مولفههای یاران امام عصر(عج)
با نگاهى گذرا به تاریخ جوامع بشرى، نقش دورانساز و كلیدى جوانان در غالب حركتهاى فرهنگى و اجتماعى و نیز نهضتهاى حیاتبخش پیامبران الهى كاملا آشكار و روشن است. تجربه تاریخ بیانگر این مهم است كه در هر حركتى از استعدادهاى فكرى و نهفته قشر جوان به صورت اصولى و صحیح بهرهبردارى شده است، دستاوردهاى بسیار مهم و ارزشمندى به دست آمده است. در مقابل، زمانى كه هدایت و رهبرى گروههاى جوان به دست افراد هوسران و قدرتطلب افتاده است، جنایات و تراژدىهاى بسیار دهشتناكى به وقوع پیوسته است. در حالى كه، در تفكر دینى بها دادن و شخصیت دادن و اهتمام به جوانان بسیار توصیه شده است .
براى روشن شدن این حقیقت، سزاوار است، سیره و عملكرد یكى از انبیاء الهى در این زمینه، با بهرهبردارى منفى رهبران مستبد از نیروهاى جوان در جنگهاى جهانى اول و دوم مقایسه شود تا آنگاه پیامدهاى استفاده از ظرفیتهاى قشر جوان و نیز عدم استفاده و غفلت از آن آشكار گردد .
از این نظر، وقتى مجموعه روایات مربوط به قیام حضرت مهدى(عج) را مطالعه مىكنیم، با این حقیقت آشنا مىشویم كه زمینهسازان اصلى ظهور و اصحاب و یاران خاص آن حضرت در جریان تلاش براى تشكیل حكومت عدل جهانى، جوانان خواهند بود. به عنوان مثال، یكى از شخصیتهاى وارسته و شجاعى كه در آخرالزمان با هدف اصلاح وضع نابسامان جوامع اسلامى قیام خواهد كرد، فردى به نام «سید حسنى» است. به روایت امام صادق علیه السلام حسنى یك جوان خوشچهره و نورانى است كه علىرغم به دست آوردن قدرت و امكانات بسیار زیاد، آنگاه كه از ظهور حضرت مهدى علیه السلام آگاه مىشود، خود را به همراه سپاهیانش به امام علیه السلام مىرساند و با آن حضرت بیعت مىكند. به یك روایت، امام زمان(عج) به وسیله ایشان براى مردم مكه چند روز پیش از قیام پیامى مىفرستند ...
گذشته از این، وقتى حضرت على علیه السلام به مناسبتى از یاران و اصحاب امام عصر(عج) سخن مىگویند، در توصیف ویژگىهاى آنان این چنین مىفرمایند: یاران قائم(عج) همه از میان جوانان خواهند بود. سالخورده در بین آنها بسیار كم است و نسبتسالخوردگان بر جوانان در بین اصحاب آن حضرت همانند سرمهاى براى چشم و نمك براى غذاست و كمترین بخش غدا را نمك تشكیل مىدهد . (1)
این امر، ناشى از این است كه جوان به دلیل داشتن فطرت پاك و صفاى باطن در درجه اول، از استعداد و ظرفیت بالاى درك و توان شناخت حقیقت برخوردار است. علاوه بر آن، به واسطه شجاعت و شهامت زیادى كه دارد زودتر پذیراى حقایق مىشود و در مقابل آنها لجاجت و سرسختى بىمورد به خرج نمىدهد.
اوصاف منتظران جوان
در خصوص یاران حضرت حجت(عج) ویژگىها و اوصاف ذیل بیان شده است:
برخوردارى از علم و معرفت كامل و ایمان استوار، شهامت و شجاعت بىنظیر، گذشت و فداكارى، شهادتطلبى، فروتنى و تواضع در اوج برخوردارى از قدرت و امكانات، حقمدارى، عشق به امام علیهالسلام، تبعیت و پیروى كامل از رهنمودهاى حضرت حجت(عج) و خیرخواهى به همنوعان و صفا و صمیمیت و ... .
