رد منافقین در سینما و تلویزیون
رد منافقین در سینما و تلویزیون
درباره مهم ترین فیلم و سریال هایی که با موضوع منافقین ساخته شده.
سابقه تشکیلاتی گروهک منافقین به اواسط دهه 40 برمی‌گردد. با پیروزی انقلاب اسلامی و آغاز دهه شصت به مرور ماهیت این گروه در قرار گرفتن مقابل مردم عیان شد. واقعه هفتم تیر سال شصت که با انفجار در دفتر حزب جمهوری اسلامی منجر به شهادت شهید بهشتی و تعدادی از اعضای این حزب شد سرآغاز ترورها و عملیات های جدی تر گروهک منافقین در مبارزه و مخالفت با انقلاب اسلامی بود.
سینما با چند سال فاصله در دهه 60 با تولید چند فیلم سینمایی اشاراتی به جنایات و مناسبات فکری این سازمان دارد. با پایان دهه شصت تقریبا نمایش چهره منافقین در آثار سینمایی فراموش می شود تا سال 87 که احمد کاوری با «نفوذی» سراغ منافقین می رود. البته در این فاصله ابراهیم حاتمی کیا در سال 83 «به رنگ ارغوان» را ساخته؛ که به دلیل حساسیت موضوع توقیف شده و سرانجام سال 88 امکان اکران پیدا می کند. بعد از التهابات سیاسی سال 88 فضای فرهنگی هم نسبت به موضوعات سیاسی حساس تر شد که پرداختن به فعالیت های سازمان منافقین را هم شامل می شود. سال 90 متاثر از فضای متشنج انتخابات سال 88 که همچنان در مناسبات سیاسی اثرگذار است بود، ابوالقاسم طالبی «قلاده های طلا» را می سازد؛ موضوع اصلی انتخابات ریاست جمهوری است و تنها از منافقین به عنوان گروه هایی که در شلوغی ها نقش داشتند در حد شخصیت هایی حاشیه ای ردی دیده می شود. تا اینجا با وجود اینکه پرداختن به سازمان منافقین در فیلم های سینمایی چندان پررنگ نیست اما در فاصله سال 94 تا 95 سه فیلم تولید می شود که مرکز اصلی داستان در هر سه مورد سازمان مجاهدین و گرایشات اعضای این سازمان است؛ به نظر در نظر مسئولین بنا بر شرایط سیاسی و اجتماعی موجود رفتن به سمت این موضوعات نیازی است که پرداختن به آن احساس شده. «سیانور/ بهروز شعیبی»، «امکان مینا/ کمال تبریزی» و «ماجرای نیمروز/ محمدحسین مهدویان) حاصل این زمان است.
اما تصویر سازی فعالیت های سازمان منافقین در مجموعه های نمایشی تلویزیون کمرنگ تر از سینما بوده و تا چند سال گذشته پرداختی جدی به این موضوع در سریال های تلویزیونی نداریم و اگر هم باشد در حد اشاراتی کوتاه و موردی است. همچنین تعدادی از فیلمسازان در آثارشان سراغ ترور شخصیت ها رفتند که در برخی به نقش منافقین هم اشاره شده. در این گزارش مروری داریم بر مهم ترین فیلم های سینمایی و سریال های تلویزیونی که نگاه ویژه تری به سازمان منافقین داشتند:
تصویر منافقین در سینما
با مرور فیلم های تولید شده با موضوع سازمان منافقین، می شود گفت دهه شصت و دهه نود اهمیت ویژه تری در رابطه با پرداختن به سازمان منافقین احساس شده؛ در این دو دهه فیلمسازان بیشتری سازمان منافقین را سوژه قرار دادند.
