غسل کردن امام در شب عاشورا
ما در جواب این سوال ابتدا به مسئله استفاده از داروی نظافت میپردازیم و در ادامه به بررسی غسل شب عاشورا میپردازیم .چرا که مسئله استفاده از داروی نظافت خود بحث وجو
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :
تاریخ : دوشنبه 1396/10/18
سئوال:
باوجود عدم دسترسی امام ویارانش به آب در روز عاشورا چگونه ایشان درشب عاشورا از داروی نظافت استفاده کرده اند وغسل نیزنموده اند؟
ما در جواب این سوال ابتدا به مسئله استفاده از داروی نظافت میپردازیم و در ادامه به بررسی غسل شب عاشورا میپردازیم .چرا که مسئله استفاده از داروی نظافت خود بحث وجواب جداگانه ای می خواهد.
اما قبل از آن یاد آوری یک نکته ضروری است که منع آب در کربلا و مسئله عطش از مباحث مسجل درتاریخ می باشد.[1] و اینکه شبهه را برای این مطرح کرده اند که در این مطلب تشکیک کنند ومستند این شبهه نیز چند منبع تاریخی است. که این منابع عبارتند از: طبری در: تاریخ الأمم و الملوك[2]، و بلاذری در: انساب الاشراف[3].که درهردو منبع فقط استفاده از نوره آمده است واشاره ای به غسل کردن حضرت نشده است.[4]
بعداز ذکر این مقدمه ما به بیان جواب سوال می پردازیم :
دلائل نقد :
1.آنچه باعث ضعف وعدم مقبولیت این گزارش میشود اینست که در برخی منابع مهم تاریخی (که یا مقدم بر این منابع هستند ویا از لحاظ سند در نقل جریان عاشورا یکی هستند)به این جریان اشاره نکرده اند ،برخی منابع که به استفاده از داروی نظافت اشاره نکرده اندعبارتند از :
الاخبار الطوال تألیف ابیحنیفه ، احمد بن داود دینوری (متوفای 282) که پیش از طبری بوده، نیامده است.[6]در کتاب ارشاد شیخ مفید نیز این موضوع نقل نشده است،[7] در کتاب «وقعه الطف» [8] و مناقب ابن شهر آشوب[9] (متوفای 588) نیز این مطلب ذکر نشده است.
وحتی این جریان در کتابهای با ارزش متاخر مانند مقتل الحسین مقرم[10]، نیز گزارش نشده است .
با توجه به آنچه بیان شد معلوم میشود که این جریان نمی تواند چندان اعتبار تاریخی داشته باشد .
2. این احتمال نیز وجود دارد که کتبی که این گزارش درآنها ذکر شده است،دچارتصحیف شده باشند.،چراکه متون قدیمی بی نقطه بوده اند واحتمالا درنسخ اصلی کلمه تور «ظرف برنجی یا سنگی»[11]بوده است که به نوره تصحیف شده و موید ادعای فوق آنكه این ترجمه عبارت تور توسط برخی مورّخان به كار رفته است. به عنوان مثال گزارش ابو علیمسكویه او تنها سخن از مشك به میان آورده مینویسد: و أمر الحسین بمسك فمیث فی جفنة عظیمة و أطلی: حسین(ع) دستور داد در بادیهای(ظرفی) بزرگ، مُشْكی حل كردند و آن را بر بدن خود مالید ... [12]
علاوه بر این دراین دو کتاب(تاریخ طبری و انساب الاشراف) قبل از ذکر نوره دستور امام برای آماده کردن مشک آمده است.واین خود دلیل مهمی برتصحیف میتواند باشد.[13]
باتوجه به آنچه بیان شد واینکه کلمه تور صحیح باشد ، ترجمه این فراز از تاریخ اینگونه میشود: «پس از دستور امام، مُشكی (آورده و آن) را در آن ظرف به هم زدند و آماده كردند و سپس به ترتیب، امام و یارانش بدن خود را با آن خوشبو كردند»
ثم قال لأصحابه قوموا فاشربوا من الماء یكن آخر زادكم و توضئوا و اغتسلوا و اغسلوا ثیابكم لتكون أكفانكم ثم صلى بهم الفجر[14].»
نفد :
1.این جریان تنها درامالی بدین گونه آمده است (واگردرجای دیگری یافت شود بنقل از امالی صدوق است ) و این نقل باایراداتی مواجه است ازجمله اینکه:
- واقعه آب آوردن حضرت علی اکبر وآنچه بعد از آن ذکر شده بااین اهمیت در متون تاریخی وحدیثی معتبرچون کتب اربعه حدیثی شیعه نیامده است واین میتواند نشان از ضعف این روایت باشد.