وظایف منتظران جوان
در معارف دینى، وظایفى براى منتظران واقعى حضرت حجت(عج) بیان شده كه از طریق عمل به مجموعهاى از تكالیف افراد بتوانند از چنان شایستگى برخوردار شوند كه در زمره یاران واقعى آن حضرت درآمده و در حد توان و ظرفیت و به میزان همت و تلاش افراد به فراهم شدن بستر مناسب براى ظهور منجى عالم بشریت كمك نمایند. گرچه مجموعه وظایف منتظران بسیار است اما در این نوشته، تنها به ذكر چند مورد مهم، كه در شرایط كنونى جامعه اسلامى داراى اهمیت است بسنده مىكنیم .
الف. شناخت امام زمان(عج)
یكى از مهمترین و اساسىترین اصولى كه از اركان اصلى مكتب تشیع محسوب مىشود، مساله امامت و آشنایى با امام هر عصر است. به اعتقاد شیعه، در هیچ برهه از زمان، زمین خالى از حجت و انسان بدون امام معصوم نخواهد بود. چرا كه هدایت و رهبرى صحیح و همه جانبه انسان بر اساس تعالیم الهى تنها از طریق پیروى از رهنمودها و روشنگرىهاى امامى ممكن است كه علاوه بر، آشنایى با سنتهاى حاكم بر نظام هستى، از تمامى مصالح بشر و حقایق تعلیمات پیامبران الهى آگاه باشد. با توجه به این حقیقت، یكى از وظایف مهم آحاد جامعه، به ویژه قشر جوان آن است كه در هر عصرى، نسبت به امام و حجت الهى موجود در آن زمان به گونهاى شناخت پیدا كنند كه بر تعالیم مسؤولیتهاى خود آگاهى پیدا كرده و بر اساس آن عمل نمایند. اهمیت شناخت امام زمان(عج) در هر عصرى به گونهاى است كه در برخى روایات، عدم كسب معرفت لازم از امام همردیف، بلكه مساوى با كفر و بىایمانى شمرده شده است. پیامبر اكرم صلى الله علیه و آله در همین زمینه مىفرمایند: «هر كسى كه بمیرد و امام زمان خودش را نشناسد به مرگ جاهلیت از دنیا رفته است.»(2) و یا در یكى از ادعیه كه بر آن نیز بسیار سفارش شده است. به همین مساله اشاره شده است: پروردگارا حجت خودت را به من بشناسان چرا كه اگر حجتت را به من نشناسانى من از دین و آئینم گمراه مىشوم.(3) مضمون اینگونه روایات زمانى بهتر روشن خواهد شد كه به پیامدهاى مثبت و منفى یك جامعه، در اثر برخوردارى و عدم برخوردارى جامعه از امام و رهبرى شایسته توجه و دقت بیشترى شود. در طول تاریخ، چه بسیار بودهاند حركتها و یا نهضتهاى عظیم مردمى كه به دلیل فقدان رهبر شایسته با شكست مواجه شدهاند و یا پس از پیروزى به جهت افتادن زمام امور در دست زمامداران بىكفایت به انحراف و اضمحلال كشیده شدهاند ...
البته، كم و كیف شناخت امام عصر(عج) با توجه به نیاز و توانایى و ظرفیت افراد متفاوت است. مهم این است كه این شناخت به گونهاى باشد كه در صورت مواجه افراد با تهدیدها و شبههافكنىهاى دشمنان و بدخواهان، در تشخیص راه صحیح و شیوه درست از دچار شدن به گمراهى و انحراف آنها را نجات دهد. وگرنه شناخت كامل و همه جانبه حجتهاى الهى براى افراد عادى با توجه به محدودیت استعدادها و توانایىهاى فكرى غیرممكن است .
