تبیان، دستیار زندگی
چه قدر افرادی که به واسطه خشم گرفتن بیجا باعث شده، خود و دیگران را به مصیبتی گرفتار نماید و عوارض شومی را در پرتوِ این عمل زشت در دنیا و آخرت نصیب خود نماید.
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

شیوه‌های کنترل خشم در قرآن و روایات

چه قدر افرادی که به واسطه خشم گرفتن بیجا باعث شده، خود و دیگران را به مصیبتی گرفتار نماید و عوارض شومی را در پرتوِ این عمل زشت در دنیا و آخرت نصیب خود نماید.

شیوه‌های کنترل خشم در قرآن و روایات

این نوشتار به بررسی جایگاه خشم در قرآن و روایات اسلامی و درمان آن می پردازد.

مقدمه

عصبانیّت به معنای خشمگین و غضبناك بودن، حالت و كیفیت خاصی است كه بر فرد عارض می ‌شود و شخص تعادل قوای ارادی و تسلط خود را بر اثر ناراحتی و خشم از دست می‌دهد.

(فرهنگ فارسی، محمد معین، ج2، ص 2311)

در منابع دینی و اخلاق اسلامی، بحث عصبانیت تحت عنوان «غضب» و «غیظ» مطرح بوده و از شاخه ‌های مبحث رذایل و «نبایدهای اخلاقی» می ‌باشد.

حضرت امام خمینی (ره) می‌فرماید:

غضب یك حركت و حالت نفسانی است كه به واسطۀ آن جوشش و غلیان در خون قلب، برای انتقام حادث می شود. بنابراین وقتی این حركت سخت شود، آتش غضب را فروزان كرده و شریان ‌ها و دماغ از یك دود تاریك مضطربی پُر می گردد كه به واسطۀ آن عقل منحرف شده و از ادراك و رویّه باز خواهد ماند.

(امام خمینی، شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص 238)

غیظ و غضب از منظر قرآن شریف و منابع روایی

در قرآن شریف و منابع روایی، بحث غیظ و غضب،‌ تحت عناوین مختلف ‌مورد بررسی قرار گرفته است.

قرآن کریم در مورد غیظ و غضب كفّار نسبت به اهل ایمان می‌فرماید: «وَ إِذا خَلَوْا عَضُّوا عَلَیْكُمُ الْأَنامِلَ مِنَ الْغَیْظِ قُلْ مُوتُوا بِغَیْظِكُمْ».

امّا هنگامى كه تنها مى ‏شوند از شدّت خشم بر شما، سر انگشتان خود را به دندان مى‏گزند! بگو: با همین خشمى كه دارید بمیرید!. (آل عمران 119)

در مورد اصل خشم و غضب، پیامدها و پیشگیری و درمان آن،‌ روایات بسیاری وارد شده است.

برای نمونه پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله می‌فرماید: «اجتَنِبِ الغضب». از خشم بپرهیزید.

(نهج الفصاحۀ 116)

پیشگیری و درمان عصبانیت

قرآن مجید در آیات زیادی به پیشگیری و درمان عصبانیت و خشم شدید، تشویق کرده و می‌فرماید: «الَّذینَ یُنْفِقُونَ فِی السَّرَّاءِ وَ الضَّرَّاءِ وَ الْكاظِمینَ الْغَیْظَ..».

همان ها كه در توانگرى و تنگدستى، انفاق مى‏كنند؛ و خشم خود را فرو مى‏برند. (آل عمران 134)

بیشتر آیات و روایات در راستای عصبانیت، غیظ و غضب، قبل از آن که نحوۀ درمان را بازگو کنند، جنبة پیشگیری را بیان نموده اند.

دین اسلام در صدد است انسان‌ ها به هیچ وجه دچار خشم و غضب نشوند؛ به همین جهت قرآن شریف در آیۀ 84 سوره یوسف و آیة 37 سوره شوری، مسلمانان را در مورد فرو بردن خشم و پیشگیری از آن تشویق می‌كند.

روایات بسیاری در راستای پیشگیری و درمان خشم و عصبانیت وارد شده كه به یک نمونه اشاره می گردد.

رسول گرامی اسلام صلّی الله علیه وآله وسلّم می‌فرماید: «وَ أَحْزَمُ النَّاسِ أَكْظَمُهُمْ لِلْغَیْظِ». و استوارترین مردم هم كسى است كه خشم خود را فرو برد. (من لا یحضره الفقیه، ج‏4، ص: 395)

دستورات قرآن کریم، منابع روایی و اخلاقی در خصوص آلوده نشدن و درمان غضب

1. پیشگیری

در مرحله اول باید از بیماری غضب و عصبانیت پیشگیری نمود و پیشگیری آن این است كه انسان با پشتوانه باورهای دینی، رعایت دستورهای اخلاقی، همانند محبت، صله رحم، ایثار، گذشت و عفو، توكل، توسّل و سرگرمی ‌های سالم به زندگی خود آرامش ببخشد و خود را وارد عرصه نگرانی‌ ها، اضطراب، بیماری ماشینی و صنعتی و... نكند.

قرآن کریم می فرماید: «ِ أَلا بِذِكْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ». آگاه باشید، تنها با یاد خدا دلها آرامش مى‏یابد!. (رعد 28)

2. درمان

مرحله بعدی، مرحله درمان می باشد و باید توجه داشت؛ زمانی كه آتش خشم و غضب در فردی شعله‌ور شده نباید دست به درمان او زد یا فرد خشمگین را نصیحت نمود؛ بلکه باید صبر نمود تا شعلۀ‌ خشم او فروكش نماید، آنگاه راهكارهای علمی و عملی را در قالب دستورالعمل اخلاقی و... ارائه داد.

الف) ترك صحنه

انسان خشمگین در چنین حالتی باید معركه و صحنۀ‌ خشم و عصبانیت را ترك نموده و یا تغییراتی در خود به وجود آورد. برای مثال اگر ایستاده، بنشیند و اگر نشسته، بخوابد.

ب) استفاده از افراد متخصص

لازم است تا درمان كامل از افراد متخصص و كارشناس همانند پزشك روانشناس و یا معلم اخلاق در جهت درمان بیماری خشم و عصبانیت كمك گرفت و از راهكارها و دستورالعمل‌ های آن ها بهره جُست.

ج) ذكر خداوند

فرد خشمگین به ذكر خدای تعالی مشغول شده و برخی نیز ذكر خدای تعالی را در این وقت، واجب دانسته‌اند.

و) صلح رحم

هر كس بر خویشاوندان خویش غضب كرد، نزد او رود و خود را به او نزدیك نماید و به جهت صله رحم با او مصافحه و روبوسی نماید. این كار باعث آرامش روح و روان انسان خشمگین و همۀ انسان‌ ها می‌شود.

(امام خمینی، شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص 238)

ه‍ ) وضو گرفتن

در روایت دیگر آمده است: «الغضب من الشّیطان و الشّیطان خلق من النّار و الماء یطفی النّار»

خشم از شیطان است و شیطان از آتش پدید آمده و آتش را به آب می توان خاموش كرد؛ وقتی یكی از شما خشمگین شود، وضو گیرد. (نهج الفصاحة، ص: 586)

ی) غسل كردن

در حدیث دیگر آمده است كه هنگام غضب و عصبانیت غسل نمایید. «... فَاِذا غَضِبَ اَحَدُكُمْ فَلْیَغْتَسِل». وقتی یكی از شما خشمگین شود، غسل نماید. (نهج الفصاحۀ 586)

منبع: حوزه نیوز