- ضمن اینکه برخی افراد درسند مثل« أبو سعید الحسن بن عثمان بن زیاد التستری »روایت آمده است که درکتب رجالی وتراجم مطلبی درموردشان نیامده است .
2.مسئله غسل کردن درمتون معتبری چون تاریخ طبری ،انساب الاشراف ، الارشاد ،اخبارالاطوال و وقعه الطف نیامده است ومیتواند نشان از ضعف گزارشات پیرامون این مسئله باشد.
3.در صورت پذیرفتن مسئله غسل این دلیل رامیتوان درچند بندآورد :
- امام حسین ـ علیه السّلام ـ میدانست “ حضرت ویارانش سیراب باشد یا تشنه، ایشان را به شهادت میرساندند.
ضمن آنکه حضرت میدانست، هیچ یك از اهلبیت به خاطر تشنگی هلاك نخواهد شد،چرا که حداکثرزمان تشنگی یک روز بوده است که قابل تحمل برای یک انسان معمولی است .لذا آنچه درآن شب باعث قوت قلب بیشتر یاران امام میشد آمادگی بیشتر برای شهادت بود که غسل شهادت و آماده شدن برای شهادت را میتوان یک حرکت عالی درجهت این امر دانست.
- امام ـ علیه السّلام ـ مأمور عمل به ظاهر است. و با وجود این احتمال که یاران حضرت بار دیگر می توانندآب بیاورند غسل کردن ودیگر موارد ذکر شده ایرادی بر حضرت وارد نمی کند .
پی نوشت:
[1] طبری ، ج4، ص 311-312؛ ارشاد، ج2، ص 86. اخبار الطوال، ص 255؛ ارشاد، ج2، ص 86.[2] تاریخ الأمم و الملوك، ج5، ص423؛
[3] انساب الاشراف، ج3ـص 187؛
[4] متن عبارت در تاریخ طبری : امر الحسین بفسطاط فضرب، ثم امر بمسك فمیث فی جفنه عظیمه او صحفه، قال: ثم دخل الحسین ذلك الفسطاط فتطلى بالنوره
[5] .تاریخ طبری ج5.ص423-انساب الاشراف ،ج3ص187
[6] ابو حنیفه دینورى، الأخبار الطوال ،ناشر: رضى،مكان نشر: قم،سال چاپ: 1368 ش، ص 254-256.
[7] ارشاد مفید،ترجمه سید هاشم رسولی محلاتی، تهران ،انتشارات علمیه اسلامیه، ج2، ص 86-96.
این در حالی است که مأخذ شیخ مفید و طبری، در بیان وقایع عاشورا مشابه است .اگر چنین مطلبی معتبر بود، قطعاً شیخ مفید آن را نقل میکرد.
[8] وفعه الطف، ص 190-205. (این منبع همان مقتل ابی مخنف است که مهمترین و معتبرترین اثر در حادثه کربلا،که اصل آن کتاب از بین رفته و مطالب آن در کتابهای مختلف استوتوسط آقای یوسفی غروری به این نام جمع آوری شده است.)
[9] مناقب، ج4، ص 106-109.
[10] مقتلالحسین، (ع)، عبدالرزاق موسوی مقرم، چاپ پنجم،قم، دارالکتاب الاسلامی، 1399 ق، ص 215-220.
[11] ابناثیر، مؤلف «النهایة فی غریب الحدیث و الاثر» در مورد لغت تور مینویسد: فی حدیث ام سلیم أنها صنعت حیسا فی تور، و هو اناء من صفر، او حجارة كالاِجانة قد یتوضأ منه- در حدیث «ام سلیم» آمده است كه او در تور، حیس(غذایی مركب از خرما و روغن و سویق) آماده كرد، تور، ظرفی برنجی یا سنگی است مانند طشت كه گاهی در آن وضو میگیرند. النهایة فی غریب الحدیث و الاثر، ج1، ص199- لسانالعرب، جلد 4، ص 96
[12] تجارب الامم، ج2، ص70
[13] متن عبارت در تاریخ طبری : امر الحسین بفسطاط فضرب، ثم امر بمسك فمیث فی جفنه عظیمه او صحفه، قال: ثم دخل الحسین ذلك الفسطاط فتطلى بالنوره
[14]الأمالیصدوق، مجلس 30،ص : 156-157
منبع : گروه تاریخ مرکز ملی پاسخگویی به سئوالات دینی
در رابطه با این محتوا تجربیات خود را در پرسان به اشتراک بگذارید. باوجود عدم دسترسی امام ویارانش به آب در روز عاشورا چگونه ایشان درشب عاشورا از داروی نظافت استفاده کرده اند وغسل نیزنموده اند؟
ما در جواب این سوال ابتدا به مسئله استفاده از داروی نظافت میپردازیم و در ادامه به بررسی غسل شب عاشورا میپردازیم .چرا که مسئله استفاده از داروی نظافت خود بحث وجواب جداگانه ای می خواهد.
