تبیان، دستیار زندگی
یكی از محققان می‏نویسد: «اسرائیلیات‏» اصطلاحی است كه متفكران مسلمان آن را بر مجموعه اخبار و قصه‏های یهودی و نصرانی اطلاق می‏نمایند كه بعد از ورود جمعی از یهودیان و مسیحیان به دین اسلام و یا تظاهر آنها به مسلمانی وارد جامعه اسلامی گردیده است.
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

اسرائیلیات و زمینه‏های نفوذ آن به فرهنگ اسلامی(1)

کتاب آسمانی

مقدمه

از آن هنگام كه آفتاب عالمتاب اسلام از پگاه جزیرة‏العرب طلوع كرد و با شعاع حیاتبخش خود كالبد مرده بشریت را جانی دوباره بخشید و باتلاق عفونت‏بار عادات زشت جاهلی را به بوستان گل‌های دل‌نواز فضایل اخلاقی و انسانی مبدل ساخت، معاندان و بدخواهان این آیین الهی كه بسان خفاشانی شب‏پرست تاب نظاره این نور الهی را نداشتند تمام توان خود را به كار گرفتند تا مانع این خورشید جهان افروز شوند. لیكن به فرموده خدای متعال: یریدون لیطفؤا نورالله بافواههم و الله متم نوره و لوكره الكافرون (1)؛ آنان می‏خواهند نور خدا را با دهان خود خاموش سازند ولی خدا نور را كامل می‌كند هر چند كافران خوش نداشته باشند.

هر كه بر شمع خدا آرد تفو                        شمع كی سوزد بسوزد پوز او

كی شود دریا ز پوز سگ نجس                  كی شود خورشید از پف منطمس(2)

دشمنان اسلام كه از راه مقابله نظامی و توسل به زور طرفی نبسته بودند، شیوه‏ای جدید برگزیدند. با هدف مشوه و مشوش جلوه دادن چهره تابناك اسلام به روش تحریف و قلب حقایق روی آوردند و بر آن شدند تا با خرافی نشان دادن آیین پاك محمدی پیروانش را از گرد این شمع فروزان پراكنده سازند و اسلام را در منظر همگان، دینی مغایر با مبانی عقلی و علمی ترسیم نمایند.

در این میان یهودیان كه از دشمنان زخم‏خورده اسلام بودند و ظهور و گسترش اسلام هیمنه و ابهت آنها را در هم شكسته بود و بساط امتیازهای ساختگی آنها را در هم پیچیده بود حقد و كینه اسلام را در دل می‏پروراندند و از هیچ فرصتی برای توطئه‏گری و دسیسه‌چینی علیه اسلام فروگذار نمی‏كردند، یكی از شگردهای شوم آنان، آلوده ساختن زلال جاری معارف دینی با اباطیل و افسانه‏های خرافی و پیرایه‏هایی بود كه یا زاییده ذهن بیمار آنان بود و یا ریشه در كتاب‌های تحریف شده آنان داشت. اینان برای مسخ مفاهیم دینی و تحریف تعالیم و احكام اسلامی به القای انواع شبه‏ها و دروغ پراكنی در میان مسلمانان پرداختند و بخش قابل توجهی از مفاهیم دینی را مشوب(آمیخته) به خرافات و مجعولات خود نمودند، كه این قبیل مجعولات و افسانه‏های خرافی و قصه‏های ساختگی را - خواه از ناحیه یهودیان باشد و یا دیگران - در اصطلاح «اسرائیلیات‏» می‏نامیم.

عالم‏نمایان یهود با درآمدن كسوت اسلام و جا زدن خود به عنوان مسلمانانی مقدس‌مآب به نشر خرافات و ترهات(سخنان باطل و لهو) در میان مسلمانان پرداختند و با سوء استفاده از ظن پاره‏ای از خلفا و حكام جور نسبت ‏به خود، بازار دروغ پردازی‌های خویش را رونق بخشیدند، و داستان‌های ساختگی خود را به نام تفسیر قرآن میان مسلمانان پراكندند.