توهم/ سعید حاجی میری/ 1363
از اولین فیلم هایی بود که به طور مستقیم فعالیت های گروهک منافقین را به تصویر کشید. دو تن از اعضای «سازمان مجاهدین» در یك خانه تیمی پناه گرفته اند. یكی از آنها نسبت به مواضع فكری و سیاسی سازمان تردید دارد، اما دیگری همچنان بر ادامه راه راسخ است. آن دو به دنبال حادثه ای خیال می كنند كه به محاصرة نیروی انتظامی گرفتار شده اند، تلاش می كنند تا اسناد درون سازمانی را در آتش بسوزانند و با نیروهایی كه به آن ها هجوم آورده اند مقابله كنند. در این كشاكش آن كه نسبت به سازمان در تردید است، می گریزد و دیگری دوست رابط خود را كه وارد خانه شده است به اشتباه از پا در می آورد.
دست نوشته ها/ مهرزاد مینویی/ 1365
داستان فیلم درباره حسین معتمد است که عضو كمیته انقلاب اسلامی بوده اما به دلیل نقض مقررات از کمیته اخراج شده و راننده تاکسی است. جوانی سراغش می‌آید و به او می گوید که چند نفر قصد ترور او را دارند. با توجه به فضای دهه شصت و علاقه ای که به فیلم های اکشن وجود داشت؛ «دست نوشته‌ها» با موضوعی به روز و اکشن اتفاق خوبی بود.
به رنگ ارغوان/ ابراهیم حاتمی کیا/ 1383
فیلم راجع به یک مامور زبده اطلاعاتی است که جهت انجام ماموریتی ویژه با عنوان یک دانشجوی محیط زیست راهی شمال کشور و مرکز آموزش عالی جنگل می‌شود. سوژه او دختری است به نام «ارغوان» که در واقع طعمه است برای دستگیری پدرش. پدر و مادر ارغوان جزء گروه‌های مخالف نظام هستند که به دلیل فعالیت علیه نظام تحت تعقیب هستند. ظاهرا آنها در یک حادثه رانندگی جان باخته‌اند اما در واقعیت زنده هستند. البته حاتمی کیا در «به رنگ ارغوان» بیشتر نقش و جایگاه مأموران وزارت اطلاعات را کنکاش می کند اما این اتفاق بی ارتباط با سازمان منافقین نیست.
نفوذی/ احمدکاوری، مهدی فیوضی/ 1387
فریدون کیان به همراه چند نفر از اسیران جنگ به کشور بر می گردد اما بلافاصله بازداشت می شود چون در زمان جنگ به منافقین پیوسته و برای آنها کار کرده. زمان بازجویی کم کم موضوع عوض می شود و معلوم می شود یک نفوذی در سیستم اطلاعاتی کشور هست. نفوذی از معدود آثاری است که به واقعه حضور منافقین در جنگ و نحوه جذب نیروی آنها می پردازد.
سیانور/ بهروز شعیبی/ 1394
قصه سیانور در دهه ۵۰ می‌گذرد و به تغییر ایدئولوژی سازمان مجاهدین در سال 54 می پردازد ؛ این فیلم بخش‌هایی از زندگی مجید شریف واقفی از رهبران سازمان مجاهدین خلق است که بخاطر اختلافاتی که با سازمان پیدا کرده کشته می شود.
امکان مینا/ کمال تبریزی/ 1394
مهران یک روزنامه نگار پرشور و مستقل است که درگیر ماجراهایی با همسرش مینا می شود، این ماجرا کار را به تعقیب و گریز می کشاند و در ادامه پای گروهک منافقین از یک سو و نیروهای امنیتی ایرانی از سوی دیگر به میان می آید. نیروهای اطلاعاتی هرآنچه اطلاعات دارند در اختیار مهران می گذارند با این امید که او راز نگه دار است! ولی مهران که نمی تواند دست روی دست بگذارد از این اطلاعات استفاده می کند و به نیروهای اطلاعاتی رو دست می زند و مسیر عملیات را به سمتی می برد که خودش به قهرمان اصلی فیلم تبدیل شود.
