نیم نگاهی به کتاب فراسوی خواب
سیاحت در رویا
میل شدید به کشف ناشناخته ها همواره آدمی را به سفر به سرزمین های دور افتاده فرا خوانده است. ماحصل این سفرهای اکتشافی فارغ از تحقق پیش بینی های اولیه، تغییر در وجود کاوشگر است؛ چنان که مسافری که از این سفر باز می گردد، آنی نیست که سفر را آغاز کرده بود. اتفاقات ناگهانی، خطر بیماری و سختی های راه از جمله ماجراهایی هستند که واقعیت شگفت انگیز دنیای علم و دانش را به مثابه زندگی و فراز و نشیب های آن در کتاب "فراسوی خواب" به خواننده می نمایاند.
داستان کتاب سفر آلفرد، یک زمین شناس هلندی به نروژ است در جستجوی نشانه های برخورد شهاب سنگ. هدفی که به نظر سایر زمین شناسان بسیار نامحتمل و بعید است. هرمانس نویسنده هلندی کتاب به خوبی سفر زمین شناسانه آلفرد را شرح داده است. از خلال توصیفات اوست که خواننده با تصویر روشنی از نروژ رو به رو می شود، کشوری که شش ماه آن همیشه روشن است و حتا نیمه شب هم خورشید فروزانی در آسمان می درخشد: خورشید نیمه شب! توصیفات زمین شناسانه کتاب بسیار لذت بخش و خواندنی است؛ چرا که در علم زمین شناسی سرگذشت و تغییرات پدیده هایی را مطالعه می کنیم که امروزه از رونق و محبوبیت افتاده است، اما رمز و راز حیات و شکل گیری زمین و موجودات کنونی آن را در دل خود دارد. اسراری عجیب و محیرالعقول ولی واقعی. مقوله "زمان" هم در این علم درست مانند نجوم جادویی است.
کمترین بازه زمانی برای تغییرات جزیی در سنگ و صخره در حدود هزاره است. مقیاسی که در برابر طول عمر آدمی بطور وحشتناکی زیاد است. همین درونمایه ها در کتاب است که به سفر آلفرد رنگ و بوی اگزیستانسیالی می دهد؛ در حین سفرش برای موفقیتی دیگر در زمینه های علمی، او مدام با بحران های درونی و فلسفی خود، جهان و مفهوم زندگیش رو به رو می شود و سفری نیز در درون خود آغاز می کند.
توصیفات جزیی و مفصل سفر اکتشافی آلفرد، باعث می شود خواننده احساس کند گزارشی واقعی از یک سفر علمی ر مطالعه می کند. از این حیث، کتاب فراسوی خواب به مانند یک سفر نامه است. ناکامی آلفرد در سفر اکتشافی و اتفاقاتی که برای همسفرانش رخ می دهد، روایت کننده یک سفر نمادین است هم جون اسطوره سیزیف که غرق امید و ناامیدی به حرکتش ادامه می دهد و هر بار از خود می پرسد که آیا این بار موفق می شود؟
از یادداشت مترجم بر این اثر می خوانیم که فعالیت های پُر بار ادبی و فرهنگی هرمانس با جوایز متعدد و معتبری همراه بوده است. تفکر و سبک نوشتاری هرمانس از اگزیستانسیالیسم مایه می گیرد و جملات کوتاه و صریح از مشخصات منحصر به فرد نوشته های اوست.
هرمانس اولین جملۀ رمان را بی اندازه مهم و موثر می داند. در همۀ رمان های او اولین جمله نقش به سزایی دارد. اغلب داستان های هرمانس تحت تاثیر خاطرات او از وقایع جنگ جهانی دوم واشغال هلند توسط نیروهای آلمان نازی است.
زیر بنای همۀ آثار هرمانس نوعی معرفت شناسی است و غالب داستان هایش گویای این اندیشه است که علم تنها چیزی است که به دانایی بشر منجر می شود و سایر نقطه نظرها مشکوک اند. بنابراین، شخصیت های داستان هایش همواره به سوءتفاهم و برداشت های غلط دچار می شوند. در داستان های او، گذشته به اندازه آینده نامعلوم است، چرا که گذشته هم هرگز کاملاً در دسترس ما نیست؛ هم چون آلفرد، زمین شناس پژوهشگر، که در جست و جوی حفرۀ شهاب سنگ است و مطمئن نیست اگر روزی با چنین حفره ای رو به رو شود، آن را باز خواهد شناخت.
گزیده ای از متن کتاب:
"اگر از من بپرسید، می گویم در تاریخ زندگی انسان سه مرحله وجود دارد:
در مرحله اول، تصویر آینه ای خودش را نمی شناسد، مانند آشنایی حیوان با آینه. اگر جلو گربه آینه بگیرید به آن چنگ می زند و در اطراف آن می گردد. بعد از مدت کوتاهی هم دیگر به آن توجه نمی کند و هیچ عکس العملی به تصویر آینه ای خود نشان نمی دهد. بعضی از مردم هم همین طورند: آدم های صد در صد ذهن گرا و خیال پرداز. نوعی "من"، که پرسش از یک "خود" برایشان موضوعیت ندارد.
مرحله دوم، نارسیس آینه را کشف می کند. پرومته که آتش را کشف کرده بزرگترین دانشمند باستانی نیست، نارسیس از او بزرگتر است. "من" اولین بار "خود" را می بیند. روان شناسی در آن زمان علمی بود غیر ضروری، چون بشر برای خودش همان چیزی بود که در واقع بود، یعنی تصویر آینه ای اش. ممکن بود از آن خوشش بیاید یا نه، ولی به خودش خیانت نمی کرد. "من" و "خود" قرینه هم بودند، تصویر یکدیگر، نه بیشتر از این. ما دروغ می گوییم و تصویرمان هم با ما دروغ می گوید. در مرحله سوم بود که ضربه نهایی واقعیت را خوردیم.
مرحله سوم، با اختراع عکاسی شروع شد. چند بار پیش آمده است که عکس گذرنامه بگیریم و آن را به اندازه تصویرمان در آینه بپسندیم؟ هرگز! تا جایی که همه ما می دانیم، دوربین دروغ نمی گوید، بنابراین، طی سال ها، در عکس های متوالی، متوجه می شوید که معمولا خودتان نیستید، قرینه خودتان نیستید، در واقع، در بخش بزرگی از زندگیتان بارها با کالبد بیگانه ای ظاهر می شوید که اگر می توانستید مسئولیت هیچ کدام را به گردن نمی گرفتید. یک "من" که دلش می خواهد چیزی باشد و تعدادی شبح که مدام به آن "من" حمله می کنند. در این سومین حالت است که آن احساس غیر عادی سابق، شک به خود، به صورت نومیدی فوران خواهد کرد.
و آن گاه روان شناسی پا به عرصه وجود می گذارد."
کتاب "فراسوی خواب" به قلم ویلم فردریک هرمانس و ترجمه سامگیس زندی از زبان هلندی توسط نشر چشمه منتشر شده است.
| بیشتر بخوانید نوشتن به مثابه ساختن یک جهان |