گفتنی است‏ یهودیان بسیار زیرك‌تر از آن بودند كه بخواهند در هیبت ‏یهودی‏گری نقشه‏های شوم خود را اجرا كنند، از این‏رو، عالم‏نمایان یهود با درآمدن كسوت اسلام و جا زدن خود به عنوان مسلمانانی مقدس‌مآب به نشر خرافات و ترهات(سخنان باطل و لهو) در میان مسلمانان پرداختند و با سوء استفاده از ظن پاره‏ای از خلفا و حكام جور نسبت ‏به خود، بازار دروغ پردازی‌های خویش را رونق بخشیدند، و داستان‌های ساختگی خود را به نام تفسیر قرآن میان مسلمانان پراكندند.

به هر جهت ‏بحث اسرائیلیات و تاثیرات آن بر حوزه‏های مختلف فرهنگ اسلامی، تاریخی طولانی و غم‌انگیز دارد كه هر انسان دردمند و دلسوزی را دچار تاسف شدید می‏كند و در اندوهی ژرف فرو می‏برد. متاسفانه اسرائیلیاتی كه در آثار مختلف تفسیری، روایی، تاریخی و كلامی راه یافته سبب گردیده است تا دشمنان شناخته شده و یا ناشناخته اسلام با دستاویز قرار دادن این مجعولات و گاه با بزرگ‌نمایی و شاخ و برگ دادن به آنها، به درونی‏ترین نقاط حرم اسلام پای تجاوز گذارند و حریم مقدس آن را مورد هجوم و تبلیغات مسموم خود قرار دهند.

در این مقال تلاش شده، تا ضمن تعریف اسرائیلیات و آشنایی به مصادر آن، عوامل و زمینه‏های نفوذ اسرائیلیات به فرهنگ اسلام را بررسی كنیم.

معنای اسرائیلیات

«فان فلوتن‏» در تعریف اسرائیلیات می‏گوید: «علمای اسلام واژه "اسرائیلیات" را بر تمامی عقاید غیر اسلامی به ویژه آن دسته از عقاید و افسانه‏ها و خرافاتی كه یهود و نصاری از قرن اول هجری در دین اسلام وارد نموده‏اند اطلاق می‏نمایند.» (3)

دكتر آل جعفر می‏گوید: «در اصطلاح مفسران و محدثان، «اسرائیلیات‏» شامل داستان‌های خرافی و اساطیری می‏گردد كه وارد احادیث و تفاسیر اسلام گردیده‏اند گرچه منشا آنها یهود یا مسیحیت نباشد.»(4)

یكی دیگر از محققان می‏نویسد: «اسرائیلیات‏» اصطلاحی است كه متفكران مسلمان آن را بر مجموعه اخبار و قصه‏های یهودی و نصرانی اطلاق می‏نمایند كه بعد از ورود جمعی از یهودیان و مسیحیان به دین اسلام و یا تظاهر آنها به مسلمانی وارد جامعه اسلامی گردیده است. (5)

دكتر محمدحسین ذهبی در معنای اسرائیلیات تعریف جامعی ارائه می‏دهد و می‏گوید: «واژه اسرائیلیات گرچه ظاهرا نشانگر نفوذ فرهنگ یهود در تفاسیر می‏باشد لیكن مقصود ما از اسرائیلیات مفهومی گسترده‏تر و فراگیرتر از این است و آن عبارتست از تاثیرپذیری تفاسیر از فرهنگ یهودی و مسیحی و غلبه رنگ این دو فرهنگ - و مانند آنها - بر تفاسیر. اما از آنجا كه از صدر اسلام تا زمان عالمگیر شدن آن همواره یهودیان بیش از سایرین با مسلمانان معاشرت داشته و از نظر تعداد هم بیش از هم‌قطاران خود بوده‏اند بدین جهت - در مقایسه با مسیحیت و سایر فرقه‏ها - بیشترین تاثیر را در تفاسیر (و سایر منابع اسلامی) بر جای گذارده‏اند.» (6)

مصادر اسرائیلیات

شاید بتوان گفت كه اسرائیلیات از دو منبع و مصدر اصلی سرچشمه گرفته‏اند:

1- كتب تحریف شده یهود و نصاری

بسیاری از روایات اسرائیلی ریشه در منابع تحریف شده یهود و نصاری دارد كه با امعان نظر می‏توان دریافت ‏برخی داستان‌های خرافی و اساطیر و اباطیل مندرج در كتاب‌های آنها با رنگ و لعابی جدید و با پردازشی اسلامی وارد تفاسیر و سایر منابع مسلمین گردیده‏اند.

