مصاف تلویزیون با نامزدها

شبکه های تلویزیونی چگونه انتخابات دوازدهم ریاست جمهوری را پوشش می دهند؟ نقاط ضعف و قوت هر برنامه چیست؟کدامیک موفق تر است؟

این گزارش مروری دارد بر مهم ترین برنامه های انتخاباتی تلویزیون ؛ چه آن ها که به شکل مستقیم با حضور نامزدها تولید شده اند و چه آن هایی که درباره انتخابات ریاست جمهوری است. لازم به یادآوری است که هنوز پخش «پاسخ به سوال کارشناسان» شروع نشده و لاجرم از گزارش بیرون مانده است.

مناظره / شبکه یک

مهم ترین و جذاب ترین ویژه برنامه انتخاباتی،مناظره است. برنامه ای که به شکل زنده روی آنتن می رود؛ مقدمه ای دارد و در طول برپایی هر نامزد به سوالات و ابهامات پیرامون یک موضوع خاص حرف می زند. دوئل نامزدها اگرچه در پاره ای موارد دور از اخلاق است اما به جذاب شدن برنامه کمک می کند. «مناظره» تنها برنامه ای است که عیار نامزدها تا حدود زیادی محک می خورد و نقش تعیین کننده ای در محبوبیت و مقبولیت نامزدها دارد. همان طور که می دانید مجری برنامه،مرتضی حیدری است که بخوبی از پس انجام وظیفه اش بر می آید.

نکته دیگر این که دکور «مناظره» جذاب تر از قبل شده و تکیه اش بر سادگی است. المان های برج آزادی در جلوی میز نامزدها دیگر ویژگی آن است. کارگردانی آن چه در مناظره اول شاهد بودیم، قابل تحسین است؛کارگردان تلویزیونی جز یکی دو مورد، در مابقی صحنه ها و در بزنگاه های حساس که عمدتا مجادله حسن روحانی - اسحاق جهانگیری با محمد باقر قالیباف بود ، بخوبی واکنش ها را قاب می گرفت و مهم ترین لحظات را برای گیرنده ها ارسال می کرد.

گفت وگوی ویژه خبری / شبکه دو

نکته قابل توجه این که دکور «گفت و گوی ویژه خبری» برای انتخابات تغییر کرده ، میز جلوی مجری و مهمان شکیل تر از میز همیشگی است ؛ رنگ دکور ملایم است و استفاده از پرچم کلیشه ای نیست؛ پرچم کشورمان در دیوار تعبیه شده اند. هر نامزد دو بار به گفت و گوی ویژه خبری می آید و به مدت 45 دقیقه درباره مبحث مطرح شده ،صحبت می كند. طبق مصوبه كمیسیون نظارت بر انتخابات ریاست جمهوری چهار سوال طرح شده و سوال های دیگر انتخاب خود مهمان است. محور دور اول سیاسی،اجتماعی و فرهنگی است و در دور دوم مسائل سیاسی. در این شرایط ، اتاق فكر گفت و گوی ویژه خبری محدودیت دارد و دستش برای چالشی واقعی بسته است. پی گیران می دانند برنامه گفت و گوی ویژه خبری چه خط و ربطی دارد. برنامه اگرچه همیشه چالشی نیست و گاهی حالت گزارش گونه دارد اما رسالت اصلی اش یعنی نمایندگی از افكار عمومی را فراموش نمی كند. بماند كه گاه در این زمینه موفق است و گاه نه ولی شدت و ضعف آن ، نافی مانیفست كلی اش نیست.حالا اما مسیر برنامه تغییر كرده و تبدیل شده به تریبونی صرف برای نامزدهای انتخابات ریاست جمهوری.

به طور مفصل در این باره نوشته ایم و می توانید اینجا بخوانید.

بادوربین / شبکه یک

شمایل برنامه «با دوربین» که نام دیگری هم دارد (دیدگاه دوازدهم) ساده است و تاکید زیادی روی عناصر صحنه نشده. این تمهیدی است که نامزد انتخابات ریاست جمهوری بیشتر به چشم بیاید و البته چنین نگرشی منطبق است با هدف و عنوان برنامه. چون نامزد در 45 دقیقه چشم توی چشم مردم باید مهم ترین برنامه هایش را تشریح کند. در دو سمت دکور تصاویر امام (ره) و رهبر انقلاب و در سمت راست نامزد، پرچم کشورمان قرار دارد. ترمه روی میز یادآور هنر ایرانی است اما دسته گل سمت چپ به زیبایی بصری صحنه نه تنها کمکی نمی کند که اصلا ایجاد مزاحمت کرده. از پنجره پشت سر نامزد،حیاتی می بینیم با چند درخت و سبزه که هم عمق تصویر را زیاد کرده و هم در راستای افزایش زیبایی بصری است.

