ربا، غش در معادله و ناخالصی جنس
بازار مسلمان‌ها دارای احکامی است:
1- لباس چرمی که از بازار مسلمان‌ها خریداری می‌شود، پاک بوده و نماز در آن اشکال ندارد.
2- کیف و کفش چرمی که از بازار مسلمانان خریده شود پاک است و استفاده از آن، مانع ندارد.
3- گوشتی که از بازار مسلمین خریده شود، محکوم به طهارت و حلال بودن است.
تمام آن‌چه گفته شد به علت این است که فقها برای بازار مسلمین ارزش و اعتبار قائل می‌باشند.
برخی از علما جزوه و رساله مستقلی در مورد «سوق المسلمین» نگاشته‌اند.
بنابراین به شک‌هایی که در مورد حلال بودن اجناس بازار مسلمین، پدید می‌آید. نباید توجه کرد؛ مگر این‌که یقین به حرمت حاصل گردد.
* ربا در معاملات
در مورد ربای معاوضی، توجه به این نکات لازم است:
به شک‌هایی که در مورد حلال بودن اجناس بازار مسلمین، پدید می‌آید. نباید توجه کرد؛ مگر این‌که یقین به حرمت حاصل گردد.
1- عوض کردن دو چیز هم جنس در صورتی که وزن کردنی یا پیمانه‌ای و یک طرف کمتر باشد، حرام است؛ مثل فروختن ده کیلو خرما به دوازده کیلو یا ده کیلوشکر به نه کیلو. (شرایع‌الاسلام/2/37) در این‌گونه موارد باید دو معامله مستقل صورت گیرد؛ نه این‌که یکی ثمن و دیگری مثمن واقع شود.
2- این حکم شامل اجناس شمارشی نمی‌گردد؛ مثلاً فروختن دو فرش به یک فرش یا عوض کردن دو کتاب به یک کتاب یا مبادله دو منزل به یک منزل، اشکال ندارد. (همان)
3- اگر یکی از دو جنس، اصل برای دیگری باشد؛ یعنی یک جنس از جنس دیگر گرفته شده باشد، جنس واحد به حساب می‌آیند و حکم معامله ربوی را داشته و باطل است؛ مانند فروختن کنجد به ارده و یا شیر به مشتقات آن. بنابر این فروختن ده کیلو شیر به پنج کیلو پنیر حرام است و هم‌چنین مبادله ده کیلو کنجد به پنج کیلو ارده. (ارشادالاذهان/1/377)
4- گندم و جو گرچه عرفا دو جنس هستند ولی در مقام معاوضه و فروختن یکی به دیگری، جنس واحد به‌حساب می‌آیند و نباید یکی کمتر و دیگری بیشتر باشد. بنابراین مبادله ده کیلو گندم به هشت کیلو جو نیز باطل است. (همان)
* غش در معامله
این موارد، «غش» در معامله محسوب می‌شود و حرام است:
1- قرار دادن ابریشم را قبل از فروش، در مکان سرد یا مرطوب، تا رطوبت کشیده و سنگین شود.
2- ریختن آب در شیر یا آب لیمو.
3- مخلوط کردن جنس خوب و بد و فروختن آن، به عنوان جنس خوب.
4- قرار دادن مرغ ذبح شده را قبل از فروش، در آب.
5- دادن علوفه‌های خاص به گوسفند یا هر دام دیگر، تا سنگین شود یا مشتری را به توهم چاق بودن حیوان اندازد.
قانون کلی این است که اگر درصد ناخالصی جنس خریداری شده بیش از حد متعارف و معمول آن جنس باشد مشتری می‌تواند معامله را به هم بزند یا تفاوت قیمت بگیرد؛ ولی اگر به مقدار معمول باشد، نمی‌تواند آن جنس را پس دهد و نه تفاوت قیمت بگیرد. (الحدائق الناضره/19/102)
تذکر: غش در معامله علاوه بر این‌که حرام است برکت را از زندگی می‌برد.
پیامبر صل‌‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم فرمودند: «لیس منا من غش مسلما؛ کسی که در معامله با مسلمان غش کند از ما نیست.» (من لا یحضره الفقیه/3/273)
* ناخالصی
برخی از اجناس، ناگزیر همراه ناخالصی می‌باشد، مانند بسته‌های بزرگ یا کوچک پنیر که مقداری آب در آن‌ها وجود دارد.
اینک سؤال این است که آیا ناخالصی‌های مزبور، «عیب» یا «غش» محسوب شده و معامله را دچار اشکال می‌کند یا نه؟
پاسخ این است که ناخالصی‌های موجود به دو دسته تقسیم می‌گردد:
الف) ناخالصی به مقدار متعارف؛ مانند این‌که در یک کیلو پنیر، فلان مقدار آب لازم است؛ در این صورت معامله به قوت خود باقی است و خدشه‌ای بر آن وارد نمی‌گردد.
ب) ناخالصی بیش از قدر متعارف، در این صورت مشتری می‌تواند معامله را برهم زند یا تفاوت قیمت بگیرد.
پس قانون کلی این است که اگر درصد ناخالصی جنس خریداری شده بیش از حد متعارف و معمول آن جنس باشد مشتری می‌تواند معامله را به هم بزند یا تفاوت قیمت بگیرد؛ ولی اگر به مقدار معمول باشد، نمی‌تواند آن جنس را پس دهد و نه تفاوت قیمت بگیرد. (الحدائق الناضره/19/102)منبع:
روزنامه افق حوزه/ حجةالاسلام والمسلمین سیدجعفر ربانی
