قلعه های سارو

دو قلعه مذکور در دوره تسلط اشکانیان و اسپهدان طبرستان یکی از پایگاه های مهم آنان به شمار می رفته است به طوری که نصر بن حسن فیروزان که فرمانروای مستقل قومس در زمان آل بویه بوده و در مدت بیش از ۲۰ سال کلیه آبادی ها و قلعه های نقاط کوهستانی این نواحی از جمله قلعه های سارو، شیخ چشمه سر… را با قدرت کامل در دست داشته است.
در قرن ۶ و ۷ هجری در ایالت قومس که یکی از کانون های مهم اسماعیلیان در ایران بود بیش از ۱۵۰ قلعه در اختیار این فرقه بوده که هر یک از این قلاع را یک کدخدا و همه قلعه های آن ایالت را یک نفر محتشم که به منزله حاکم بزرگ بوده زیر نظر داشته است.

دکتر منوچهر ستوده در کتاب قلاع اسماعیلیه در البرز کوه از دژهای مهم این دوران یعنی گرد کوه و منصور کوه و قلعه های ساروی سمنان یاد کرده و آن ها را متعلق به فرقه اسماعیلیان «باطنیان» می داند قویا می توان گفت که این قلاع تاریخی قبل از استیلای این فرقه بر خطه قومس وجود داشته و در دوره های متوالی مورد استفاده طوایف مختلف قرار گرفته است ولی تاریخ تسخیر این قلعه به وسیله فرقه اسماعیلیه به درستی معلوم نیست به علت امن بودن قلاع مذکور و ناپیدایی و همچنین تسخیر ناپذیر بودن آنها مدت بیش از دو قرن مورد استفاده فرقه مزبور بوده و شاید یکی از علل عمده پایداری ساکنان قلعه گردکوه قومس سال ها بعد از سقوط الموت در دست داشتن قلعه های بزرگ و نامرئی سارو و ذخیره مواد غذایی کافی در آن جا مهمتر از همه فاصله کم این دو دژ با گرد کوه که از بیراهه ده فرسنگ است می باشد.

به طوری که اشاره شد قلعه های سارو بر فراز صخره های عظیم طرفین مزرعه سارو واقع اند. قلعه شمالی که نسبت به قلعه جنوبی کوچکتر است و ساروی کوچک نامیده می شود بر اثر مرور زمان و سوانح طبیعی و همچنین خرابکاری افراد طماع برای بدست آوردن گنجینه تا اندازه ای ویران شده ولی اسکلت استوار و محکم آن از عظمت گذشته سخن می گوید.
قلعه جنوبی یا ساروی بزرگ بر روی قلعه کوه بلندتر و روبروی ساروی کوچک قرار دارد شبیه دژ گرد کوه دامغان بنا گردیده و استحکام زیاد و راه صعب العبور آن این قلعه را در زمره مهمترین قلاع نظامی و دفاعی ایالت قومس درآورده است. ظاهر ساختمان از سه طبقه تشکیل یافته و چنین به نظر می رسد که طبقه اصطبل، طبقه دوم محل سکونت رعایا و خانواده آنان و طبقه سوم که دارای معبد و حمام و آبدارخانه بوده بارگاه می نامیده اند، محل سکونت سربازان مدافع و بزرگان قلعه بوده است. در چهار جانب دو قلعه مذکور، برج های مدوری به منظور دیده بانی ساخته شده است. در ساختمان قلعه های سارو، سنگ و گچ و آجر و ملات به کار رفته است.

یکی از نکات قابل ذکر در این قلعه ها وجود مجراهای زیرزمینی می باشد که به وسیله آن آب کلاته سارو را به بالای قلعه می رساندند، بدین صورت که ابتدا چشمه هایی می زدند و مجرای زیرزمینی را در برابر آن کنده و به فاصله معینی سر آن مجراها را برای عبور جریان هوا باز می گذاشته اند و برای آبرسانی در فواصل معینی در بالای مجراها و روی چاه های حفر شده لوله های میان تهی برای عبور آب قرار داده و سطح آب تدریجا بالاتر می رفته و به قله آن می رسیده است.

---

منبع: مکان بین