دلیل عقلی بر لزوم وجود امام زمان(عج)

 
این روزها نقش مهدویت در زندگی ما کم رنگ شده است. زمانی هم که می خواهیم تبلیغ مهدویت کنیم بعضی ها یا از سر عناد و یا به اشتباه ادله نقلی وجود حضرت مهدی(عج) را نمی پذیرند و در کم و کیف آن مناقشه می کنند.
ولی شاید اگر بتوانیم دلیلی عقلی بر لزوم وجود حجت و امام در هر عصری اقامه کنیم حداقل حجت را بر منکرین تمام کرده باشیم. در این یادداشت دلیل "واسطه فیض" یکی از مهم ترین ادله اثبات عقلی مهدویت مورد بررسی قرار گرفته است.

یک نکته مهم

در دلیل عقلی ما به دنبال پیدا کردن مصداق مهدویت نیستیم بلکه به طور کلی لزوم وجود حجتی که واسطه فیض است بررسی می شود. استاد جعفر سبحانی در این باره می گوید:
 «مبانی کلامی مهدویت گاهی مبانی نقلی و گاهی مبانی عقلی است... امّا مبانی کلامی عقلانی؛ می دانید که عقل نمی تواند هیچ وقت فرد مشخصی را برساند. نمی توانیم روی فرد برهان عقلی اقامه کنیم....»

مخلوقات برای ادامه حیات به واسطه فیض نیازمندند

باید در میان بشر همواره فرد كاملی موجود باشد كه تمام كمالات انسانی ممكن، در او به فعلیت رسیده و در ضمن با عالم ربوبی ارتباط داشته باشد(تا ارتباط بین عالم غیب و نوع انسان محفوظ بماند) كه اگر چنین برگزیده ای در میان بشر نباشد؛ حركت تكاملی افراد بی غایت و بدون هدف خواهد بود.

به بیان ساده تر ما انسان ها با تمام وجود محتاج خدا هستیم. اگر یک  لحظه خداوند حیات ما را تمدید نکند ما از بین می رویم. حالا سوال اینجاست که آیا خداوند بدون واسطه، فیض هستی را به بندگانش می رساند؟
در جواب باید از یک اصل فلسفی یاد کرد. فلاسفه می گویند امکان ندارد خداوند مستقیما کار خلق و ایجاد موجودات عالم، مخصوصا موجودات مادی را انجام دهد، چرا که علت و سازنده باید با معلول و مخلوق سنخیت و تناسب داشته باشد، و حال آنکه بین خدای نامحدودِ با عظمت و مخلوقِ متناهیِ ضعیف، سنخیتی برقرار نیست. اما فلاسفه و عرفا معتقدند خداوند باید اولین مخلوقش در عین دارا بودن صفات کمالی خداوند، از جهت مخلوق بودن و ممکن الوجود بودن تا حدی ضعف ها و محدودیت هایی داشته باشد. این امر باعث می شود که آن مخلوق ابتدایی که به نام عقل اول (در احادیث پیامبر عقل اول معرفی شده است) هم به خدا شبیه باشد هم به مخلوق های دیگر، به همین دلیل می تواند واسطه در خلقت قرار بگیرد.
با فرض قبول این اصل فلسفی باید این گزاره را پذیرفت که خلقت با واسطه انجام می شود.
اما کار به همین جا ختم نمی شود. فلاسفه اصل دیگری را هم مطرح می کنند و آن اینکه موجودات امکانی و مخلوق، با یک بار به وجود آمدن بی نیاز از مخلوق نمی شوند، بلکه دائما و لحظه به لحظه محتاج به خالق خود هستند. و از طرفی دانستیم که نمی شود فیض مستقیما به موجودات برسد، پس باید واسطه ای برای رسیدن فیض به مخلوقات وجود داشته باشد.
و این واسطه در هستی، همان حجت و ولی و امام یا نبی و رسول نسبت به دوره های مختلف می توانند باشند.

قرآن و حدیث؛ موید دلیل عقلی 

بر اساس آیات قرآنی (آیات 30 و 213 سوره بقره)، پروردگار در نظام خلقت و نیز قانون گذاری و دیانت، ائمه و حجت های خودش را خلیفه روی زمین قرار داده و آنان را مجرای بهره وری ها و فیض عام و خاص برای مردم ساخته و تمام اسمای الهی را به ایشان آموخته است «وً عًلًّمً آدًمً الأًسْماءً كُلًّها» تا اینكه به اذن او ، همچون خودش در همه چیز تصرف و دخالت كنند و جانشینی او و عهده دار امور زمین و مردم باشند و چنین است كه اگر حجت و خلیفه خدا در زمین نباشد ، خاك هستی مردم را در خود خواهد كشید. «لَوْلا الْحُجَّةُ لَسَاخَتِ الارْضُ بِاَهْلِهَا وَ بِیُمْنِهِ رُزِقَ الْوَری وَ بِوُجوُدِهِ ثَبَتَتِ الْأَرْضُ وَ السَّمَاء»

نتیجه

گرچه برای ما شیعیان، با ادله نقلی فراوان، وجود امام زمان(عج) محرز شده است، اما آوردن دلیل عقلی بر موضوع هم تاثیر در اتقان اعتقاد ما دارد، و هم در برابر شبهات مهدویت ما را ایمن کرده و قدرت مقابله با مخالفین مهدویت را در ما افزایش می دهد.

---

منابع:
پرسمان
سوال سیتی
سایت حوزه