امامزاده ، زیارتگاه
بقعه آقا سید حسین و بناهای همجوار مسجد ، مقبره منجم باشی
این بقعه در شمال بازار لنگرود قرار دارد و متعلق به یكی از حكام كیایی است. زمان ساخت بقعه مربوط به دوره كیانیان است. این بنا شامل اتاق حرم و ایوان های جانبی آن است. ازاره دیوارهای حرم و ایوان ها دارای كاشی كاری عصر تیموری ، صفوی و قاجار است.درهای بقعه از قدمت زیادی برخوردارند و دارای كتیبه با آیات قرآنی و ادعیه هستند. تاریخ كتیبه 1200 و 1272 هـ. ق را نشان می دهد. اتاق حرم دارای گنبد و ضریح مشبك است. بر دیوارهای ایوان ، دیوار نگاره های مذهبی از واقعه كربلا نقش بسته است. بر حاشیه بالای دیوار ، اشعاری گچ بری شده از مراثی محتشم كاشانی مشاهده می شود. بر روی سنگ مرمر حسینیه غربی اتاق حرم، خبر آتش سوزی شهر لنگرود و بازسازی بقعه ذكر شده است.
مسجد شمالی بقعه نیز قدیمی است و دارای دری با كتیبه ای به خط « محمد حسین طالقانی » به تاریخ 1277هـ.ق است. در سقاخانه نیز كاشی عصر قاجار با تصاویر بزرگ واقعه كربلا به چشم می خورد . نقاشی كاشی ها از عبدالله نامی به تاریخ 1320 هـ . ق است.
بقعه آقا سید محمد
این بقعه در روستای « پینچا» از توابع آستانه اشرفیه قرار دارد و در دوره كیاییان و صفویه ساخته شده است.بنای بقعه با پلان مستطیل شكل و بام سفال سر، در كنار اتاق حرم دارای ایوان هایی با فیلپاهای جانبی است. دامنه ی بام سه پشته و دیوارهای ایوان با دیوار نگاه های مذهبی آراسته شده است. درِ چوبی و قدیمی بقعه دارای كتیبه هایی با آیات قرآنی و ادعیه است كه تاریخ 870 هـ.ق و نام فقیه احمد بن ابوالرضی بن علی پینچایی » بر روی آن مشاهده می شود. اشعاری از محتشم كاشانی به تاریخ 1333 قمری بر دیوار ایوان نقش بسته است.
امامزاده ابراهیم
بنای امامزاده ابراهیم در روستای طالقان از توابع شهرستان شفت و در جنوب شرقی آن قرار دارد. امامزاده ابراهیم از بـُقاع مورد احترام اهالی است و وی را فرزند « امام موسی كاظم » (ع) می دانند. این بقعه پلان مربع و ضریح مشبك با سقف گهواره ای و چهار ستون در اطراف ضریح دارد. بام بنا از حلب و دارای چوب حمال سراسری و واشان كشی و لمبه كوبی است.
امامزاده هاشم
امامزاده هاشم در محلی به همین نام و در 30 كیلومتری جنوب رشت ، در جاده رشت – تهران واقع است. بنا به گفته رابینو این بقعه در زمان شاهزاده « منوچهر خان معتمدالدوله » حاكم وقت گیلان به طور گسترده بازسازی شد. در جریان جنگ جهانی اول و مبارزات میرزا و یارانش این بقعه آسیب فراوان دید و برای آخرین بار زلزله سال 1369 صدمات جدی بر آن وارد ساخت . بقعه امامزاده هاشم در سال های اخیر به طور گسترده بازسازی و مرمت شده و تأسیسات آن گسترش یافته است.بقعه امیر بنده
این بقعه در 4 كیلومتری جنوب غربی شهرستان كلاچای واقع است و دوره ی ساخت آن به زمان كیاییان و حكومت صفویه تعلق دارد و در دوره قاجاریه ومعاصر مرمت شده است. بقعه امیر بنده دارای اتاق میانی و ایوان های جانبی است و ستون های چوبی ساده و لاچ لنگری در حاشیه ایوان به كار رفته است. پلان بنا مستطیل شكل و بام آن سفالینه است. دامنه بام و سرستون ها چكش برگردان های ظریف دارد. اضلاع آن 12* 17 متر طول دارند.
گنبد پیر محله
این بنا در جنوب شرقی رودسر ، در فاصله هفت كیلومتری « حسنك سرا» واقع شده است. این بقعه دارای یك ایوان كوچك در سمت ورودی و دو اتاق كوچك در طرفین آن است. گنبدخانه به شكل هشت ضلعی و ساده ساخته شده، سطح آن را با گچ ، اندود كرده اند. قطر دیوارها حدود 65 و قطر دیوار گنبد حدود 115 سانتیمتر است.از مشخصات بنا، گنبد دو لایه آن است. در داخل اتاق میانی ، محرابی با دهنه ای به عرض 90 و بلندی 170 سانت تعبیه شده است. این بنا فاقد عناصر تزیینی و نمونه یك معماری اصیل و سنتی گیلان است. طاق نماهایی در بیرون بنا در كادرهایی چهارگوش و مستطیل جای گرفته و دارای طاق جناقی است. در داخل بنا نیز طاق نماهایی به ارتفاع 30/3 متر دیده می شود. آجركاری خارجی بقعه ، ساده و در قسمت فوقانی دیوارها ، قرنیزهایی متمایل به خارج وجود دارد.
