حس‌تعادل چیست؟

همه انسان‌ها احساس سرگیجه و بی تعادلی را چندین بار در طول عمر خود تجریه کرده‌اند. برای یک شخص سرگیجه یا بی تعادلی به معنای یک احساس زود گذر از حالت ضعف است و یا برای فردی دیگر می تواند احساس شدید دوران‌سر برای مدت طولانی تری باشد.

"حس تعادل" حسی است که به وسیله گوش داخلی ایجاد می شود و عکس العمل حیاتی در ارتباط با موقعیت سر و حرکات بدن را فراهم می کند. پنج حس انسان " شنوایی، بینایی، چشایی، بویایی و بساوایی" حواسی هستند که ما در رفتارهای خودآگاه در دنیای اطرافمان بیشتر به آنها تکیه می کنیم. ولی در کنار این پنچ حس چندین حس دیگر هم وجود دارد که در پس زمینه مشغول فعالیت هستند.

بدن ما چگونه تعادل خود را حفظ می‌کند؟

قدرت تعادلی شما به وارد شدن یک سری سیگنال به مغز از ارگان ها و ساختارهای مختلف بدن بستگی دارد که همه‌ی آن‌ها با هم سیستم دهلیزی نامیده می‌شود. سیستم دهلیزی از یک ساختار پیچ و خم مانند شروع می‌شود که در گوش داخلی قرار دارد . این سیستم لابیرینت (labyrinth) نامیده می شود و از استخوان و بافت نرم تشکیل شده است.

چگونه می‌توان اختلالات تعادلی را تشخیص داد؟

تشخیص اختلالات تعادلی مشکل است. برای اینکه مشخص شود آیا شما دچار اختلال تعادل شده‌اید یا خیر احتمالا شما را به یک متخصص گوش و حلق و بینی ارجاع می‌دهند. او ممکن است از شما بخواهد که تست شنوایی، آزمایش خون، آزمایش حرکات چشم و ماهیچه‌های کنترل کننده‌ی آنها را انجام دهید یا مطالعات عکس برداری از سر و مغز شما را انجام می‌دهد.(1)

البته باید توجه داشت که ورزش برای افزایش حفظ تعادل کمک شایانی به افراد می‌کند. حرکت‌های تمرکزی (یوگا)، ایستادن روی یک پا برای مدت طولانی و ... از نمونه ورزش‌هایی هستند که در حفظ تعادل، بسیار موثر و کاربردی هستند.

انسان‌ حس‌های بیشتری دارد

انسان‌ها علاوه بر داشتن 5 حس اصلی، دارای سه حس دیگر هستند که ما از وجود آن بی‌خبریم. حس دیگری که همیشه مخصوصا در مدرسه و دانشگاه و محل کار به کمک ما می‌آید؛

- حس موقعیت اندام‌های بدن "proprioception" نام دارد که به ما کمک می‌کند تا بدون نگاه کردن به صفحه کلید لغات مورد نظر خود را تایپ کنید. شاید بتوان گفت که ما ساده ترین کارهای خود مانند رانندگی، راه رفتن و غیره را مدیون این حس هستیم.

- حسی به نام حس حرارت"thermoception" که مسئول سنجش درجه حرارت بدن بوده و به ما کمک می‌کند تا در سرمای زمستان بتوانیم میزان سرما را درک کنیم و بر طبق این حس لباس مناسب بپوشیم. پیشتر احساس گرما و سرما در دسته‌بندی حس لامسه قرار می‌گرفت این در حالی است که ما برای درک سرما یا گرما نیازی به لمس آن ندارید.

- در نهایت، حسی به نام حس تعادل "equilibrioception" مربوط به حفظ تعادل ما بوده و از افتادن و زمین خوردن ما جلوگیری می‌کند. اما نکته قابل توجه اینجاست که بدون وجود این حواس زندگی برای ما بسیار دشوار خواهد شد.(2)

پوست یا حس لامسه یکی از حس‌هایی است که خود متشکل از چهار حس مختلف است مانند: حس درد، حس فشار، حس سرما و حس گرما. مهم ترین اینها حس‌های مبهم و پیچیده ای است که ما را از تشنگی و گرسنگی  آگاه می کند. دو حس که از مهم‌ترین حس های بدن بشمار می رود حس تعادل و حس حرکت(حس عضلانی) نامیده می شود.

کلام آخر

از اطلاعات مذکور، نتیجه می گیریم که حس تعادل به ما اجازه می دهد بدون اینکه زمین بخوریم، حرکت کنیم، بایستیم و امور روزانه‌ی خود را انجام دهیم. پس یکی از مهمترین حس‌های بدن، حس تعادل است که جزء آن پنج حس اصلی بدن نیست اما کارآیی زیادی در بدن دارد و اختلال در آن فرد را با مشکلات فراوانی روبرو می‌کند.

---

پی نوشت:

1- حس تعادل چیست؟، مجله دانستنی‌ها، بهمن ماه 1396
2- حواس انسان 8 گانه است نه 5 گانه،خبرگزاری ایسنا، 1396