شعار "مرگ بر امریکا" در تاریخ نهضت اسلامی

بنابر گزارش‌های سفارت امریکا در ایران، از تاریخ 6 اكتبر 1978 در راهپیمایی‌های مردمی در ایران «به طور متوسط روزی یک حادثه خشونت‌بار بر ضـد منـافع آمریكـا صورت گرفته است.» تا اینکه با پیروزی انقلاب اسلامی، اعمال نفوذ امریکا در ایران محو شد و بدین ترتیب، به تعبیر امام خمینی، مردم ایران "شعار مرگ بر آمریكا را در عمل" نیز ثابت کردند. بعد از پیروزی انقلاب، "مرگ بر امریکا" نه تنها به شعار اصلی مردم ایران تبدیل شد و در تمام راهپیمایی‌های مردم ایران طنین‌انداز شد، بلکه باعث روشنگری جهانیان نیز شد؛ به طوری که با تاسی از انقلاب اسلامی مردم ایران، شعار "مرگ بر امریکا" سرلوحه مبارزات ضداستکباری و ضداستبدادی مردم جهان قرار گرفت.

 
پایگاه مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ امریکا همواره به عنوان نماد امپریالیسم و استبداد در ایران شناخته می‌شود. این تعریف از امریکا، به ویژه بعد از کودتای 28 مرداد 1332 در حافظه تاریخی ایرانیان شکل گرفت و طی سال‌های بعد، به واسطه همکاری و همراهی امریکا با رژیم پهلوی پررنگ‌تر شد. در این میان، روشنگری‌های امام خمینی در شکل‌گیری گفتمان ضدامریکایی در ایران نقش بی‌بدیلی داشت. با شروع نهضت اسلامی شعار "مرگ بر امریکا" هم نوا با شعار "مرگ بر شاه" و دیگر شعارها در تظاهرات مردمی سر داده می‌شد؛ چه اینکه این وجه از انقلاب روی دیگری از شعار "نه شرقی نه غربی" بود. اما قرائن تاریخی تبیین ویژه‌ای از بررسی ریشه‌های شعار "مرگ بر امریکا" در مبارزات ملت ایران را ممکن می‌سازد.

تبیین مبارزه با امریکا توسط امام خمینی

مبارزات ضدامریکایی که بعد از کودتای 28 مرداد 1332 در ایران شکل گرفته بود، از دهه 40 با آموزه‌ها و تعالیم امام خمینی به شعار اصلی تظاهرات نهضت اسلامی تبدیل شد و رفته رفته دامنه وسیع‌تری یافت.

مردمی کردن گفتمان مبارزه با امریکا، یکی از مهم‌ترین اقدامات امام خمینی از ابتدای نهضت اسلامی بود. ایشان می‌کوشیدند با روشنگری‌های خود، جنایت‌ها و ظلم‌های امریکا را افشا کنند. به عنوان مثال بعد از تصویب لایحه كاپیتولاسیون در سال 1343، امام خمینی در یك سخنرانی شدیداللحن و تاریخی در جمع اقشار مختلف مردم، ضمن افشاگری علیه كاپیتولاسیون، رئیس جمهوری آمریكا را "منفورترین افراد دنیا" نزد ملت ایران خواندند و اولین و مهم‌ترین مشکل کشور را اراده امریکاییان در ایران دانستند. این سخنرانی چنان کوبنده بود که زمینه تبعید ایشان را فراهم کرد.

امام خمینی در دوران تبعید نیز همچنان به مبارزه با امریکا ادامه دادند. ایشان که بزرگترین جنایات آمریکا را تحمیل دیکتاتوری محمدرضا پهلوی به ایران می‌دانستند، بعد از هر جنایات رژیم پهلوی علیه مردم ایران، آن جنایت را متوجه امریکا می‌کردند.

نهایتا آموزه‌ها و روشنگری‌های امام خمینی درباره امریکا به عنوان "شیطان بزرگ" باعث شد امریکاستیزی به مشخصه اصلی نهضت اسلامی تبدیل شده و شعار "مرگ بر امریکا" در کنار شعار "مرگ بر شاه"، اصلی‌ترین شعار مردم ایران در راهپیمایی‌ها و تظاهرات انقلابی شود. به طوری که مبارزه با امریکا بر مبارزه با رژیم پهلوی تقدم داشت و حتی شعار "مرگ بر شاه" در راستای شعار "مرگ بر امریکا" تلقی می‌شد.