برنامه «با دوربین» مجری و کارشناس ندارد و هر نامزد رئوس برنامه هایش را بیان می کند. طبیعی است که نمی توان از آن انتظار چالش و جذابیت داشت و تنها کارکردش آشنایی با وعده های هر نامزد است. دوربین ثابت است و فقط نمای باز، مدیوم و بسته مهمان گرفته می شود.

شبکه خبر

مهم ترین برنامه ای که شبکه خبر روی آنتن می فرستد گفت و گوی مهدی خسروی با نامزدها است. طبق اعلام مجری ، پیش از ضبط برنامه سوال ها به رویت آن ها می رسد تا هر کدام را مایل هستند پاسخ دهند. چند پرچم کشورمان پشت سر نامزد قرار دارد به علاوه یک صفحه بزرگ آن سوی مجری و مهمان. این یعنی دکور ویژه برنامه انتخاباتی شبکه خبر ساده است و البته به بزرگی دکور دیگر برنامه ها نیست. آن چه برنامه را دارای وجاهت می کند، سوال های متفاوت مجری است؛ جنس سوال ها ملموس هستند و به وعده و شعار محدود نمی شوند. مثلا مجری از اعضای کابینه دولت احتمالی، توان کار با منتقدان، برنامه های دولت در شرایط تحریم  و ... می پرسد . خسروی در حین اجرا طوری سوال ها را مطرح می کند که گویی مهمان از پیش خبر نداشته و همین تا حدودی به برنامه شکل «مصاحبه چالشی» می دهد. سوال های کلیشه ای و شعاری هم البته هست؛ مثل پرسش از روحیه انقلابی نامزدها. خب معلوم است «همه» روحیه انقلابی دارند!

پاسخ به سوالات جوانان/ شبكه سه

یكی از امكان هایی كه در اختیار نامزدهای ریاست جمهوری قرار گرفته، برنامه« پاسخ به سوالات جوانان» است. سه دسته سوال وجود دارد كه بخشی برای همه مشترك است و برخی به قید قرعه انتخاب می شود. دسته سوم سوال هایی است كه از طرف مردم به دو شكل پرسیده شده :‌ در گفت و گو با دوربین برنامه و به شكل سلفی و ارسال به برنامه. نمی دانیم ساز و كار طراحی سوال های مردمی چطور بوده اما دخالت شهروندان در پرسش ها برگ برنده ای  است. ایده قرعه كشی سوال های كارشناسی هم از این حیث كه سوال ها شكل روخوانی ندارد، برنامه را یك سر و گردن از نمونه های مشابه مثل ویژه برنامه شبكه خبر و گفت و گوی ویژه خبری شبكه دو بالاتر می برد. مهدی مهدی قلی كه تجربه اجرای برنامه« نگاه یک» را دارد ، در برنامه« پاسخ به سوالات جوانان» نقش پاسور را بازی می كند و نمی تواند وارد چالش شود. مجری هست تا قرعه كشی سوال ها را انجام دهد و نامزد هر چه قدر بخواهد صحبت می كند!

شمارش معكوس/ شبكه 3

«شمارش معکوس»از حیث ساختار و محتوا تفاوت اساسی با دیگر برنامه های انتخاباتی تلویزیون دارد.این برنامه اخبار و رویدادها را با زبان طنز بیان می كند و مجری آن انیمیشنی است. ایده «شماره معكوس» به چند دهه قبل بر می گردد؛‌در تلویزیون و رادیو رادیو برنامه های زیادی بودند كه با وقایع سیاسی – اجتماعی روز شوخی می كردند. درست مثل كاری كه نشریه «گل آقا» انجام می داد. مجری انیمشینی «شماره معكوس» با زبان طنز به اتفاقات مشهور انتخاباتی اشاره می كند و در بخش های دیگر صدا پیشگان نقل قول نامزدها و مسولان را (بدون ذكر نام و با فعل مجهول) می خوانند و با آن ها شوخی می كنند. بعضی شوخی ها با فكر طراحی شده و برخی لوس هستند. چند ایده دیگر هم دربرنامه هست؛‌مثل مصاحبه با شهروندانی كه قرار است نامزد شورای شهر شوند یا فلان صاحب كانال تلگرامی كه كانالش را با قیمت بالا به نامزدها می فروشد.در مجموع دسپخت گروه سیاسی شبكه یك از حد متوسط بالا نرفته و آن قدر خلاقیت و قدرت ندارد كه سخت پسندها را راضی كند و احیانا در فضای مجازی دست به دست شود.