ماجرای نیمروز/ محمدحسین مهدویان/ 1395
به دلیل اوضاع ملتهب سیاسی در دهه شصت عملیات های متعددی از طرف سازمان منافقین با هدف ایجاد رعب و وحشت در میان مردم و در مخالفت با نظام اتفاق می‌افتد که در مقابلش گروه های انقلابی قرار دارند. در سی‌ام خردادماه این سال و بعد از عزل بنی‌صدر از ریاست جمهوری، گروهک تروریستی منافقین با تظاهرات خیابانی و صدور بیانیه‌ای رسماً علیه جمهوری اسلامی اعلام نبرد مسلحانه می‌کند. به دنبال این اعلام، اعضای این گروه به جان مردم بی‌دفاع افتادند و بعد از آن سلسله ترورهایی با هدف از میان برداشتن سران نظام اسلامی انجام می شود. ماجرای نیمروز به انفجار در دفتر نخست وزیری، شهادت محمدعلی رجایی رئیس‌جمهور و محمدجواد باهنر نخست‌وزیر و نقش مسعود کشمیری در این اتفاق می پردازد.
تصویر منافقین در تلویزیون
در تلویزیون سه گانه جلیل سامان پررنگ ترین نقش را در تصویرسازی جریانات مرتبط با منافقین و اتفاقات دهه 50 و 60 دارد. سامان با سه سریال «ارمغان تاریکی»، «پروانه» و «نفس» و روایت داستانی عاشقانه میان شخصیت های اصلی داستان سراغ معادلات و روابط پیچیده گروه های مختلف فکری به ویژه منافقین، قبل از انقلاب می رود. داستان هایی که در کنار موضوعی کاملا جدی و حتی خشن با بهره بردن از فضای انسانی و احساسی روایت می شود. نکته مثبت کارهای سامان این است که جریان معمول زندگی را در آن دوره نمایش می دهد که به شناخت شرایط اجتماعی متأثر از وجود گروهک منافقین کمک می کند. او با انتخاب یک دوره تاریخی به عنوان بستری برای پیشبرد قصه، به پیچیدگی های داستان کمک می کند.
در تلویزیون جدای از کارهای جلیل سامان اثر جدی دیگری وجود ندارد که به موضوع سازمان منافقین پرداخته باشد.
ارمغان تاریکی/ 1389 (سارا و مجید): ارمغان تاریکی یک درام است که در بستر سیاسی شکل می‌گیرد و رویدادهای آن مربوط به سال‌های ۶۱ تا ۷۵ است. داستان این سریال درباره دانشجوی عکاسی به نام مجید(آرش مجیدی) است که در اوایل انقلاب جذب یکی از سازمان‌های سیاسی شده و به دلیل هوش و ذکاوت خود مورد اطمینان قرار می‌گیر، به همین دلیل به او ماموریت مهمی واگذار می‌شود. مجید در حین عملیات موظف به برقراری ارتباط با سارا (لیلا زارع) است تا از طریق او به اطلاعات محرمانه دست پیدا کند. رابطه ای عاطفی میان او و مهری شکل می گیرد که مسیر داستان را تغییر می دهد.
پروانه/ 1392 (پروانه و امیر): داستان درباره زندگی جوانی به نام امیر(حامد کمیلی) است که در ارتباط با یک گروه سیاسی زندگی پرحادثه ای را تجربه می‌کند. او در پی یافتن خبری از همسر مفقودش که حدس می‌زند توسط ساواک بازداشت شده؛ مخفیانه وارد خانه یکی از عوامل ساواک می شود و هنگام جستجوی مدارک مخفی این سازمان، با پروانه (سارابهرامی)، دختر خانواده آشنا می‌شود. این آشنایی آغازی است برای تغییر مسیر زندگی آنها.
نفس/ 1395 (ناهید و بهروز): آخرین اثر جلیل سامان است که این شبها پخش می شود. بهروز(علیرضا کمالی) از فعالان سیاسی در دهه 50 است که در مخالفت با رژیم فعالیت دارد. در جریان فعالیت هایی که دارد سراغ ناهید(ساناز سعیدی) می رود تا از او موقعیت او برای رسیدن به اهدافشان بهره ببرد. بهروز و ناهید درجریان این ارتباط بهم علاقه مند می شوند و در ادامه داستان بر اساس زندگی مشترک این زوج و فعالیت های سیاسی که دارند جلو می رود.
