستاری پیرامون مسأله تقطیع حدیث

نقل قسمتی از یك روایت را اصطلاحا تقطیع حدیث می نامند.

توضیح مسأله
برخی از احادیث فقط در یك موضوع وارد شده و شامل یك حكم است، ولی برخی از روایات، شامل احكام مختلف و یا حاوی موضوعات متنوعی است.

نسبت به نقل قسمتی از یك روایت «تقطیع» بین علماء اختلاف نظر است. جمعی كه نقل مفاد حدیث (یعنی نقل به معنی) را جایز نمی دانند، از تقطیع روایت نیز منع كرده اند و بعضی هم كه نقل به معنی را جایز می دانند، فقط در موردی كه تمام روایت را قبلا نقل نموده، تقطیع را جایز دانسته اند.

خطیب بغدادی میگوید: [1] اگر متنی شامل دو حكم باشد، به منزله احادیث منفصل بوده و جایز است جدا جدا نقل كرد و عده ای از ائمه چنین می كردند. سپس از احمد بن حنبل نقل می كند كه مقدار حاجت را از حدیث نقل می كرد و گاهی از اول و آخر حدیث را می آورد و قسمت وسط را متروك می گذشت.

تحقیق آن است كه جواز تقطیع حدیث منوط به دو شرط است:
شرط اول: نخست آن كه روایت دارای احكام مختلف یا شامل موضوعات متنوعی باشد.

شرط دوم: دوم آن كه تقطیع از كسی كه صلاحیت علمی برای این كار دارد، صادر شود.بدیهی است با این دو شرط، موانعی كه احتمال می رود ملغا می گردد.

باید دانست كه تقطیع حدیث، بیشتر به سبب تدوین روایات به حسب ابواب احكام انجام می شود و اتفاقا بیشتر كتب حدیث بر این روش تدوین شده است و در نتیجه، برای تسهیل كار مراجعین-كه بررسی روایات یك موضوع و یك باب است-تقطیع حدیث، لازم وحتمی به نظر می رسد، چه تكرار یك روایت كه شامل چند حكم است،[2] به تعداد ابواب مختلف، جز اتلاف وقت مؤلف و پژوهنده نتیجه ای ندارد.آری، اگر حدیثی را در موردی نقل نمایند و سپس درابواب دیگر پس از نقل جمله مربوطه، یادآوری شود كه تمام حدیث درچه بابی ذكر شده است بهتر خواهد بود.

به هر حال این كار (تقطیع حدیث) از لحاظ شرعی بدون اشكال است و از نظر سهولت كار لازم است. عبد الله بن سنان به حضرت صادق (ع) عرض كرد كه قومی به نزد من می آیند كه از احادیث شما استفاده نمایند، ولی من خسته شده و توانایی این كار را ندارم. حضرت فرمود: ازاول موضوع، حدیثی را از وسط و آخر حدیثی قرائت نما. [3]

تنبیه: تقطیع حدیث در كتب مهم حدیث شیعه [4] و قسمتی از كتب اهل سنت از قبیل موطا مالك و صحیح بخاری و سنن ابوداود و سنن نسائی انجام شده، منتها از ابن حنبل نقل شده كه گفته است: سزاواراست كه حدیث را تقطیع نكنند. [5]

ـــــــــــــــــ
پی نوشت
[1] . الكفایة فی علم الدرایة، ص 193.
[2] . مانند حدیث اربعماة كه به نقل صدوق در خصال، حضرت امیر المؤمنین‏در یك مجلس به اصحاب خویش تعلیم فرمود.ر.ك:خصال چاپ مكتبه الصدق، ص 611.
[3] . علم الحدیث، ص 94.
[4] . خاصه در وسائل الشیعه.
[5] . تدریب الراوی، ص 316-الكفایه خطیب ص 190.

منبع:‌ وبسایت اندیشه قم