سلیاک و زندگی بدون نان

پرسش: لطفا در ارتباط با بیماری سلیاک توضیح دهید و بفرمایید این بیماران چه اصول تغذیه ایی را میبایست رعایت کنند؟

افرادی که به بیماری سلیاک مبتلا هستند پروتئینی به نام گلوتن را که در گندم، جو، چاودار و احتمالاً جودو سر وجود دارد، نمی توانند تحمل کنند. زمانی که بیماران مبتلا به سلیاک، غذاهای حاوی گلوتن مصرف می کنند، سیستم ایمنی بدن آن ها پاسخی را به صورت تخریب روده کوچک صادر می کند. این تخریب به خصوص در پرزهای انگشتانه ای روده که مواد مغذی داخل آنها جذب می شوند، ایجاد می شود. به دنبال آسیب پرزهای روده ای فرد بدون توجه به مقدار غذایی که می خورد، مبتلا به سوء تغذیه می شود. به دلیل این که سیستم ایمنی خود فرد سبب تخریب و آسیب پرزهای روده کوچک می شود، این بیماری، به عنوان یک بیماری خود ایمنی نامیده می شود و از طرف دیگر به علت این که مواد مغذی جذب نمی شوند، می تواند به عنوان یک بیماری سوء جذبی مورد نظر قرار گیرد. 


بیماری سلیاک ( Coeliac disease) از بیماریهای شایع برای تمام سنین است و علائم آن فقط در سنین کودکی بروز نمی کند و اشکال خاموش و مخفی آن ممکن است در مقاطع مختلف زندگی خود را نشان دهد. شیوع بیماری سلیاک در زنان بیشتر و در برخی مناطق تا سه برابر مردان بوده و سن بروز آن از کودکی تا سالمندی است.

سلیاک با حساسیت به پروتئین موجود در گندم، جو و چاودار؛ به صورت یک بیماری مزمن التهابی روده باریک بروز می کند و با سوء جذب ناشی از عدم تحمل به این پروتئین در این غلات همراه است.

در این بیماری پس از مصرف هر نوع ماده غذایی حاوی گندم، جو و چاودار حتی به مقدار بسیار ناچیز، واکنش التهابی در روده باریک و سایر ارگان های مبتلا شروع شده و به مرور زمان این التهاب مزمن منجر به تخریب پرزهای مخاطی که عامل اصلی هضم و جذب مواد غذایی هستند، می شود.

گلوتن پروتئینی است که به طور طبیعی در گندم و جو وجود دارد و باعث کش آمدن خمیر و نرم شدن بافت نان و طعم و مزه و ارزش پروتئینی بالای نان و خواص منحصر به فرد آن می شود. به دلیل ارزانتر بودن آرد نسبت به سایر غلات به بسیاری از مواد غذایی که به صورت آماده در بازار وجود دارند گلوتن افزوده می شود.

گلوتن پس از مصرف به صورت خوراکی و جذب در پرزهای روده باریک، به عنوان یک تحریک کننده سیستم ایمنی در مخاط روده و سایر ارگان های مبتلا عمل کرده، سلولهای دفاعی را به این نواحی کشانده و یک واکنش التهابی ایجاد می کند که به مرور زمان و در اثر تماس مکرر، این التهاب مزمن منجر به تخریب پرزهای روده و یا ارگان های مبتلا می شود.

شیوع این بیماری در ایران یک درصد و مشابه اکثر کشورهای جهان است. یعنی بیش از 750 هزار ایرانی مستعد ابتلا به این بیماری مبتلا هستند. شیوع بیماری در زنان بیشتر و در برخی مناطق تا سه برابر مردان بوده و سن بروز آن از کودکی تا سالمندی است.

دلیل ابتلا به بیماری سلیاک چیست؟

سلیاک یک بیماری چند فاکتوری است و باید چندین عامل وجود داشته باشند تا بیماری بروز کند. ژن های مستعد کننده بیماری (ژن های DQ2 و DQ8) ، مصرف مواد غذایی حاوی گلوتن، زمان شروع غذاهای کمکی حاوی گلوتن در دوران شیرخوارگی از عواملی است که فرد را مبتلا می سازد.

