سمت تاریک ترور سرچشمه

با گذشت نزدیک به 40 سال از پیروزی انقلاب اسلامی مدتی است بازخوانی وقایع منجر به پیروزی انقلاب و التهابات و فضای بعد از پیروزی به ویژه تا نیمه دهه 60 که کشور درگیر اقدامات منافقین و جنگ تحمیلی بود مورد توجه قرار گرفته. ذهن های پرسشگر زیادی در جستحوی حقیقت وقایع پرشمار سال های دهه 60 هستند و این جستجوگری به بهانه های مختلف آنقدر پرنگ شده که هر سرنخ و ردی که روایتی متفاوت از آن سال ها داشته باشد مورد توجه قرار می گیرد و بهانه ای می شود جهت تلاش برای رمزگشایی از حقیقت ماجرا.
محمدحسین مهدویان اولین بار با زندگی شهید باقری سراغ تاریخ معاصر رفت. کمی بعد بخش هایی از زندگی احمد متوسلیان را به تصویر کشید و سال پیش با فیلم «ماجرای نیمروز» دست روی موضوع حساس ترورهای منافقین گذاشت. در همه این آثار نقطه مشترک کارهای مهدویان حساس کردن ذهن مخاطب نسبت به موضوعاتی است که میل به دانستن بیشتر را به دنبال می آورد.
بعد از این تجربه های موفق آخرین اثری که از مهدویان پخش شده مستندی است به نام «ترور سرچشمه» که در جشنواره امسال سینما حقیقت حضور داشت و هفته گذشته در حوزه هنری به نمایش درآمد. مستندی که مخاطب با بخشی از تصاویر آرشیوی آن برای اولین بار مواجه می شود. او باز هم سراغ بخشی از تاریخ معاصر رفته و به دنبال بازخوانی اتفاق مهمی است که جدای از پرداختن به سرنخ های مهم قبل و بعد ماجرا، برای اشخاص حاضر در آن واقعه اهمیتی جدا قائل شده؛ انفجار حزب جمهوری در روز هفتم تیر 1360 و به دنبالش ترور شهید بهشتی.

جذابیت سوژه‌های خاص

بعضی آثار جدای از قوت در ساختار و تکنیک، از نظر محتوا و سوژه انتخاب شده آنقدر حائز اهمیت هستند که صرفا بخواهیم با نگاه بر محتوا آنها را مورد توجه قرار دهیم. شخصیت بزرگ و اثر گذار شهید بهشتی در جریان انقلاب اسلامی و اتفاقات بعد از آن قابل انکار نیست. در طول سال های بعد از شهادت، بخش های متفاوتی از سخنرانی های ایشان را خواندیم و شنیدیم که هرکدام به فراخور زمان و مکان تعریفی از شخصیت شهید بهشتی برای ما متصور شده است. اما مهدویان در روایتش با هوشمندی سراغ سخنانی از شهید رفته که شنیدن هرکدام بخاطر همخوانی نزدیک با موضوعات روز جامعه احساس و ذهن مخاطب را با خود درگیر کند. بخش های انتخابی برای قدیمی ترها و آنها که دوران انقلاب را لمس کردند مروری است بر اهداف و شعارهای انقلاب و چه بسا حسرت فراموش شدن بعضی اهداف انقلاب، و برای جوان تر ها بهانه ای برای آشنایی بیشتر با شهید بهشتی و تفکراتش.

روایتی هوشمندانه

انتخاب نام «ترور سرچشمه» اولین هوشمندی مهدویان است که از دو جهت داستانش را قابل توجه می کند؛ اول تروری که در محل ساختمان حزب جمهوری در خیابان سرچشمه اتفاق افتاده و دوم ترور شخصی که سرچشمه انقلاب اسلامی ایران معرفی می شود.
مستند با تصاویری از انفجار هفتم تیر شروع می شود. تعدادی از اعضای حزب جمهوری و افراد مرتبط با شهید بهشتی رو به روی مهدویان می نشینند و او در مقام یک پرسشگر که گاهی لحن بازجو به خود می گیرد در لابه لای افکار و تصورات پاسخ دهندگان برای رسیدن به آنچه می خواهد تلاش می کند. اما از نیمه های کار تمرکز اصلی بر سرچشمه انقلاب یعنی شهید بهشتی معطوف می شود. اگر چه این پرش در نیمه های روایت مسیر مستند را دچار سرگردانی می کند اما بخش های انتخابی در ادامه مسیر آنقدر جذاب هست که بیننده را برای دنبال کردن ادامه ماجرا ترغیب کند.
در ادامه جنس سوال و جواب ها میان مهدویان و پاسخ دهندگانش هم تغییر می کند و بیشتر در مورد ویژگی های فردی شهید است. از اینجا به بعد شاهد سخنانی از شهید بهشتی هستیم که چندان بی ارتباط با فضای بحث های امرزو جامعه نیست. از نظر جالب توجه شهید بهشتی درباره مخالفت با سرکوب نشریه مجاهد (نشریه سازمان منافقین) گرفته تا اظهار نظر درباره بحث شکنجه در زندان ها، مخالفت با حضور محافظ برای شخصیت ها جهت در امان بودن از ترورهای اوایل انقلاب، قبول مناظره با کیانوری از اعضای حزب توده و .... .

اما چرا هر مخاطبی از «ترور سرچشمه» راضی نخواهد بود؟ به طورکلی مستند «ترور سرچشمه» با توجه به نحوه استفاده از آرشیو ها و کنار هم قرار دادن سخنرانی ها و موضوعات مرتبط با شهید بهشتی روایت مهدویان از ایشان است و چه بسا اگر شخص دیگری سراغ همین موضوع برود و به روایت زندگی شخصی شهید بهشتی و تفکراتش بپردازد ماحصلش چیز دیگری بشود.
«ترور سرچشمه» در ادامه کنجکاوی دهه شصتی ها از وقایع انقلاب ساخته شده و همانطور که با هوشمندی مسیر داستان را جلو آورده در دقایق پایانی مستند با پخش چندین باره این جمله از زبان امام خمینی (ره) و رهبری که «بهشتی در آینده شناخته می شود» حرفش را تمام و مخاطب را با حسرت جای خالی این شهید برای بهره مندی نسل بعد از انقلاب درگیر می کند... .

---