مبانى معاد چیست؟

یك . اصل بقا
یكى از اصول كلّى حاكم در وجود، آن است كه هر موجودى پس از آنكه پا به عرصه وجود گذاشت، دیگر معدوم نمیگردد (به این معنا كه از صفحه وجود برچیده شده و باطل محض گردد). آنچه كه به نظر ما معدوم میآید، صورت عوض كردن است؛ نه آنكه معدوم شود.
به بیان دیگر موجود، تحوّل و تبدّل دارد و صورت عوض می کند؛ ولى معدوم نمیگردد.

دو . اصل حركت
بر طبق این اصل، همه موجودات در حركت اند؛ یعنى، هر موجودى در مسیر خاص خود، بر اساس قوانین حساب شده به حركت افتاده و پیوسته در حركت میباشد تا اینكه به مبدأ متعال برسد. آنچه در نظام وجود دیده می شود، مسئله حركت و در نتیجه آن، تبدّل ها، تحوّل ها، صیرورت ها، شدن ها وصورت عوض كردن ها است؛ نه نابودى و بطلان محض و از صفحه وجود برچیده شدن.

سه . اصل علّت و معلول
این اصل كه مبتنى بر اصل سابق است، بیانگر این حقیقت و سنّت حاكم بر هستى است كه در حركت موجود آفریده شده، مرحله اوّل حركت، نسبت به مرحله بعدى سازنده است و هر مرحله بعدى، نسبت به مرحله قبلى نتیجه و معلول است.
به بیان دیگر قدم هاى اوّل حركت، سازنده قدم هاى بعدى و قدم هاى بعدى معلول قدم هاى اوّل است.

چهار . اصل تبعیّت نتیجه حركت از چگونگى حركت
بر اساس این اصل ـ كه در واقع بیان دیگرى از اصل قبل است ـ نتیجه حركت، دقیقا تابع حركت و چگونگى آن است؛ یعنى، دو موجود كه داراى جهاز وجودى متفاوتیاند و براى هر كدام مسیر خاص حركت وجود دارد، در پایان حركت، دو نتیجه متفاوت خواهند داشت. براى مثال دانه گندم ـ كه داراى جهاز خاص وجودى است و مسیر خاصى دارد ـ وقتى شروع به حركت می کند، در یكى از مقاطع، به صورت سنبل در میآید. در مقابل، دانه درخت ـ كه داراى جهاز وجودى دیگر و مسیر دیگرى است ـ وقتى حركت می کند، در نقطه اى از نقاط حركت، به صورت درخت معیّنى در میآید. هر دوى این دانه ها، حركت كرده اند؛ اما چون هر كدام داراى جهاز وجودى مخصوص است و هر كدام به تناسب جهاز خود، راه و مسیر خاصى دارد و هر یك، از راه و مسیر خود پیش رفته است؛ طبعاً دو حركت متفاوت تحقّق مییابد. پس دو نتیجه گوناگون بر این دو حركت مختلف، مترتّب میگردد و هرگز این دو حركت، از دو موجود با دو جهاز در دو مسیر، به یك نتیجه منتهى نمی گردد.

این اصول چهارگانه، در مسئله معاد و بازگشت وجود، ثابت است؛ زیرا اگر پرسیده شود: به چه دلیل همه هستى و موجودات، برگشت دارند و به سوى مبدأ وجود (ذات اقدس اله) در حركت اند؟ پاسخ میدهیم: هر وجودى كه به وجود میآید، دیگر معدوم نخواهد شد (اصل بقا) و همواره در حركت و تحوّل و تبدّل است (اصل حركت).

این حركت ها، متوجّه یك نقطه خاص؛ یعنى، ذات مقدس حق است و هر مرحله از حركت این موجود، سازنده حركت بعد و حركت بعد، نتیجه و معلول حركت قبل است (اصل علّت و معلول). هر موجودى، بر اساس نوع و چگونگى حركت، نتیجه خاص حركت خویش را خواهد دید (اصل تبعیت نتیجه حركت از چگونگى حركت)[1]؛ چنان كه سرانجام فردى «بهشت» و فرجام دیگرى چه بسا «جهنم» خواهد شد.

پی نوشت:
[1]. ر.ك: بازگشت به هستى، محمد شجاعى، صص 71 ـ 74؛ معاد یا بازگشت به سوى خدا، همو، ج 1، ص 81.

---

منبع : پرسمان دانشجویی