آیت الله بهاءالدین محلاتی (رض)

زندگی نامه:

آیت‌الله شیخ بهاء‌الدین محلاتی، از روحانیون برجسته استان فارس، در سال 1314 هـ .ق، برابر با 1274 خورشیدی در خانواده‌ای دانشور و پرهیزكار در نجف اشرف دیده به جهان گشود. بهاء‌الدین در كودكی به همراه پدر عالمش شیخ جعفر محلاتی كه از شاگردان مرحوم آخوند خراسانی و در كمال زهد و تقوا بود، به شیراز رفت. وی علاوه بر فضل و مقام علمی، مردی آزادی‌خواه و مخالف نفوذ دشمنان اسلام بود. او از رهبران مبارز با متجاوزان انگلیسی در جنگ جهانی اول به‌شمار می‌رود.

شیخ بهاء‌الدین محلاتی، از نوجوانی به تحصیل علوم دینی پرداخت و دروس مقدمات را نزد پدرش شیخ جعفر محلاتی و سطح را در نزد اساتید حوزه علمیه شیراز فرا گرفت. سپس به سطوح عالی و فلسفه و حكمت روی آورد و آنها را در محضر برخی دیگر از اعاظم از جمله سید اسماعیل كازرونی ادامه داد، به طوری‌كه در بیست سالگی جوانی، فاضل و دانشمند بود.

عشق به دانش‌اندوزی، وی را بر آن داشت تا در سال 1342 هـ .ق راهی حوزه علمیه نجف اشرف شود. ایشان فارغ‌البال و با جدیت تمام، سال‌ها در نزد اساتید و بزرگان آن حوزه چون سید ضیاء‌الدین عراقی، سید ابوالحسن اصفهانی، میرزا محمدحسین نائینی زانو زد و از مراتب علمی و اخلاقی آن فرزانگان بهره‌مند و به درجه اجتهاد نائل شد.آیت‌الله محلاتی پس از دریافت اجازه اجتهاد و روایت از اساتید بزرگ حوزه نجف، بنا به دعوت والد ارجمندش به شیراز بازگشت و ریاست حوزه علمیه فارس را عهده‌دار شد. ایشان سال‌ها در مدرسه مقیمیه شیراز به تدریس پرداخت و شاگردان مبرزی را تربیت كرد.

وی در كنار تدریس، با اعزام مبلّغ به شهرها و روستاها فعالیت‌های فرهنگی گسترده‌ای در سطح استان آغاز كرد كه بركات بسیاری به همراه داشت.آیت‌الله محلاتی ارتباط نزدیكی با جوانان داشت. ایشان با تشكیل جلسات بحث و بررسی مسائل عقیدتی، آموزشی و تربیتی كه با حضور فرهنگیان و دانشگاهیان صورت می‌گرفت، خدمت بزرگی به ارتقای فكری آنان كرد. بسیاری از آن جوانان بعدها در سمت‌های مدیری و دبیری نقش ارزنده و مثبتی را در حوزه مسئولیت خود، ایفا كردند. مباحث آن جلسات، بعدها به صورت كتابی تحت عنوان رهنمای حق مكرر به چاپ رسید و در دسترس عموم قرار گرفت.آیت‌الله محلاتی فقیهی برجسته و آگاه به مسائل سیاسی زمان خود بود. (1)

مرجعیت:

تا قبل از وفات آیت الله بروجردی، آیت الله محلاتی (ره) با فروتنی و تواضع خاص خویش از چاپ و نشر رساله ی عملیه خودداری می ورزید و مردم را به مراجع قم و نجف ارجاع می داد. اما، پس از وفات آیت الله بروجردی(د. 1380 هـ .ق) و آیت الله حکیم (د. 1390 هـ .ق) و با اصرار علماء و مردم متدین استان فارس، به تدوین توضیح المسائل پرداختند. آیت الله فقید ضمن پرداختن به تکالیف مرجعیت، به تکفل زندگی روحانیون، سرپرستی حوزه ها، دستگیری مستمندان و درماندگان، تأسیس مراکز خیریه و بناهای عام¬المنفعه و آبادی مساجد پرداخت و تا هنگام وفات لحظه ای نیاسود و دمی آرام نگرفت.  (2)

فعالیت های سیاسی:

آیةاللّه محلاتی فقیهی برجسته و آگاه به مسایل سیاسی زمان خود بود و در مبارزات سیاسی سابقه ای طولانی دارد. ایشان زمانی که بیست ساله بود، در ماجرای قیام دلیران تنگستان به همراه پدرش مرحوم آیةاللّه شیخ جعفر محلاتی به تنگستان رفت و در مبارزه علیه قوای انگلیسی و اخراج آنان از بوشهر شرکت کرد.(3)  در سال 1329 هـ .ش احقاق حق ایران از شرکت غاصب نفت انگلیس و ایران توسط اقلیت نمایندگان دوره شانزدهم مجلس شورای ملی که آیت الله حاج سیدابوالقاسم کاشانی نیز جزء آنان بود... مرحوم آیت الله کاشانی طی اعلامیه ای، کوشش برای ملی شدن صنعت نفت را تکلیف دینی و وطنی ملت مسلمان ایران اعلام کرد، و به دنبال آن آیت الله سیدمحمدتقی خوانساری، آیت الله شیخ عباسعلی شاهرودی، آیت الله حاج سید محمود روحانی قمی و آیت الله بهاءالدین محلاتی شیرازی و عده ای دیگر از علماء و مراجع تقلید، با صدور فتاوای خود، ضمن تجلیل از آیت الله کاشانی، نظر ایشان را در مورد ملی شدن صنعت نفت قویاً مورد تأیید قرار دادند.(4)

در مهر 1341ش نیز، آیت‌الله محلاتی (ره) اولین اقدام خود را پس از وفات آیت‌الله العظمی بروجردی (ره) در جریان انجمن‌های ایالتی و ولایتی نشان داد. با آغاز ماجرای «انقلاب سفید» و جریان اصلاحات ارضی در دی 1341، مراجع عالیقدر تقلید به پا خاستند و رفراندوم را تحریم کردند که آیت‌الله محلاتی (ره) نیز از جمله آنان بود.

در جریان 15 خرداد 1342 که حضرت امام خمینی (ره) به دنبال نطق تاریخی خویش در عصر عاشورای 13 خرداد 1342 دستگیر و به زندان برده شد، مرحوم آیت‌الله محلاتی (ره) نیز به دنبال سخنرانی شدیداللحن خویش در روز عاشورا و گفتن این جملات: «مسلمانان باید بر علیه دستگاه جبار حاکم به سلاح زور مجهز شوند و قیام مسلحانه نمایند و این تنها راه ایجاد زندگی و جامعه آزاد می‌باشد. باید جواد این دولت طاغی، پست و نوکر اجانب را با اسلحه داد، مسلمانان! برای نجات شریعت پیغمبر اکرم (ص) قیام کنید و این متجاسرین را سر جای خود بنشانید...» دستگیر و در زندان قزل قلعه به مدت 14 روز در سلول انفرادی نگهداری شد.

به دنبال دستگیری حضرت امام خمینی (ره) و آیت‌الله محلاتی (ره) سیل پیام‌ها و اعلامیه‌ها از سوی مراجع عالیقدر همچون حضرات آیات عظام میلانی، گلپایگانی، نجفی مرعشی و بهبهانی - قدس‌الله سرهم - در بزرگداشت مقام علمی و ارجداشت مبارزات عملی ایشان صادر شد. مبارزات پیگیر آیت‌الله محلاتی (ره) پس از آزادی نیز ادامه یافت. اگر اعلامیه‌ها، پیام‌های و بیانیه‌های آن فقید سعید را در طول تاریخ انقلاب اسلامی گرد آوریم، بدون شک کتاب بزرگی خواهد شد. پیام به حضرت امام (ره) در مورد تبعید ایشان به ترکیه، پیام درباره مبارزه با صهیونیسم، دفاع از حقوق مردم لبنان و فلسطین، پیام به مناسبت فاجعه مسجد جامع شیراز، پیام به مناسبت فاجعه سینما رکس آبادان، تقبیح کشتار مردم مسلمان در شهرهای ایران، اعلامیه جهانی در محکومیت دولت شریف‌امامی (به زبان‌های فارسی، عربی، آلمانی، انگلیسی و فرانسه) و اعلامیه به مناسبت فاجعه 17 شهریور و کشتار میدان شهداء از جمله این موارد است. (5)

ویژگی ها:

 آیةاللّه محلاتی، عالمی عامل، فقیهی فاضل، زاهد، متواضع و دوراندیش بود. اخلاق و رفتارش، یادآور شیوه زندگی اولیای الهی بود. در عفو و بزرگواری زبانزد بود، کینه افراد را به دل نمی گرفت و هرگز با افرادی که برایش ایجاد مزاحمت می کردند در صدد تلافی بر نمی آمد. با این که از روحانیون طراز اول آن منطقه به شمار می رفت، اما زندگی ساده ای داشت و تا آخر عمر، مستاجر بود و برای خود خانه ای نخرید.