2- خیال پردازی و افسانه سرایی‏های مسلمان نمایان اهل كتاب

یكی از سرچشمه‏های مهم اسرائیلیات، ذهنیت‌پردازی و افسانه‏سرایی یهودیان و مسیحیان تازه مسلمانی چون كعب الاحبار، وهب بن منبه، تمیم داری، عبدالله بن سلام و هم‌كیشان آنها بوده است.

آنها چون برخی مسلمانان ساده لوح را آماده شنیدن خرافات می‏یافتند، با بهره‏گیری از قوه خلاقه خود، داستان‌ها و افسانه‏های خرافی را كه حتی سابقه‏ای از آنها در منابع اهل كتاب به چشم نمی‏خورد خلق می‏نمودند،(7) و با شاخ و برگ دادن به آنها از كاه، كوه می‏ساختند.   بسیار می‏شد كه آنها قصص قرآن و داستان‌های انبیا را كه به اجمال و اختصار در قرآن طرح شده بود دستمایه كار خود قرار می‏دادند و شرح و تفصیل‏هایی همچون طول و عرض حضرت آدم، طول و عرض و ارتفاع كشتی نوح و ماجرای حیوانات موجود در آن، نام عصای موسی و جنس و مشخصات آن، نوع درختی كه خدا به وسیله آن با موسی سخن گفت، ویژگی‌های اژدهایی كه از عصای موسی پدید آمد، ویژگی‌های تابوت عهد و طول و عرض و جنس آن، نام سگ اصحاب كهف و رنگش و موضوعاتی از این قبیل را كه غالبا زاییده فكر و خیال آنان بود با تمام ریزه‏كاری‏ها نقل می‏كردند. بسیاری از این افسانه‏ها را می‏توان در لابلای كتاب‌های تاریخ و تفسیر سراغ گرفت كه اگر به جمع آوری آنها در مجموعه‏ای اهتمام ورزیده شود به ده‌ها مجلد بالغ می‏شود.

ادامه دارد ...

پی‌نوشت‌ها:

1- صف، 8

2- مثنوی معنوی، دفتر ششم.

3- السیادة‏العربیه و الشیعة والاسرائیلیات فی عهد بنی امیه، ص 109.

4- اثر التطور الفكری فی التفسیر فی العصر العباسی آل جعفر، ص 121.

5- الآلوسی مفسرا، محسن عبدالحمید ص 319 به نقل از: الاسرائیلیات و اثرها فی كتب التفسیر، ص 73.

6- التفسیر و المفسرون، محمد حسین الذهبی، ج 1، ص 165.

7- محمد رشیدرضا در تفسیر المنار، ج 4، ص 268 می‏نویسد: یهودیان گاه خرافات و یا ساخته‏های ذهن خود را به مسلمین القا می‏كردند تا آنان، این مطالب را وارد كتاب‌های خود كنند و با دین خویش در آمیزند. به همین دلیل در كتاب‌های مسلمین به نوعی از اسرائیلیات خرافی برمی‏خوریم كه در عهد قدیم (تورات) اصلا اشاره بدان‌ها نشده است.

8- اهل كتاب در اصطلاح قرآن كریم بر یهود و نصاری اطلاق می‏شود، هر چند عده‏ای از علمای اسلامی فرقه‏هایی چون مجوس و صائبین را نیز جزو اهل كتاب به شمار آورده‏اند.

منبع:

فصلنامه مشكوة، شماره 62-65 ، حمید محمد قاسمی .