شعار "مرگ بر امریکا" در تاریخ نهضت اسلامیچنانکه از شعارها و دیوارنوشته‌های مردمی در دوران نهضت اسلامی برمی‌آید، شعار "مرگ بر امریکا" جزء لاینفک مبارزات مردم ایران در دوران نهضت اسلامی بوده است. چنانکه شعارهایی چون «مرگ بر امریکا»، «مرگ بر استعمارگران امریکا»، «مرگ بر امپریالیسم امریکا»، «باعث خشم مردم نشو؛ پس مرگ بر تو امریکایی»، «مرگ بر مزدور امریکایی» و... همواره در میان شعارها، دیوارنوشته‌ها و پارچه‌نوشته‌های مردم به چشم می‌خورد.

چنان که از شواهد برمی‌آید، مبارزات ضدامریکایی مردم ایران به اندازه‌ای گسترش یافته بود که شعار "مرگ بر امریکا" در بسیاری از شهرهای ایران هم شنیده می‌شد. براساس گزارش سفارت امریکا به تاریخ 12 دسامبر 1978 (21 آذر 1357): «كنسول تبریز گزارش می‌دهـد كـه در حدود 100هزار نفر از راهپیمایان از پشت كنسولگری عبور نمودند ولی در آنجا مـدتی توقـف نمودند تا روی دیوارهای كنسولگری شعارهای "آمریكایی‌ها را بكشید" و "مـرگ بـر امپریالیـسم آمریكا" و نظایر آن را بنویسند.

علاوه بر این، وجه دیگری از شعار "مرگ بر امریکا" را می‌توان در قالب شعار علیه شخصیت‌های سیاسی امریکا مشاهده کرد. چنانکه در تظاهرات و دیوارنوشته‌های قبل از پیروزی انقلاب اسلامی، شعارهایی چون "مرگ بر کارتر"، "مرگ بر کارتر و عروسک‌هایش؛ شاه و سادات و ملک حسین و سلطان حسن"، "مرگ بر ژنرال‌های امریکایی" و مرگ بر سازمان اف بی آی" به چشم می‌خورد. همچنین بعد از اعزام ژنرال هایزر امریکایی به ایران که با هدف حفظ سلطنت پهلوی صورت گرفت، اغلب شعارهای ضدامریکا تحت عنوان "مرگ برهایزر" سرداده می‌شد.

گرمایی که در اطراف حضور من در تهران ایجاد شده‌بود، آزار دهنده بود و "مرگ بر هایزر" به یک دیوارنوشته عمومی تبدیل شده‌ بود. سربازانی که هر لحظه وارد ستاد و یا از آن خارج می‏‌شدند، این شعار را می‌‏دیدند و ظاهراً روی آنها تأثیر می‏‌گذاشت. اسم من در کنار تصویرم که به‌همراه پرزیدنت کارتر باعث افتخار بود، روی پلاکاردهایی که به‌وسیله‌ راهپیمایان حمل می‌‏شد نیز نقش بسته بود... همه‌ رسانه‏‌های آمریکایی درباره‌ شعارها و پوسترهایی گزارش داده‌بودند که موضوع آنها "مرگ بر هایزر" و "مرگ بر کارتر" بود.

اوایل روز 25 دسامبر دو یا سه نفر به طرف نگهبان دفتر آژانـس ارتباطـات بـین‌المللـی نزدیک شدند و از وی سئوال كردند این ساختمان چیست؟ نگهبـان اظهـار بـی‌اطلاعـی كـرد، معهذا حدود ساعت ده یک گروه 300 نفره به ساختمان آژانس ارتباط بین‌المللی آمدنـد و بـا محافظ آنجا صحبت كردند. نگهبان مجدداً اظهار بی‌اطلاعی كرد، در عین حال گروه كوچكی از تظاهركنندگان بر روی دیوار ساختمان مذكور نوشتند: "این ساختمان سیا اسـت." سـپس جملـه "مرگ بر ساواک، مرگ بر سیا" را به آن اضافه كردند. سربازان سریع و به موقع سـر رسـیدند و اغتشاشگران را تعقیب كرده و متواری ساختند.

با پیروزی انقلاب اسلامی، اعمال نفوذ امریکا در ایران محو شد و بدین ترتیب، به تعبیر امام خمینی، مردم ایران "شعار مرگ بر آمریكا را در عمل" نیز ثابت کردند.

بعد از پیروزی انقلاب، "مرگ بر امریکا" نه تنها به شعار اصلی مردم ایران تبدیل شد و در تمام راهپیمایی‌های مردم ایران طنین‌انداز شد، بلکه باعث روشنگری جهانیان نیز شد؛ به طوری که با تاسی از انقلاب اسلامی مردم ایران، شعار "مرگ بر امریکا" سرلوحه مبارزات ضداستکباری و ضداستبدادی مردم جهان قرار گرفت.

---

منبع: مرکز اسناد رسمی انقلاب