عشق به اهل بیت علیهم ا لسلام: آیةاللّه محلاتی عشق و علاقه خاصی به خاندان رسالت داشت. مرتب در منزل خود مجلس سوگواری و عزاداری سید الشهدا علیه السلام به پا می داشت و بر مصائب آن حضرت اشک می ریخت. در روز عاشورا منبر می رفت و با سخنانی که از عمق وجودش برمی خاست، حاضران را به خلوص و پارسایی دعوت می کرد.

وقتی زیارت نامه می خواند و به اولیاء اللّه توسل پیدا می کرد، خود را در حضور آنان احساس می کرد و حالت معنوی خاصی به وی دست می داد. ایشان روزی به برادرشان چنین گفته بود: «من موقعی که زیارت امین اللّه را می خوانم، در مجلس عطر و بوی خوشی استشمام می کنم.» (6)

آیت الله محلاتی (رض) در کلام امام راحل (رض):

در روز ۲۹ تیر ماه ۱۳۴۲ اکثر روحانیون و افرادی که در قیام ۱۵ خرداد دستگیر و زندانی شده بودند، آزاد گردیدند، اما امام خمینی و آیة الله بهاءالدین محلاتی همچنان در بازداشت به سر می‌بردند که به دنبال اجتماع مراجع عظام و علمای اعلام در مرکز (تهران) و فشار افکار عمومی، شاه ناگزیر شد تا در ۱۲ مرداد، همان سال، این دو بزرگوار را آزاد کند. پس از این واقعه، امام خمینی (رض) در دیداری علما و روحانیون شیراز با وی در تقدیر و تشکر از آیت الله محلاتی (رض) فرمودند: (7)

«سلام مرا به علمای شیراز خصوصاً حضرت آیت الله محلاتی، برسانید و از طرف من دست ایشان را ببوسید و بگویید: شما خیلی به رنج بودید؛ زندان رفتن شما و اقدام شما فراموش نمی‌شود؛ سیزده روزی که در جایی، نظیر جای چاقوکشها به سر بردید، مورد نظر ولی عصر - عجل الله تعالی فرجه - خواهد بود. الحال بدانید و به مردم برسانید، به هر وسیله‌ای که می‌شود مردم محترم فارس و سایر جاها را مطلع فرمایید که اینها با سرنیزه، کشتن و زندان کردن و سایر اعمال وحشیانه‌ای که در دنیای امروز، حتی در افریقا و ملل دیگر، بکلی انجام نمی‌شود، نمی‌توانند پیش ببرند و جلوی احساسات مسلمانها را بگیرند و اسلام را از بین ببرند؛ و شکست می‌خورند. لذا آمدند و نقشه مهمتری کشیدند. ممکن است فعلاً نه کشتن باشد و نه زندان و نه کار زشت دیگری؛ زیرا با اینها پیش نبردند. ای کاش؛ اینطور چه عیب داشت؟ همه جا را بگیرند، همه را ببرند و عده‌ای را بکشند؛ دیگران هستند؛ لکن نقشه‌ای که مهمتر است و اینها دارند، این است که می‌خواهند بین علما و ملت اسلام اختلاف بیندازند. اینها می‌خواهند بگویند علما با انقلاب شاه موافقند؛ تا مردم را برگردانند، و سرمایه علما را که مردم هستند، از دستشان بگیرند. به آیت الله العظمی محلاتی و سایر علمای شیراز بگویید که طلاب را تهذیب کنید، مردم را متحد فرمایید. حواستان جمع باشد؛ مواظب باشید. به همه مردم برسانید، اینها دشمن هستند؛ دشمن اسلام هستند؛ دشمن ملت هستند».