ب. پیروى از نائبان امام زمان(عج)
در دوره غیبت كبرى، فقهاى جامعالشرایط به نصب امام زمان(عج) مسؤولیت نمایندگى عام امام(عج) را در استمرار حركت حیاتبخش امامت و پاسدارى از احكام و مقررات اسلامى برعهده دارند. بر این اساس، یكى از وظایف افراد در عصر غیبت، پیروى از رهنمودهاى فقهاى عادل است. چرا كه فقها به دلیل آشنایى با شیوههاى صحیح استنباط احكام از منابع اصیل دینى، قادرند تا به پرسشهاى مختلف مردم در زمینه مسائل دینى پاسخ دهند. امام صادق علیه السلام در اشاره به چنین امر مهمى فرمودند: «فقها از سوى ما منصوب شدهاند تا به سؤالات شما پاسخ دهند و شما نیز مؤظف هستید در شرایطى كه به ما دسترسى ندارید به آنها مراجعه كنید و بر اساس نظر آنان در چهارچوب احكام الهى عمل كنید و هرگز حكم آنها را كه براساس موازین شرعى ارائه مىشود، رد ننمایید. چون رد نظر آنان، به منزله رد حكم و نظر ماست و رد نظر ما، به منزله رد نظر و حكم خداوند است.» (4)
در همین باره زمانى كه از حضرت مهدى(عج) سؤال كردند كه در دوران غیبت كبرى كه به شما دسترسى نداریم جواب احكام و مسائلى را كه با آنها مواجه مىشویم چگونه به دست آوریم؟ آن حضرت در پاسخ فرمودند: «در پیشامدها و حوادثى كه رخ مىدهد به آشنایان با احادیث ما (یعنى مجتهدان جامعالشرایط كه متخصصان متون دینى و احادیث اهلبیت علیهم السلام هستند) مراجعه كنید و آنها حجت من براى شما و من حجت خدا بر آنان هستم.»(5) پس، برخلاف نظر نادرست برخى افراد ناآشنا به معارف اسلامى، مسلمانان در دوران غیبت كبرى بدون راهنما نماندهاند كه مجبور باشند با شیوههاى ناصواب متكى به اندیشههاى ناقص بشرى و نظریههاى غیرعلمى به حل مشكلات اقدام كنند و در نتیجه، گرفتار معضلات فرهنگى و اقتصادى و اجتماعى فراوان گردند. بلكه در دورانى كه بنابر مصالحى امام معصوم علیه السلام در دسترس همگان نیست مردم موظفاند كه به فقهاى عالم و عادل مراجعه كنند و آنان نیز موظفند بدون كوتاهى و سهلانگارى بر اساس موازین شرعى از طریق مراجعه به آیات قرآن و روایات اهلبیت علیهمالسلام به همه سؤالات و نیازهاى فكرى و اعتقادى و فقهى و فرهنگى و سیاسى و ... آنها پاسخهاى مناسبى ارائه دهند .
ج. خودسازى و تهذیب نفس
اصلاح نفس و ترك گناهان و آراستن به فضایل اخلاقى در همه احوال ضرورت دارد. ولى خودسازى و اصلاح نفس در دوره غیبت، كه زمینه لغزش و انحراف و آلوده گشتن به رذایل اخلاقى بیشتر است، از اهمیت زیادى برخوردار است .
امام صادق علیه السلام در این زمینه مىفرمایند: «صاحبالامر(عج) غیبتى خواهد داشت اگر كسى در آن دوره - آخرالزمان- بخواهد دیندار بماند، سخت در مشقت خواهد بود. بنده خالص خدا در آن شرایط باید تقواى الهى پیشه كند و دو دستى به دین خود بچسبد.» (6)
به علاوه، چون فراهم شدن زمینه ظهور امام زمان علیه السلام از یك نظر وابسته به وجود افراد خودساخته و آراسته به فضایل اخلاقى است و جز از طریق تهذیب نفس و پیدا كردن پرورش اسلامى نمىتوان در سلك یاران و زمینهسازان حضور آن حضرت قرار گرفت. بنابراین، یكى از وظایف افراد تلاش در راه خودسازى و تهذیب نفس است. بر این اساس، امام صادق علیه السلام مىفرمایند: «هر كس دوست دارد از یاران حضرت قائم علیه السلام باشد باید در انتظار ظهور آن حضرت باشد و در این حال، به پرهیزكارى و اخلاق نیكو رفتار نماید.»(7) و حتى در توقیعى كه امام زمان(عج) آن را به مرحوم شیخ مفید نوشتهاند چنین آمده است كه اعمال ناشایست و گناهانى كه از شیعیان سر مىزند، یكى از عوامل طولانى شدن دوره غیبت و محرومیت آنها از دیدار امام علیه السلام است .