تا پاستور/ شبكه یك

‌سازندگان«تا‌پاستور» ازمهمان‌ها‌در‌یك ‌خودرو پذیرایی‌می‌كنند؛ مثل«اثر انگشت» و«خیابان دوازدهم».منتهی مهمان آن ها چهره های سرشناس است: صادق خرازی، حسن غفوری فرد، عبدالله جاسبی، طهمساب مظاهری ، محمد حسین قدیری و ... ماشین«تا پاستور» در شهر می چرخد و درباره مسائل مهم حرف زده می شود. به گفته مجری،هدف این برنامه تقدیم راهكار به رئیس جمهوری بعدی است. هدف متعالی است اما غالب حرف هایی كه مطرح می شود را نامزدها در برنامه های انتخاباتی زده اند. مجری می توانست خود مهمان و تجربیاتش را سوژه قرار دهد نه مساله كلی به نام مشكلات جامعه را. برنامه به شكل مستند ساخته می شود و برای پرهیز از یكنواختی تصاویر هوایی مورد استفاده قرار گرفته. نكته منفی، تشریفات رعب انگیز تیم مشایعت كننده است. یك لیموزین مشكی وسط چند بایدگارد حس صمیمیت را از بین می برد و میان مسولان و مردم حس وجود فاصله ای عمیق را القا می كند. سوالات مشخص است و علیرضا عینانلو كار سختی ندارد. چالش هایش سطحی است و حضورش بیشتر بهانه ای است برای بیان دیدگاه های مهمان.

گفتاورد و پرسش 96/شبکه 4

«گفتاورد» شبكه چهار با فرمتی متفاوت به مصاف انتخابات رفته است. این برنامه مجری ندارد و دكور و میكروفنش شبیه برنامه های رادیویی است. هر بار بسته به موضوع، نریشنی می آید و از اهمیت سوژه مورد نظر گفته می شود. بعد از آن نوبت مرور روزمه مهمان ها است و آن ها با هم گپ و گفت می كنند. عنوان كلی این است: مهم ترین اولویت دولت داوزدهم در حوزه ... چیست. هر بار جای خالی با مسائلی چون كشاورزی، فرهنگ، محیط زیست، بانوان، آموزش عالی، بازرگانی، آموزش و پرورش و .. پر می شود. مهمان ها چهره های شاخص هر حوزه هستند و گفته ها قابل تامل است.

اجرای برنامه «پرسش 96» شبكه چهار را مراد عنادی و حسن صحت بر عهده دارند؛ سه گلدان روی میز است و نامزد یكی را انتخاب می كند و شماره ای بیرون می آید. مجری می خواند و او جواب می دهد.

دیگر برنامه ها

علاوه بر برنامه هایی که وظیفه معرفی نامزدها را بر عهده دارند، تلویزیون یک سری برنامه برای داغ کردن تنور انتخابات تعبیه کرده. از جمله «اثر انگشت»، «متن و حاشیه» ،ویژه برنامه شبکه چهار و ...  در این میان «اثر انگشت» خواسته خط شکنی کند؛ برای همین اجرای برنامه به چهره ای غیر سیاسی رسیده: شهرام شکیبا. تا الان علی آقا محمدی،محمد علی بشارتی، اسدالله بادامچیان، حسین مظفر، امیر محبیان، احمد توکلی، عباسعلی کدخدایی، شهریار زرشناس، حمید رضا آصفی و ... مهمان شکیبا در «اثر انگشت» بوده اند. تلاش ها اما به بار ننشسته و این قالب شکنی منجر به نتیجه ای که باید نشده. موفقیت یک برنامه به این نیست که مجری برای مهمان در باز کند، چای بریزد و راحت باشد. باید شرایطی فراهم شود تا چهره هایی که به برنامه می آیند،حرف های ناگفته و تجربیات جذاب شان را به زبان بیاورند نه این که مجری سوال های کلی بپرسد و مهمان پاسخ کلی دهد. همین است که «اثر انگشت» جریان ساز نشده و بازتابی در رسانه ها و میان مردم ندارد.

برنامه های مردمی

چند برنامه مثل «من ایرانی ام» ، «منطقه آزاد» ، «اگر شما رئیس جمهور بودید» هم میان مردم می روند. هیچ کدام اما نو آوری در آن ها دیده نمی شود. محسن حاجیلو سال ها است در موعد انتخابات «من ایرانی ام» را تهیه می کند، میان مردم می رود، آن ها را در آغوش می گیرد و سوال های همیشگی درباره انتظار از رئیس جمهور و لزوم شرکت در انتخابات می پرسد. باز این برنامه طعم و امضای حاجیلو را دارد ؛«اگر شما رئیس جمهور بودید» همین سوال ها را در فضایی خشک مطرح می کند. «منطقه آزاد» قرار است محلی باشد برای حرف های مگوی دانشجویان اما محدودیت تلویزیون و نیز عدم نوآوری در تولید آن، «منطقه آزاد» را خنثی کرده است.