درگذشت:

سرانجام، آن رادمرد مرجع پس از 87 سال تلاش در راه خدا، در نیمه شب 27 مرداد 1360 و در ایام شهادت حضرت امام جعفر صادق (ع) ندای حق را اجابت کرد. با پخش خبر رحلت جانگداز آیت الله محلاتی (ره)، گرد غم و اندوه بر رخساره شهر شیراز نشست و مردم سراسیمه و بر سر زنان با لباس های عزا، راهی بیت آن مرحوم شدند و شهر یکپارچه به حالت تعطیل درآمد. پیکر آن بزرگمرد را به مسجد مولا انتقال دادند و نماز میت با شرکت تمام علماء و بزرگان و اصناف مختلف به امامت آیت الله آقا مجدالدین محلاتی – فرزند آن عالم ربانی –  برگزار و سپس با تشییع باشکوه، در مرقد حضرت علی بن حمزه (ع) به خاک سپرده شد. همچنین، مراسم بزرگداشت آن فقیه بزرگ از سوی شخصیت های مختلف و مراجع تقلید در قم، تهران و استان فارس برگزار شد.  (8)در غم فقدان آن بزرگمرد، رهبر کبیر انقلاب اسلامی امام خمینی (ره) طی نامه ای به تاریخ 27 مرداد 1360 ابراز داشتند:  (9)

« جناب مستطاب حجةالاسلام آقای مجدالدین محلاتی دامت افاضاته
خبر تأسف انگیز و بسیار ناگوار رحلت آیت الله محلاتی رضوان الله علیه موجب تأثر گردید. آن بزرگوار در طول زندگی پربرکت خود یکی از اسطوره های روحانیت و پشتوانه های نهضت اسلامی بودند و در خدمت به اسلام و مسلمین و پیشرفت انقلاب اسلامی پیشقدم و در رژیم منحط سابق شاهد حبس و رنج و همچون سایر علمای اعلام متعهد مورد اهانت و در راه اسلام و اهداف مقدس آن کوشا بودند. مع الاسف در این موقع که ایران احتیاج به این شخصیت های مؤثر دارد، شاهد فقدان این شخصیت محترم شدیم.
اینجانب به جنابعالی و فامیل محترم و اهالی محترم فارس تسلیت عرض نموده و سلامت وسعادت عموم مسلمین و فامیل محترم را خواستاریم.
والسلام علیکم و رحمةالله
روح الله الموسوی الخمینی -27 مرداد 1360».

منابع:
1- دانشنامه اندیشمندان اسلامی. وابسته به اداره کل پژوهش های اسلامی رسانه (صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران). مدخل: بهاء الدین محلاتی
 http://thinker.irc.ir/thinker/index/show/+1440
2- ناصر الدین انصاری قمی. آیت الله شیخ بهاءالدین محلاتی. دو ماهنامه مسجد. مرکز رسیدگی به امور مساجد مهر و آبان 1372
3- پیشین و ناصرالدین انصاری قمی. پایگاه اطلاع رسانی جامعه روحانیت شیراز
 http://www.farsrohanyat.ir/member/47
4- نهضت روحانیون ایران، علی دوانی، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ دوم، ، ج2، صص 456 و 462.
5- ناصر الدین انصاری قمی. آیت الله شیخ بهاءالدین محلاتی. دو ماهنامه مسجد. مرکز رسیدگی به امور مساجد مهر و آبان 1372 و  ناصرالدین انصاری قمی. پایگاه اطلاع رسانی جامعه روحانیت شیراز
http://www.farsrohanyat.ir/member/47
6- مجله  افق حوزه  5 اسفند 1388 - شماره 261 . فرزانگان. آیةاللّه حاج شیخ بهاءالدین محلاتی. ص 4
7- امام خمینی. صحیفه امام خمینی. مرکز تنظیم و نشر آثار امام خمینی. تهران.1379ش.  ج ۱.  ص ۲۷۳
8- رجوع شود به: گروه تحقیق حوزه علمیه قم. مردی بزرگ از خطه فارس.نشر هدف. قم. 1367ش. ص 204 و 217 – 220.
9- روزنامه اطلاعات ۲۸ مرداد ۱۳۶۰ ص ۱۴ و مجله  افق حوزه  5 اسفند 1388 - شماره 261 . فرزانگان. آیةاللّه حاج شیخ بهاءالدین محلاتی. ص 4.

منبع: گروه حوزه علمیه تبیان – علی محمد سرلک