اما قبل از آن یاد آوری یک نکته ضروری است که منع آب در کربلا و مسئله عطش از مباحث مسجل درتاریخ می باشد.[1] و اینکه شبهه را برای این مطرح کرده اند که در این مطلب تشکیک کنند ومستند این شبهه نیز چند منبع تاریخی است. که این منابع عبارتند از: طبری در: تاریخ الأمم و الملوك[2]، و بلاذری در: انساب الاشراف[3].که درهردو منبع فقط استفاده از نوره آمده است واشاره ای به غسل کردن حضرت نشده است.[4]
بعداز ذکر این مقدمه ما به بیان جواب سوال می پردازیم :
استفاده از داروی نظافت
ماجرای استفاده از داروی نظافت در تاریخ طبری ، و انساب الاشراف با ترتیب این عبارت آمده است: « ثم دخل الحسین ذلك الفسطاط فتطلى بالنوره »و « أمر الحسین بفسطاط فضرب فأطلى فیه بالنورة»[5] آمده است.دلائل نقد :
1.آنچه باعث ضعف وعدم مقبولیت این گزارش میشود اینست که در برخی منابع مهم تاریخی (که یا مقدم بر این منابع هستند ویا از لحاظ سند در نقل جریان عاشورا یکی هستند)به این جریان اشاره نکرده اند ،برخی منابع که به استفاده از داروی نظافت اشاره نکرده اندعبارتند از :
الاخبار الطوال تألیف ابیحنیفه ، احمد بن داود دینوری (متوفای 282) که پیش از طبری بوده، نیامده است.[6]در کتاب ارشاد شیخ مفید نیز این موضوع نقل نشده است،[7] در کتاب «وقعه الطف» [8] و مناقب ابن شهر آشوب[9] (متوفای 588) نیز این مطلب ذکر نشده است.
وحتی این جریان در کتابهای با ارزش متاخر مانند مقتل الحسین مقرم[10]، نیز گزارش نشده است .
با توجه به آنچه بیان شد معلوم میشود که این جریان نمی تواند چندان اعتبار تاریخی داشته باشد .
2. این احتمال نیز وجود دارد که کتبی که این گزارش درآنها ذکر شده است،دچارتصحیف شده باشند.،چراکه متون قدیمی بی نقطه بوده اند واحتمالا درنسخ اصلی کلمه تور «ظرف برنجی یا سنگی»[11]بوده است که به نوره تصحیف شده و موید ادعای فوق آنكه این ترجمه عبارت تور توسط برخی مورّخان به كار رفته است. به عنوان مثال گزارش ابو علیمسكویه او تنها سخن از مشك به میان آورده مینویسد: و أمر الحسین بمسك فمیث فی جفنة عظیمة و أطلی: حسین(ع) دستور داد در بادیهای(ظرفی) بزرگ، مُشْكی حل كردند و آن را بر بدن خود مالید ... [12]
علاوه بر این دراین دو کتاب(تاریخ طبری و انساب الاشراف) قبل از ذکر نوره دستور امام برای آماده کردن مشک آمده است.واین خود دلیل مهمی برتصحیف میتواند باشد.[13]
باتوجه به آنچه بیان شد واینکه کلمه تور صحیح باشد ، ترجمه این فراز از تاریخ اینگونه میشود: «پس از دستور امام، مُشكی (آورده و آن) را در آن ظرف به هم زدند و آماده كردند و سپس به ترتیب، امام و یارانش بدن خود را با آن خوشبو كردند»
غسل
مسئله غسل کردن در شب عاشورا توسط شیخ صدوق درامالی ذیل بشرح آورده است :«ثم إن الحسین ع أمر بحفیرة فحفرت حول عسكره شبه الخندق و أمر فحشیت حطبا و أرسل علیا ابنه ع فی ثلاثین فارسا و عشرین راجلا لیستقوا الماء و هم على وجل شدید و أنشأ الحسین ع یقول ...ثم قال لأصحابه قوموا فاشربوا من الماء یكن آخر زادكم و توضئوا و اغتسلوا و اغسلوا ثیابكم لتكون أكفانكم ثم صلى بهم الفجر[14].»