د. جامعه سازى
از آنجا كه یكى از شرایط مهم رشد ارزشها و فراهم شدن زمینه حاكمیت احكام الهى، اصلاح وضع عمومى جامعه است لذا در تعلیمات روشنگرانه اسلام اهتمام به وضع جامعه و مبارزه با نارسایىهاى اجتماعى و فساد و كجروىها از طریق امورى چون امر به معروف و نهى از منكر مورد تاكید قرار گرفته است. به گونهاى كه حتى انسانهاى بىتوجه به امور اجتماعى و مشكلات سایر مردم، خارج از زمره مسلمانان محسوب مىشود: «من اصبح و لا یهتّم بامورالمسلمین فلیس بمسلم.» (8)
علاوه بر این كه بر اساس روایات اهلبیت علیهم السلام تا آمادگىهاى لازم فكرى و فرهنگى و ... در آحاد جامعه براى پذیرش و یارى امام زمان(عج) پیدا نشود، ظهور حضرت محقق نخواهد شد. از سوى دیگر، تحصیل آمادگىهاى لازم نیاز به بستر سالمى دارد كه افراد در سایه آن بتوانند به كسب مهارتها و كمالات لازم بپردازند. این بسترسازى مشروط به احساس مسؤولیت همگانى و مشاركت همه جانبه تك تك افراد در پاكسازى فضاى عمومى جامعه است كه براى انجام كامل و به موقع این امر نیز مكانیزمهاى زیادى پیشبینى شده است كه مهمترین آنها، اقامه فریضه امر به معروف و نهى از منكر است. یعنى همه افراد جامعه اسلامى موظفند از طریق تحصیل آشنایى كامل با شرایط و احكام آن، به اصلاح نارسایىهاى اجتماعى و حفظ سلامت فضاى جامعه بپردازند تا از این طریق، اولا: شرایط لازم براى ظهور آن حضرت فراهم گردد و ثانیا، امكان زندگى بر اساس احكام نورانى اسلام در دوره غیبت، ولو به ضرورت ناقص، به وجود آید.
ه . دعا براى تعجیل فرج
با توجه به نقش و جایگاه مهمى كه دعا در تفكر اسلامى دارد، اگر دعا با شرایط لازم انجام گیرد همچون سایر علل و عوامل موثر در نظام هستى، مىتواند در امور تكوینى تغییر ایجاد نماید. در بخشى از روایات پیامبر اكرم صلى الله علیه و آله و ائمه اطهار علیهم السلام توصیه شده است كه براى فرج امام زمان(عج) زیاد دعا كنید و از خود حضرت بقیةالله(عج) نقل شده است كه آن حضرت فرمودند: «اكثروا الدعا بتعجیل الفرج فان ذلك فرجكم»(9)؛ براى تعجیل در فرج و ظهور، زیاد دعا كنید چرا كه این كار موجب فرج و خوشحالى شماست .
بنابراین، از دیگر تكالیف عاشقان امام زمان(عج) درخواست تعجیل فرج آن حضرت است. البته، توجه به این نكته نیز ضرورى است كه اولا، دعا زمانى به مرحله اجابت مىرسد كه دعا كننده شرایطى را در خود ایجاد نموده باشد كه دعاى او شرایط استجابت را داشته باشد. ثانیا، باید توجه داشت كه دعا هرگز جاى عمل به وظایف دیگر را نمىگیرد بلكه دعا در صورتى مفید است كه همراه با عمل به سایر تكالیف دینى باشد .
علاوه بر موارد فوق، پایدارى در راه ولایت اهلبیت علیهم السلام، استقامت در برابر مشكلات و نارسایىها، كمك و مساعدت به همنوعان، تحصیل علم و به دست آوردن تخصصهاى لازم، احیاء شعائر اسلامى و پاسدارى از ارزشهاى اصیل و ... از جمله مسائلى هستند كه اهتمام به آنها سعادت و سلامت جامعه، به ویژه نسل جوان را تضمین مىكند .
پینوشتها:
1- اصحاب القائم شباب لاكهول فیهم ... . بحارالانوار، ج 52، ص 334، ح 63.
2- قال رسولالله صلى الله علیه و آله: من مات و لم یعرف امام زمانه مات میتة الجاهلیة. اصول كافى، ج 1، ص 377.
3- اللهم عرفنى حجتك فانك ان لم تعرفنى حجتك ضللت عن دینى ... همان، ج 1، ص 377، ح 5.
4- اصول كافى، ج 1، ص 54، ح 10.
5- بحارالانوار، ج 52، ص 181.
6- اثباة الهداه، ج 3، ص 422، روایت 14.
7- غیبة نعمانى، ص 200، ح 16.
8- میزانالحكمة، ج 4، ص 531
9- کمالالدین، ج 2، ص 485 .