فرق «دعا» و «نداء»

دعا و نداء که در این جملات هم آمده که اوّل می‏فرماید: «و اسمع ندائی»، بعد دارد: «و اسمع دعائی»، از امور صوتیّه و شنیدنی است. این دو از یک مقوله هستند. دو مقوله متفاوت از یكدیگر نیستند. در لغت هم كه مراجعه کنید، می‏بینید دعا «غیر را خواندن» است؛ یعنی صدا زدن دیگری است. حالا کاری به مفاد آن نداریم. نداء، صدا كردن از دور است و دعا هم همان صدا زدن است، اما از یك مسافت نزدیك. این دو با هم فرق نمی‏کنند و از یک مقوله هستند. کسانی که اهل این مطالب هستند، به كتب لغت كه مراجعه کنند، می‏بینند كه آنجا می‏گویند ندا، صدا زدنی است که با آواز بلند باشد و دعا آوازش كوتاه است. این دو صدا فقط از نظر بلند و کوتاهی با هم فرق دارند؛ وگرنه ماهیتاً یک چیزند. لذا اگر بر «نداء»، «دعا» اطلاق شود، دُرُست است و مشکلی ندارد. آن هم صدا كردن و خواندن است. این یک مطلب كه تذكر دادم.

معنای دعای خداوند

ما راجع به خداوند هم داریم كه خدا، هم «دعا» می‏کند و هم «ندا» می‏كند. دعای خداوند، یعنی خواندن؛ آیه شریفه می‏فرماید: «وَ اللَّهُ یَدْعُوا إِلى‏ دارِ السَّلام».[1] پس این‏طور نیست که اطلاق کردن «دعا» بر خواستن‏ها و خواندن‏های خدا اشکال داشته باشد. یا آیه دیگر می‏فرماید: «وَ اللَّهُ یَدْعُوا إِلَى الْجَنَّةِ».[2] خداوند به بهشت فرا می‏خواند. در قرآن ندای الهی را هم داریم. پس کاربرد ندا و دعا برای خدا، هر دو دُرُست است.

دعای بدون درخواست!

مسأله این است كه مفاد این خواندن چیست؟ آیا در این دعا و صدا زدن، درخواستی هم هست یا اصلاً حاوی درخواستی نیست؟ شما دعای سحر را كه می‏خوانید، می‏بینید كه از اوّل دعا تا آخر آن، هیچ درخواستی مطرح نیست. اما اسم آن «دعای سحر» است. فقط در فراز پایانی و در آخر دعا می‏گوید صدایت می‏زنم كه فقط جواب من را بدهی! دعای سحر «دعا» است؛ هر چند كه در خواستی در آن مطرح نشده است. فقط می‏گوید جوابم را بده! بیش از این از او نمی‏خواهد. پس لزوماً در دعا «درخواست» مطرح نیست و صِرف صدا كردن كافی است.

دعا «انشای طلب» است و اجابت، «انشای مطلوب»

نكته دیگر این ‏كه دعا و نداء ـ كه هر دو از یک مقوله هستند ـ انشائی هستند. یعنی وقتی ما دعا می‏كنیم، از چیزی خبر نمی‏دهیم؛ بلكه خواندن ما «انشاء» است. بنده هم وقتی خدایش را صدا می‏زند و دعا می‏کند، در متن این دعا درخواست می‏کند؛ یعنی درخواستش را انشاء می‏کند. وقتی درخواستش را انشاء کرد، خداوند اجابت را انشاء می‏كند. معنای این حرف این است که خداوند، اعطاء را ـ‏یعنی همان درخواست عبد راـ انشاء می‏کند كه این انشاء تکوینی است که این انشاء از ناحیه عبد و ملَک «انشاء طلب» است و از ناحیه ربّ «انشاء مطلوب» است.

پی نوشت:
[1] سوره یونس، آیه 25
[2] سوره بقره، آیه 221

مبحث دعا_ ماه مبارک رمضان 1389

---

منبع: سلسله مباحث اخلاقی آیت الله حاج آقا مجتبی تهرانی(ره)