نفد :
1.این جریان تنها درامالی بدین گونه آمده است (واگردرجای دیگری یافت شود بنقل از امالی صدوق است ) و این نقل باایراداتی مواجه است ازجمله اینکه:
- واقعه آب آوردن حضرت علی اکبر وآنچه بعد از آن ذکر شده بااین اهمیت در متون تاریخی وحدیثی معتبرچون کتب اربعه حدیثی شیعه نیامده است واین میتواند نشان از ضعف این روایت باشد.
- ضمن اینکه برخی افراد درسند مثل« أبو سعید الحسن بن عثمان بن زیاد التستری »روایت آمده است که درکتب رجالی وتراجم مطلبی درموردشان نیامده است .
2.مسئله غسل کردن درمتون معتبری چون تاریخ طبری ،انساب الاشراف ، الارشاد ،اخبارالاطوال و وقعه الطف نیامده است ومیتواند نشان از ضعف گزارشات پیرامون این مسئله باشد.
3.در صورت پذیرفتن مسئله غسل این دلیل رامیتوان درچند بندآورد :
- امام حسین ـ علیه السّلام ـ میدانست “ حضرت ویارانش سیراب باشد یا تشنه، ایشان را به شهادت میرساندند.
ضمن آنکه حضرت میدانست، هیچ یك از اهلبیت به خاطر تشنگی هلاك نخواهد شد،چرا که حداکثرزمان تشنگی یک روز بوده است که قابل تحمل برای یک انسان معمولی است .لذا آنچه درآن شب باعث قوت قلب بیشتر یاران امام میشد آمادگی بیشتر برای شهادت بود که غسل شهادت و آماده شدن برای شهادت را میتوان یک حرکت عالی درجهت این امر دانست.
- امام ـ علیه السّلام ـ مأمور عمل به ظاهر است. و با وجود این احتمال که یاران حضرت بار دیگر می توانندآب بیاورند غسل کردن ودیگر موارد ذکر شده ایرادی بر حضرت وارد نمی کند .
پی نوشت:
[1] طبری ، ج4، ص 311-312؛ ارشاد، ج2، ص 86. اخبار الطوال، ص 255؛ ارشاد، ج2، ص 86.[2] تاریخ الأمم و الملوك، ج5، ص423؛
[3] انساب الاشراف، ج3ـص 187؛
[4] متن عبارت در تاریخ طبری : امر الحسین بفسطاط فضرب، ثم امر بمسك فمیث فی جفنه عظیمه او صحفه، قال: ثم دخل الحسین ذلك الفسطاط فتطلى بالنوره
[5] .تاریخ طبری ج5.ص423-انساب الاشراف ،ج3ص187
[6] ابو حنیفه دینورى، الأخبار الطوال ،ناشر: رضى،مكان نشر: قم،سال چاپ: 1368 ش، ص 254-256.
[7] ارشاد مفید،ترجمه سید هاشم رسولی محلاتی، تهران ،انتشارات علمیه اسلامیه، ج2، ص 86-96.
این در حالی است که مأخذ شیخ مفید و طبری، در بیان وقایع عاشورا مشابه است .اگر چنین مطلبی معتبر بود، قطعاً شیخ مفید آن را نقل میکرد.
[8] وفعه الطف، ص 190-205. (این منبع همان مقتل ابی مخنف است که مهمترین و معتبرترین اثر در حادثه کربلا،که اصل آن کتاب از بین رفته و مطالب آن در کتابهای مختلف استوتوسط آقای یوسفی غروری به این نام جمع آوری شده است.)
[9] مناقب، ج4، ص 106-109.
[10] مقتلالحسین، (ع)، عبدالرزاق موسوی مقرم، چاپ پنجم،قم، دارالکتاب الاسلامی، 1399 ق، ص 215-220.
[11] ابناثیر، مؤلف «النهایة فی غریب الحدیث و الاثر» در مورد لغت تور مینویسد: فی حدیث ام سلیم أنها صنعت حیسا فی تور، و هو اناء من صفر، او حجارة كالاِجانة قد یتوضأ منه- در حدیث «ام سلیم» آمده است كه او در تور، حیس(غذایی مركب از خرما و روغن و سویق) آماده كرد، تور، ظرفی برنجی یا سنگی است مانند طشت كه گاهی در آن وضو میگیرند. النهایة فی غریب الحدیث و الاثر، ج1، ص199- لسانالعرب، جلد 4، ص 96
[12] تجارب الامم، ج2، ص70
[13] متن عبارت در تاریخ طبری : امر الحسین بفسطاط فضرب، ثم امر بمسك فمیث فی جفنه عظیمه او صحفه، قال: ثم دخل الحسین ذلك الفسطاط فتطلى بالنوره
[14]الأمالیصدوق، مجلس 30،ص : 156-157
منبع : گروه تاریخ مرکز ملی پاسخگویی به سئوالات دینی