اگر غذاهای کمکی حاوی گلوتن زود شروع شوند(مثلا از سن چهارماهگی) و شیر مادر نیز قطع شود خطر ابتلا به سلیاک بسیار افزایش می یابد همچنین بعضی عفونت های روده ای ویروسی در دوران شیرخوارگی، برخی از توکسین های غذایی و عادات غذایی نیز ممکن است در ابتلا به این بیماری نقش داشته باشند.

 علائم بیماری سلیاک چیست؟

برخی از افراد ممکن است با وجود ابتلا به بیماری، در ظاهر هیچ گونه علامت اختصاصی نداشته باشند ولی وقتی به هر دلیل، بیماری تشخیص داده شده و تحت درمان قرار می گیرند فرد به طور واضح احساس بهبودی در وضعیت سلامت عمومی خود پیدا می کند.
 
این بیماری دارای طیف وسیعی از علائم غیر اختصاصی مشتمل بر علائم گوارشی و غیرگوارشی است که شایع ترین علائم گوارشی شامل دل درد، اسهال، نفخ شکم، بی اشتهایی، مدفوع حجیم، بدبو و چسنده، دفع گاز زیاد، استفراغ و گاه یبوست است.

 علائم غیرگوارشی طیف وسیعی از اختلالات سیستم های مختلف بدن را شامل می شود که ناشی از سوء جذب مواد غذایی است از جمله کم خونی ناشی از کمبود آهن یا کمبود اسید فولیک که به درمانهای کم خونی پاسخ نمی دهد کمبود ویتامین ب 12، کمبود کلسیم و ویتامین D و پوکی استخوان ناشی از آن، خستگی زودرس، کاهش وزن، خشکی پوست و اختلال حافظه ناشی از کبود ویتامین ها و سایر مواد مغذی می شود.

بیماری سلیاک در کودکان چه علائمی دارد؟

علائم این بیماری در کودکان گوارشی است و پس از شروع غذای کمکی حاوی گلوتن کودک دچار اسهال، اتساع شکم، دل درد و استفراغ می شود و یا صرفا رشد کودک مختل شده و اختلال در افزایش وزن و قد حاصل می شود. کودکان در سن مدرسه ممکن است دچار عدم تمرکز و اختلال یادگیری و افت تحصیلی و خستگی زودرس شوند، و در سنین بلوغ بیماری باعث به تاخیر افتادن بلوغ و کوتاه قدی می شوند.

 چه بیماری های دیگری ممکن است پس از ابتلا به سلیاک مبتلا شویم؟

این بیماری می تواند با یکسری از بیماری ها مانند کم کاری یا پرکاری تیروئید، دیابت نوع یک، سیروز صفراوی اولیه، بیماری آدیسون، بیماری های بهجت، شوگرن، پسوریازیس، ویتلیگو و.... همراه باشد.

 درمان بیماری سلیاک

در حال حاضر تنها راه درمان رعایت رژیم غذایی فاقد گلوتن برای تمام عمر است که البته رعایت رژیم باید با دقت و حساسیت زیادی و تحت نظر مشاور تغذیه صورت گیرد.

توصیه های زیر برای افراد مبتلا به سلیاک مفید خواهد بود:

• از آنجا که ممکن است به دنبال بیماری سلیاک، عدم تحمل لاكتوز و فروکتوز نیز روی داده و قندهای الکلی هم به خوبی جذب نشوند، برای کنترل علایم می توان از یک رژیم غذایی کم لاكتوز و کم فروکتوز پیروی کرد.

• محصولات تهیه شده از ذرت، سیب زمینی، برنج، سویا، تاپیوكا، اروروت، همیشه بهار، کوینوا، ارزن و گندم سیاه را می توان در محصولات غذایی جایگزین منابع گلوتن کرد.

• سبوس گندم، نشاسته گندم، رشته فرنگی، آبجو، شیرین بیان و سركه مالت نباید در محصولات غذایی مصرفیِ افراد مبتلا به سلیاک وجود داشته باشد.

• باید برچسب های غذایی به دقت خوانده شود، تا از عدم وجود ترکیبات حاوی گلوتن اطمینان حاصل شود.

بر اساس مطالب ذکر شده باید مصرف شیر خود را کاهش دهید و به جای آن از ماست و دوغ یا پنیر استفاده کنید.

---

منبع: پرسش و پاسخ های عمومی گروه سلامت مرکز مشاوره