كلید آسمان (3)
منت خدای را عز و جل
برای فهم بهتر این فراز از دعای صحیفه سجادیه نكاتی را یاددآوری می‌نماییم به امید آنكه سودمند واقع شود:
• «مَنَّ» در اینجا به معنی نعمت بخشیدن به كسی است كه از او پاداش و عوضی طلب نمی‌شود. و اشاره‌ای است به این آیه: «كه همانا خداوند به مومنین منت نهاده است كه رسولی از میان خودشان بسوی ایشان فرستاده تا آیات الهی را برای ایشان تلاوت نماید و ایشان را تزكیه نماید و كتاب و حكمت را به ایشان بیاموزد اگرچه گذشته در گمراهی آشكار بودند»(1).
• اهل لغت گفته‌اند «محمد» یعنی كسی كه دارای خصال محموده است
از طریق اهل بیت (علیهم السلام) نقل شده است كه حضرت ختمی مرتبت (صلی الله علیه و آله) فرمودند: «خداوند از بالای عرش خود برای من نام برگزید و از اسماء خود نام مرا برگرفت و من را محمد نامید و او خود محمود است»(2)
ابن قتیبه می‌گوید: «از نشانه‌های نبوت پیامبر (صلی الله علیه و آله) این بود كه كسی قبل از او به نام محمد نامیده نشده بود و خداوند نام او را همانند نام یحیی محفوظ نگاه داشته بود بدلیل اینكه خداوند نام او را در كتب گذشته آورده بود و انبیاء الهی نبوت او را بشارت داده بودند پس اگر كسی هم نام او می‌گشت در نبوت او شبهه می‌شد و فقط هنگامی كه زمان ظهور او نزدیك شد و اهل كتاب به نزدیك شدن ظهورش بشارت دادند عده‌ای فرزندان خود را به این نام نامیدند به امید اینكه فرزندشان همان شخص باشد. و خداوند خود بهتر می‌داند كه رسالتش را در كجا قرار دهد(3)».
• «دون الأمم الماضیة»: «دون» در اینجا به معنی پشت سر نهادن و عبور كردن، ظرف و حال از ضمیر متكلم در «علینا» است و عامل آن «من» است پس معنا چنین می‌گردد «خداوند منت نهاد بر ما بخاطر محمد (صلی الله علیه و آله) در حالی كه ما امم گذشته را پشت سر نهاده بودیم به منت خداوند بر ما.
• امت پیامبر دو نوع است:
1- امت اجابت: و این امت همان كسانی هستند كه دعوت پیامبر را لبیك گفته و به آنچه او آورده است ایمان آوردند و ایشان همان كسانی هستند كه در مدح ایشان در كتاب و سنت آمده است: ما شما را امت وسط قرار داده‌ایم(4) و...
2- امت دعوت: و ایشان همان كسانی هستند كه پیامبر به سوی ایشان مبعوث شد چه مسلمان باشند و چه كافر همچنانكه پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمودند: « قسم به كسی كه جان محمد در دست اوست كه هیچ كس از این امت نیست نه یهودی و نه مسیحی كه دعوت مرا بشنود و ایمان نیاورد مگر آنكه از اصحاب آتش است.»
• منّت خدا بر ما را بواسطه پیامبر (صلی الله علیه و آله) خود باعث حمد مطلق الهی است با وجود این امام سجاد (علیه السلام) این منت را با «دون الامم الماضیه» اختصاص زده‌اند تا بزرگی منت خدا را بفهمانند كه خود باعث تاكید حمد است چرا كه در آن كرامتی است كه فقط ما را مخصوص آن نموده است و دیگران را بهره‌ای نیست و از این جهت بر آن برتری داده شده‌ایم و عنایتی به ما شده است كه به دیگران نشده است و افتخار انبیاء و مرسلین هم آن است كه از امت پیامبر اعظم (صلی الله علیه و آله) باشند، و از خداوند متعال تقاضا نموده‌اند كه ایشان هم جزو امت محمد (صلی الله علیه و آله) باشند.