با توجه به معماری بقعه ، از جمله استفاده از قوس های جناقی تیز، پیش آمدگی قرنیزهای فوقانی و نوع گورسازی كه شبیه سردابه است، این بنا شباهت به معماری دوره ایلخانی دارد.
بقعه پیر قطب الدین
بقعه پیر قطب الدین در 3 كیلومتری جاده آستارا – اردبیل ، در دهكده باغچه سرا واقع است. این بنای سده 10 هـ.ق ، پلانی مستطیل شكل به اندازه 6* 30/11 متر دارد. نمای بقعه ، آجری و بام آن سفالپوش است. سنگ مرمر سفیدی با نوشته های آیات قرآنی از سوره آل عمران و آیة الكرسی و نیز تاریخ وفات « میرزا محمدبن قبادجان » در سال 942 هجری در بقعه وجود دارد.
بقعه چهار پادشاهان ( چهار اولیا)
بقعه چهار پادشاهان در لاهیجان ، مجموعه ای از مقابر و مسجد متصل به آن است. این مجموعه مركب از اتاق هایی در كنار یكدیگر و ایوانی است كه در سمت شمالی اتاق ها و به موازات آنها كشیده شده است. قدیمی ترین مقبره این مجموعه متعلق به « سید خوركیا » یا « خرم كیا» است. بقیه مقابر پس از جنگ سال 791 هـ.ق در رشت كه به كشته شدن چند تن از حكام كیایی منجر شد، درجوار قبر قدیمی ایجاد شد.علت نام گذاری امروزی ، بنا به این دلیل است كه این مقابر را به « سید خوركیا» ، « سید علی كیا » ، « سید رضی كیا» و « سید یحیی كیا» نسبت می دهند. البته مقبره فرد اخیر به صورت مجزا و در بنای دیگری ، واقع در شرق بنای اصلی دفن شده است. این بنا با تعمیرات اخیر شكل جدیدی یافته است.
از وجوه زیبای این بنای به ظاهر ساده كه دارای بامی سفالین است باید به صندوق های چوبی قبرها اشاره داشت كه هر یك در نوع خود اوج هنر منبت كاری و گره چینی است.
غیر از صندوق های چوبی این مقابر كه با آیات قرآنی و گره چینی آراسته شده اند، باید ذكری نیز از درهای چوبی و قدیمی این بقعه كرد.
بر حاشیه بالای ایوان ، اشعاری از ترجیع بند « محتشم كاشانی » در رثای سالار شهیدان به خط نستعلیق و به صورت گچ بری برجسته ، دیده می شود.
نقاشی های دیواری بنا نیز بسیار دیدنی است. این نقاشی ها ، اطرافِ اتاق « سید خوركیا» ر ا به صحنه رزمگاه كربلا و سواران آراسته اند. كاشی كاری ازاره ایوان و فیلپا ( ستونی كه سقف بر آن قرار می گیرد ) های حاشیه ایوان كه دارای كاشی هفت رنگ و نقوش گل و مرغ است ، از دیگر قسمت های دیدنی این بقعه به شمار می روند. این بنا با توجه به كتیبه های موجود روی صندوق و درها به قرن 7 تا 9 هجری منسوب شده و در كنار بقعه « میر شمس الدین » از بقاع معتبر لاهیجان به شمار می آید.
بقعه خواهر امام
این بقعه در محله خواهر امام، نزدیك بازار رشت قرار دارد و در دوره قاجار ساخته شده است. سر در بقعه دارای كاشی كاری و اشعاری در 9 بیت ، به تاریخ 1290 هـ.ق است. گچ بری داخل كمربند گنبد ، دربرگیرنده آیة الكرسی به خط نستعلیق به تاریخ 1306 هـ.ق است. خوشنویس آن « محمد میرزا» به دستور « حسام السلطنه » به اهتمام « میرزا عباد قاجار مسعودی » و عمل « حاجی غلامحسین » است. كتیبه ای جلوی در حرم به چشم می خورد كه بر روی آن به دستور « ناصر الدین شاه قاجار » فرمان معافیت مالیاتی خبازان ، به خط « ملك محمد قزوینی » در سال 1272 هجری آمده است.
دانای علی
بقعه دانای علی در محله « چمار سرا » ی رشت و در وسط خیابان بیستون واقع است. به نقل از پیران قوم ، این بقعه از آنِ پیری دانا و مؤمنی پرهیزگار است كه به مقام طی الارض رسیده و نمازهای روزانه خود را در مكه معظمه می خواند. ساختمان بقعه ، كوچك و از آجر و آهن است و با سنگ مرمر و كاشی های مكتوب و منقوش تزیین شده است. گنبد كاشی كاری شده بقعه با طرح كلاه درویشی و به تقلید از گنبد شیخانه ور لاهیجان ساخته شده است.
کتاب میراث فرهنگی استان گیلان
زهره پری نوش - سایت تبیان
