امام صادق علیه السلام علم را چگونه تعریف می‌کند؟

امام جعفر صادق علیه السلام در مورد مسائل مختلف تعریف‌های بسیاری دارد، ایشان علم را اینگونه تعریف کرده است: "هر چیز که به آدمی بیاموزد علم است" و عقیده داشته که بعد از اجرای احکام دین برای یک مسلمان واجب‌تر از ادب و علم چیزی نیست.

با این که در فرهنگ مذهبی جعفر صادق علیه السلام عرفان رکن چهارم بوده او فراگرفتن عرفان را از واجبات نمی‌داند اما علم و ادب را جزو واجبات بشمار می‌آورد و واضح است که از واجبات دینی نیست بلکه از واجبات زندگی فردی و اجتماعی مسلمین بشمار می‌آید .

جعفر صادق علیه السلام متوجه شده بود که ادب و علم علاوه بر این که فرهنگ مذهبی شیعه را تقویت می‌نماید وسیله تقویت مسلمین در قبال سایر اقوام است و طوری ادب و علم در دنیای اسلامی وسعت به هم رسانید که قرن چهارم هجری قرن طلائی ادب و علم در جهان اسلامی گردید و اروپائیان از علوم اسلامی خیلی استفاده کردند.

از جعفر صادق علیه السلام پرسیدند که بین علوم متعدد کدام یک از آنها بر دیگران ترجیح دارد .

جواب داد از لحاظ کلی هیچ علمی بر علوم دیگر مرجع نیست لیکن موارد استفاده از علوم فرق می‌کند و در نتیجه آدمی بایستی از بعضی از علوم زودتر و بیشتر استفاده نماید و دو علم که در زندگی آدمی در این عصر (عصر جعفر صادق) بیشتر مورد استفاده قرار می‌گیرد علم دین و علم پزشکی است.

منظور جعفر صادق علیه السلام از علم دین بیشتر قسمت فقه آن بود و او می‌خواست بگوید از بین علوم دو علم حقوق و پزشکی در دوره وی بیشتر مورد استفاده مسلمین می‌باشد و نیز گفت روزی خواهد آمد که انسان از علوم دیگر که اکنون از آنها استفاده عملی نمی‌شود استفاده خواهد کرد و محال می‌باشد یک علم فایده عملی نداشته باشد.

منتها استفاده عملی از تمام علوم از طرف نوع بشر مولکول به زمان مقتضی است.

جعفر صادق علیه السلام عقیده داشت که نوع بشر در دوره طولانی زندگی خود در این جهان فقط مدت‌های کوتاه را اختصاص به علم داده است و بیشتر از علم بری بوده و دو چیز او را از علم دور می‌کرد.

اول نداشتن مربی و معلم تا این که وی را تشویق به فراگرفتن علوم نماید.

دوم تنبلی انسان و این که چون فرا گرفتن علم زحمت داشت انسان از آن کار با زحمت می‌گریخت.

اگر عمر نوع بشر را در این جهان فی المثل ده هزار سال بدانیم آدمی از این مدت طولانی فقط یکصد سال را صرف فراگرفتن علوم کرد و هرگاه بیش از این مدت مشغول فراگرفتن علوم می‌شد امروز از فواید عملی عده‌ای از علوم بهره‌مند می‌گردید. ذکر این نکته بی مورد نیست که دانشمندان آن دوره با الهام گرفتن از تقویم عبریان عمر جهان یعنی دنیای خاکی را قدری بیش از 4700 سال می‌دانست و تازه عمر نوع بشر در نظرشان کمتر از این بود چون اول دنیا آفریده شد بعد انسان به وجود آمد .

منبع:

کتاب مغز متفکر جهان شیعه، امام صادق علیه السلام، ترجمه ذبیح الله منصوری .