روایات فراوانی از شیعه و سنی نقل شده است كه اشاره به این مطلب دارند مانند روایتی كه از امام صادق (علیه السلام) نقل شده است: كه خداوند به موسی فرمود : ای موسی نماز هیچ كس پذیرفته نیست مگر كسی بخاطر عظمت من خشوع نماید، و دلش از خوف من بلرزد، و روزش را با یاد من تمام كند و بر گناه اصرار نورزد و حق اولیاء من و دوستان من را بشناسد. موسی گفت: پروردگارا، منظورت از اولیائت ، ابراهیم و اسحاق ویعقوب است.
خدا فرمود: آنها هم دوستان من هستند اما منظور من كسی است كه بخاطر او آدم و حوا را خلق نمودم و بخاطر او بهشت و جهنم را آفریدم، موسی گفت: پروردگارا او كیست؟ خداوند فرمود: محمد احمد اسم او از اسم من مشتق گشته است چرا كه من محمودم. موسی گفت : پروردگارا مرا از امت او قرار ده. خداوند در جواب فرمود: ای موسی تو از امت او خواهی گشت هنگامی كه او را بشناسی و منزلت و جایگاه او را دریابی و جایگاه خاندان او را باز شناسی....(5)
در روایت دیگری هم آمده است كه پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود:
«هنگامی كه تورات بر موسی نازل گشت و موسی آن را قرائت نمود در آن اوصاف این امت را در آن دیدو گفت: پروردگارا من در الواح امتی را یافتم كه ایشان امت آخرالزمان و پیشگامان خیرات هستند(6)، خدایا ایشان را امت من قرار ده. خدا گفت: ایشان امت احمدند موسی گفت: پروردگارا من در الواح امتی دیدم كه انجیلهای ایشان در قلبهایشان است و به طور آشكار آن را می‌خوانند این امت را امت من قرار ده.
-: ایشان امت احمدند
-: پروردگارا در الواح دیدم امتی كه از فَیْء می‌خورند، این امت را امت من قرار ده
-: ایشان امت احمدند
-: در الواح دیدم امتی را كه اگر یكی از ایشان قصد عمل نیكی را نماید ولی آن را انجام ندهد برای او یك حسنه و اگر آن را انجام دهد ده حسنه برای او نوشته می شود. این امت را امت من قرار ده
خدا گفت : ایشان امت احمدند
موسی گفت: پرودگارا من در الواح دیدم امتی را كه اگر یكی از ایشان گناهی را اراده نماید و آنرا انجام ندهد هیچ سیئه‌ای برای او نوشته نمی‌شود و اگر آنرا انجام دهد برای او یك سیئه نوشته میشود. این امت را امت من قرار ده.
-: ایشان امت احمدند.
-: خدایا در الواح دیدم امتی را كه علم اولین و آخرین را بدست می‌آورند و با مسیح دجال را می‌كشند این امت را امت من قرار ده
-: ایشان امت احمدند
-: خداوندا مرا از امت احمد قرار ده، پس خداوند به او دو خصلت عطا كرد و فرمود: یا موسی من تو را برگزیدم بر مردم برای رسالت و كلام خود برگزیدم پس آنچه به تو می‌دهم بگیر و از شاكرین باش
و موسی گفت: پروردگارا راضی گشتم.(7)
براستی معارفی بس بلند در صحیفه سجادیه در قالب دعا بیان شده است كه تفكر در آن مضامین انسان را به عجب وا میدارد.
برگرفته از كتاب ریاض السالكین فی شرح صحیفه سید الساجدین تالیف سید علیخان مدنی شیرازی
ترجمه و تلخیص: مرتضی رستمی
پاورقی:
1) آل عمران آیه 164
2) والله اعلم حیث یجعل رسالته
3) بحار الانوار ج 17 ص 92 ح 27 . خصال صدوق: ص 425 ح 1؛ معانی الاخبار صدوق ص 50 ح 1
4) بقره آیه 143
5) معانی الاخبار، شیخ صدوق ص 54 ح 1
6) در متن حدیث الاخرون السابقون ذكر شده بود كه ما آن را این چنین ترجمه كردیم
7) حلیة الاولیاء، ابی نعیم الاصفهانی، ج 5 ص 385 ، نقل معنا
مطالب گذشته:
