شعارهایی که 7 رئیس جمهور را به پاستور برد

12 دور انتخابات ریاست جمهوری ایران از سال 58 تاکنون روایت کننده مطالبات مردم و پاسخ هایی بوده است که نامزدهای انتخابات در وعده های خودشان به این مطالبات داده اند. مروری بر همین وعده‌های انتخاباتی نکات قابل توجهی را از شعارهای نامزدها و بازگشت درباره برخی نامزدها در دوره‌های بعد به آنها یادآوری می کند.

به گزارش تبیان به نقل از همشهری ،به عنوان نمونه قبل از اینکه حجت الاسلام حسن روحانی در انتخابات سال 92 از کلید واژه «امید» برای ستادهای انتخاباتی خود استفاده کند، علی لاریجانی به عنوان یکی از نامزدهای انتخابات سال 84 با شعار «دولت امید» پا به عرصه رقابت ها گذاشته بود؛ تعبیری که بیش از هر چیز مفهوم دولت رفاه همراه با رویکردهای ویژه اقتصاد آزاد را در خود پنهان داشت در تمام 12 دوره انتخابات ریاست جمهوری که در ایران برگزار شده است، نامزدهای پیروز انتخابات با شناخت نیازهای همان دوره موفق شده‌اند آرای مردم را جذب کنند. در ابتدای انقلاب این شعارها به سمت مفاهیمی همچون مساوات، عدالت اجتماعی و تعابیری از این دست گرایش داشت و رفته رفته به ویژه پس از پایان جنگ تحمیلی توجهات مردم به سمت مطالبات اقتصادی رفت. در این گزارش نگاهی انداخته ایم به معروف ترین شعارهای انتخاباتی نامزدهای 12دوره انتخابات ریاست جمهوری در ایران.

در سال 58 ابوالحسن بنی صدر به عنوان نخستین رئیس جمهور ایران با شعار «عدالت اجتماعی، اقتصادی و سیاسی» به میدان رقابت های ریاست جمهوری وارد شده بود. تصویری که از او در بوسترهای تبلیغاتی اش ارائه می شد فردی بود که به دنبال وحدت ملی، بازسازی اقتصادی، تامین امنیت و گسترش فرهنگ اسلامی است. ریاست جمهوری او اما دوام نیاورد مجلس به عدم کفایت سیاسی او رأی داد و کمتر از یک سال ونیم بعد در خرداد ماه 1360 از قدرت کنار گذاشته شد. امام که گویا این عدول بنی صدر از ارزش های اسلامی و انقلابی را پیش بینی کرده بودند. در مراسم تنفیذ بنی صدر فرموده بودند، «من از آقای بنی صدر می خواهم که مابین قبل و بعد از ریاست جمهوری در احوال روحی ایشان تفاوت ایجاد نشود تنفیذ و نصب اینجانب و رأی ملت مسلمان ایران محدود است به عدم تخلف ایشان از احکام مقدسه اسلام و تبعیت از قانون اساسی.» محمدعلی رجایی، نخست وزیر ابوالحسن بنی صدر، نامزد مقام ریاست جمهوری در سال 60 بود. او در شعارهای خود از «جامعه اسلامی» سخن می گفت. سوابق سیاسی، عضویت در حزب جمهوری اسلامی و ساده زیستی او باعث اقبال مردم به وی و رأی آوری او در دومین دوره انتخابات ریاست جمهوری کشور شد. رجایی در مراسم تنفیذ حکمش گفت به دنبال ایجاد جامعه اسلامی است اما عمر ریاست جمهوری اش کوتاه بود و در کمتر از یک ماه، هشتم شهریور ماه 1360 در بمب گذاری دفتر نخست وزیری به شهادت رسید. آیت الله خامنه ای در پوستر انتخاباتی خودشان در انتخابات سال 60 که به صورت، سیاه و سفید و با طرحی از چهره ایشان منتشر شده بود از تعبیر «حکومت اسلامی» استفاده کرده بودند در این پوستر انتخاباتی که پایگاه اطلاع رسانی حفظ و نشر آثار رهبر انقلاب باز نشر کرد این جمله ذکر شده بود که «حکومت اسلامی آن حکومتی است که مردم را به فکر کردن دعوت می کند و هدایت ذهن مردم را بر عهده می گیرد.» در پوسترهای تبلیغاتی ایشان شعاری به چشم نمی خورد اما در مراسم تنفیذ حکم خودشان گفتند ریشه استکبار و ضعف های اجتماعی و اقتصادی را قطع می کنند.

دروازه عبور از اقتصاد دولتی

انتخابات ریاست جمهوری سال 68 ایران را باید نقطه عطف تغییر نگاه اقتصاد دولتی به اقتصاد غیرمتمرکز و بخش خصوصی دانست. این انتخابات یک سال پس از پایان جنگ تحمیلی عراق علیه ایران و تأثیرات بسیار زیادی بود که جنگ بر اقتصاد ایران گذاشته بود. مجموعه این شرایط باعث شد که شعارهای آیت الله اکبر هاشمی رفسنجانی در انتخابات ریاست جمهوری پنجم حول محور اقتصاد و بازسازی اقتصادی بچرخد، شعار اصلی او توسعه اقتصادی بود، می خواست کشاورزی و صنایع را توسعه و بازار را رونق دهد. بررسی شاخص های اقتصادی در این دوره حاکی از رکود شدید اقتصادی است که از سال 1365 شروع و در سال 1367 به عمق خود رسید که مهم ترین دلیل آن کاهش بسیار شدید قیمت نفت در بازارهای جهانی از ماه های آخر سال 1364 بود. در نخستین دوره ریاست جمهوری هاشمی رفسنجانی و با گذشت یک سال پس از پایان جنگ تحمیلی، دولت نخستین برنامه توسعه را با انتخاب استراتژی «آزاد سازی اقتصادی» و «بازسازی» آغاز کرد.

چند ماه پیش از آنکه هاشمی رفسنجانی رئیس جمهور شود، تغییرات مهمی اتفاق افتاده بود. با رحلت امام خمینی (ره) بنیانگذار انقلاب اسلامی، آیت الله خامنه ای از سوی خبرگان به عنوان رهبر انتخاب شده بود. به دنبالش با تغییرات قانون اساسی پست نخست وزیری حذف شد و ریاست جمهوری همه وظایف اجرایی را بر عهده گرفت. آیت الله هاشمی رفسنجانی در این دوره فقط یک رقیب به نام عباس شیبانی داشت و توانست در مقابل او با بیش از 16 میلیون رأی به پیروزی برسد او با همین برنامه ها ایران بار دوم رئیس جمهور شد. دولت او دولت سازندگی لقب گرفت و این بار به طور رسمی با شعار «سازندگی» پا به عرصه رقابت های ریاست جمهوری گذاشته بود. در همین دوره برنامه های توسعه نیز در ایران سامان گرفته بودند و نخستین برنامه توسعه از سال 68 اجرا شد. رئیس جمهور دوران سازندگی با هدف توسعه اقتصادی، «اقتصاد آزاد»، «کاهش مداخله دولت در اقتصاد» و «تعامل بین المللی به نفع  توسعه اقتصادی» را در دستور کار قرار داد. «رشد و توسعه پایدار»، «تثبیت و تعدیل اقتصادی»، «سیاست های اقتصادی استوار بر برنامه»، «کاهش حجم دولت»، «آزادسازی اقتصادی»، «رقابتی کردن اقتصاد»، «ترویج صادرات»، «تک نرخی کردن ارز» و «جذب سرمایه و تکنولوژی» از کشورهای دیگر مهم‌‌ترین مولفه های این نگاه جدید بر الزامات اقتصادی کشور بود. پیرو همین نگاه دولت هاشمی در ابتدا سیاست « تعدیل اقتصادی» و پس از آن سیاست «تثبیت اقتصادی» را در دستور کار خود قرار داد، احمد توکلی جدی ترین منتقد و رقیب آیت الله هاشمی رفسنجانی در دوره ششم ریاست جمهوری در سال 12 بود او با وعده و شعار «عدالت اجتماعی» به مقابله با سیاست های دولت مستقر آمده بود. احمد توکلی سیاست‌های اقتصادی دولت هاشمی رفسنجانی را تبعیض آمیز و خلاف عدالت در جامعه می دانست.

76؛ اقدام علیه فضای بسته سیاسی

دولت سازندگی با همه آثاری که در بازسازی و نوسازی اقتصاد پس از جنگ در ایران داشت، نتوانست ایده‌آل های سیاسی طبقه متوسط شکل گرفته در این سال ها را برآورده کند. چهره های دانشگاهی و نخبگان منتقد رویکردهای محافظ، کارانه دولت آیت الله هاشمی رفسنجانی در سال های پس از جنگ در عمل دل به ایجاد توسعه سیاسی در کشور بسته بودند. گرمای چنین مطالباتی به صورت خفته در میان مردم وجود داشت که حضور سید محمد خاتمی در رقابت های انتخابات ریاست جمهوری، آن را تبدیل به زایش جریان اصلاح طلبی در کشور کرد. جریانی که تا سال ها قبل در قالب جریان چپ در فضای سیاسی کشور تنفس می کرد و پس از دولت سازندگی با شعار اصلاحات سیاسی به میدان آمده بود. سید محمد خاتمی با شعار جامعه مدنی، قانون گرایی، توسعه سیاسی و نهادینه کردن آزادی با بیش از 20 میلیون رأی به ریاست جمهوری رسید. موجی از انتظارات سیاسی و فرهنگی در ایران شکل گرفت و 4 سال بعد در هشتمین دور ریاست جمهوری با شعار فردای بهتر برای ایران اسلامی با بیش از 21 میلیون رأی انتخاب شد.

مهم ترین رقیب خاتمی در انتخابات ریاست جمهوری سال 76 علی اکبر ناطق نوری بود که ریاست مجلس پنجم را بر عهده داشت. نامزدی او در ادامه راه ریاست جمهوری آیت الله هاشمی رفسنجانی و محور شعارها و وعده هایش نیز در همان چارچوب سیاست های دولت سازندگی بود. ناطق نوری در وعده های خود که بر پوسترهای انتخاباتی اش نقش بسته بودند به طور مشخص بر 4 محور «تداوم توسعه»، «تأمین اشتغال جوانان»، «مهار تورم» و «رفع محرومیت و تبعیض» تأکید کرده بود. در شعارهای او بر خلاف سید محمد خاتمی ردی از ایده ها و برنامه های توسعه سیاسی در کشور دیده نمی‌شد.

84 و 88 نامزدها با نان و نفت و یارانه می آیند! مردم دلزده از تب و تاب ها و کشمکش های سیاسی دوران اصلاحات، در سال 84 رو به نامزدی آوردند که به وعده های افتصادی بازگشته بود. در واقع نامزدهای نهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری ایران می خواستند نان، پول و نفت را همه با هم مستقیم سر سفره مردم بیاورند. در این دوره از انتخابات در سال 1384، تبلیغات نامزدهای انتخابات ریاست جمهوری به وضوح متمرکز بر وعده های اقتصادی و توزیع مستقیم پول میان مردم بود. شدت وحدت این شعارها و گیرایی ای که برای مردم داشتند به اندازه ای بود که حتی محسن رضایی فرمانده سال های دوران جنگ با شعار «آن مرد با نان می آید» در پوسترهای انتخاباتی اش به کارزار رقابت ها آمده بود. معروف ترین پوسترهای انتخاباتی نیز همان پوستر معروف احمدی نژاد بود که با جمله «پول نفت باید سر سفره های مردم دیده شود.» در خیابان ها نصب شده بود او از شهرداری تهران به گود رقابت های ریاست جمهوری ورود کرده بود و هجمه سنگینی نسبت به اشرافی گری میان مسئولان و تبعیض و بی‌عدالتی میان مردم داشت فضای انتخاباتی ریاست جمهوری نهم به وضوح از طرح موضوعات توسعه سیاسی در 8 سال قبل فاصله گرفته بود. بر همین اساس مهدی کروبی، نخستین نامزد این دوره از انتخابات بود که وعده پرداخت 50 هزار تومان پول در هر ماه به ازای هر ایرانی داد. کار به آنجا رسید که سایر نامزدهای انتخاباتی همچون محمود احمدی نژاد و آیت الله اکبر هاشمی رفسنجانی نیز موضوع پرداخت های مستقیم به مردم را در دستور کار ستادهای انتخاباتی شان قرار دادند. پس از آنکه انتخابات سال 84 به مرحله دوم کشیده شد، مناظرات میان نمایندگان آیت الله هاشمی و محمود احمدی نژاد برگزار شد؛ محمدباقر نوبخت، به نمایندگی از آیت الله هاشمی و محمد خوش چهره به نمایندگی از احمدی نژاد. در همین مناظره آخر و 2 شب مانده به انتخابات در مرحله دوم بود که به یکباره رقابت میان نمایندگان نامزدها بر سر پرداخت، نقدینگی به مردم بالا گرفت. خوش چهره گفت که اگر احمدی نژاد رئیس جمهور شود. ماهانه 70 هزار تومان به مردم پرداخت خواهد کرد و در دقیقه پایانی این مناظره نوبخت گفت که همین الان آقای هاشمی اطلاع دادند در صورت رئیس جمهور شدن ماهانه 100 هزار تومان به مردم پرداخت خواهند کرد. 4 سال بعد و پس از انتخابات ریاست جمهوری دهم این وعده محقق شد و در قالب یارانه ها رقمی بین 40 تا 50 هزار تومان بین مردم توزیع شد. از شعارهای محمدباقر قالیباف، نیز که از فرماندهی نیروی انتظامی پا به عرصه رقابت ها گذاشته بود مشخص بود که بهبود معیشت مردم را در شعارهایش هدف قرار داده است. او در پوسترهای تبلیغاتی خود از شعار «زندگی خوب برازنده ایرانی» بهره گرفته بود. سایر نامزدهای انتخابات ریاست جمهور نهم نیز از قاعده شعارهای اقتصادی پیروی می‌کردند. از جمله علی لاریجانی که با سابقه 10 سال ریاست پیشین سازمان صدا و سیما نامزد انتخابات شده بود و در پوسترهای زردرنگ تبلیغاتی خود از شعار هوای تازه به همراه «دولت امید» استفاده کرده بود. لاریجانی البته بر خلاف سایر نامزدهای جریان اصولگرا همزمان از شعارهای سیاسی و اقتصادی استفاده کرده بود. در همان دوره نیز مورد انتقاد هم طبقاتش قرار گرفت که شعارهای نزدیک به اندیشه لیبرالیسم سر می دهد. او از نواندیشی دینی در تبلیغاتش بهره می برد و به عنوان مهم ترین رویکرد اقتصادی خود از «افزایش ثروت ملی» و تشکیل «دولت مدرن برای فردای روشن ایرانیان» سخن گفته بود.

شعار عدالت توزیعی

دولت های نهم و دهم به طور ویژه بحث عدالت و برابری های اجتماعی را از طریق مواردی همچون اعطای سهام عدالت و معتبر اعطای یارانه مستقیم به مردم دنبال می کرد، 2 اقدامی که هر دوی آنها یا تاکنون اجرا نشده است یا اجرای ناقص شان مشکلات عدیده ای را در کشور دامن زده است. احمدی نژاد در اظهاراتش نیز از تعبیر «دولت اسلامی» یاد می کرد احمدی نژاد رسیدگی به طبقه محروم را جزو شعارهای انتخاباتی خود دررقابت های سال 84 و 88 قرار داده بود می گفت از جنس مردم است و برنامه‌ها و شعارهایش حول و خوش اقتصاد معیشتی مردم می چرخد و می خواهد مشکلاتی مثل مسکن و اشتغال را حل کند. او در انتخابات سال 88 با شعار عدالت و مهرورزی برای 4 سال دیگر بر مستند ریاست جهوری تکیه زد. 4 سال قبل تر در جریان میثاق نامه معروف خود با اعضای کابینه اش چند وعده انتخاباتی خود را به آنها یادآوری کرده بود. رقبای انتخاباتی احمدی نژاد در انتخابات سال 88 با ترکیبی از وعده های سیاسی و اقتصادی به میدان آمدند. شعارهای سیاسی میرحسین موسوی و شیخ مهدی کروبی به عنوان 2 نامزد انتخابات ریاست جمهوری دهم مبتنی بر توسعه سیاسی و نقد عملکرد دولت نهم بود. در حوزه اقتصادی نیز هر 2ر قیب احمدی نژاد- محسن رضایی، موسوی و کروبی- آمار و ارقام اقتصادی دولت محمود احمدی نژاد را ناصحیح می دانستند و وعده های اصلاحات اقتصادی را نیز جزو شعارهای اصلی خودشان قرار داده بودند. به طور مشخص میر حسین موسوی برای انتخابات ریاست جمهوری ترکیبی از 4 شعار را به عنوان وعده هایش مطرح کرده بود. او شعار خود را «ایرانی پیشرفته با قانون، عدالت و آزادی» عنوان کرده بود. شعار انتخاباتی موسوی نشان می داد نخست وزیر سال های جنگ همچنان برخی تمایلات چپ گرایانه خود در زمینه اقتصاد دولتی را حفظ کرده است. او مانند تمام قائلان به تفکر چپ، عدالت را مقدمه آزادی قرار داده بود؛ دیدگاهی که شاید بر خلاف دولت های سازندگی و اصلاحات چندان نقش پررنگی از توسعه اقتصادی و بخش خصوصی نداشت.

92؛ اقتصاد همچنان تحت جراحی نامزدها

نزدیک به 3 سال پس از پرداخت نخستین یارانه ماهانه به ایرانیان، 8 نامزد انتخابات ریاست جمهوری یازدهم همچنان شعارهای اقتصادی و بهبود معیشت مردم را در صدر برنامه های خودشان قرار داده بودند. تورم بالا در سال 91 به همراه رشد منفی اقتصاد در سال های 91 و 92 باعث شده بود تا نامزدها قبل از هر چیز راهکار عاجل خودشان را برای خروج از این شرایط به مردم ارائه کنند. 7 نفر از 8 نامزد اولویت اصلی خود را حل مسئله معیشت مردم و مشکلات اقتصادی کشور عنوان کرده و برای برون رفت از وضعیت موجود راه حل هایی نیز ارائه کردند. محمدباقر قالیباف و محمد رضا عارف برنامه های اقتصادی خود را به صورت مکتوب منتشر کردند و دیگران نیز در گفت و گو با رسانه ها یا سخنرانی های عمومی گفتند که برای حل مسئله اقتصاد چه برنامه هایی دارند محسن رضایی که برای سومین دور در این انتخابات نامزد شده بود، می گفت که یک برنامه کاملاً کارشناسی شده برای اقتصاد ایران تدوین کرده است. او که در دور پیشین انتخابات ریاست جمهوری پیشنهاد کرده بود ایران به 9 فدرال تقسیم شود، این بار گفت که ایران را براساس کار ملی به مناطق مختلف تقسیم کرده و هر منطقه نیز در نقش مکمل مناطق دیگر وظیفه افزایش تولید ملی را بر عهده دارد محسن رضایی مدل اقتصادی دولت خود را اقتصاد مردمی عنوان کرد و گفت: «این مدل نه سوسیالیستی است و نه لیبرالی. یک اقتصاد مردمی است به این معنا که مالکیت، سرمایه گذاری و بازار در آن وجود دارد اما ماهیت و محتوای آن اجتماعی و مردمی است و مردم و ارزش های الهی 2 رکن اصلی آن هستند.» حجت الاسلام حسن روحانی، نامزد دیگراین دوره از انتخابات نیز به طور مشخص با 3 وعده به این انتخابات آمده بود. او وعده های «نجات اقتصاد»، «احیای اخلاق» و «تعامل با جهان» را داد. یکی از مهم ترین وعده های او برنامه 100 روزه برای حل مشکلات اقتصادی بود. او در یکی از آخرین نشست های خبری خود در سال 96 گفت که دولت یازدهم در هر 3 مورد به توفیقاتی دست یافته است اما در پاسخ خبرنگاری که درباره وعده 100 روزه اش پرسیده بود، گفت من نگفتم صد روزه مشکلات را حل می کنم. یکی از نکات در خور توجه این مسئله بود که بحث پرداخت پول نقد به مردم همچنان در شعارهای نامزدها وجود داشت و آنان شاید برای جلوگیری از ریزش آرایشان در انتخابات از نقدهای خود نسبت به آثار منفی یارانه های مستقیم در اقتصاد ایران چشم پوشی کردند، روحانی به طور مشخص در پوسترهای تبلیغاتی خود از یارانه نقدی و یارانه های کالایی به عنوان بخشی از شعارهای خود یاد می کرد. با این حال هیچ کدام از وعده‌های حجت الاسلام روحانی که پیش از ریاست جمهوری؛ سابقه هدایت مذاکرات هسته ای را داشت، به اندازه وعده حل و فصل منازعات 10 ساله ایران در پرونده هسته‌ای پررنگ نبود. او بخش عمده ای از تحقق شعارهای خود در نجات اقتصاد و تعامل سازنده با جهان را در چارچوب توافق هسته ای با قدرت‌های بزرگ 1+5 دنبال کرد.

96؛ برنامه های ملموس اقتصادی

تحریم های جهانی علیه ایران در ماجرای هسته ای اگر چه تا انتخابات قبل بهانه ای برای رشد اقتصادی ایران شمرده می شد اما در انتخابات سال 96 حداقل این مانع بزرگ از سر راه برداشته شده است و نامزدها برنامه های اقتصادی ملموس تر و دقیق تری برای رشد اقتصادی کشور در شرایط عادی و پس از برجام و توافق هسته ای ارائه داده اند. روحانی، جهانگردی، قالیباف، رئیسی، میرسلیم و هاشمی طبا، 6 نامزد انتخابات ریاست جمهوری دوازدهم شدند که به وضوح در رویکردها و مواضع آنها اقتصاد حرف اول را می زند. روحانی پس از ثبت نام در این دوره از رقابت ها در ستاد انتخابات وزارت کشور گفت: آمده ام برای پیشرفت بیشتر، همه ما باید دوباره بیاییم برای اسلام اعتدالی دوباره بیابیم برای اسلام رحمت دوباره بیابیم برای انقلاب عقلانی و انسانی، در کنار هم بایستیم و ایران را با هم بسازیم. او البته بار دیگر وعده برنامه 100 روزه تحول اقتصادی داده است. محمد باقر قالیباف، شهردار تهران با شعار دولت عمل که کنایه ای به وضعیت فعلی داشت (خیلی ها در شبکه های مجازی از دولت روحانی با عنوان دولت حرف یاد می کنند) این بار با برنامه عدد و رقمی به میدان رقابت ها آمد. او 3 برنامه مشخص دارد: من محمدباقر قالیباف به شما متعهد می شوم با توکل به خدا دولت انقلابی را تشکیل دهم و در یک دوره 4 ساله درآمد کشور را به 5/ 2 برابر برسانم و 5 میلیون فرصت شغلی ایجاد کنم. سومین برنامه قالیباف نیز این بود که ماهانه 250 هزار تومان برای ثبت نام کنندگان در سامانه ملی کار واریز می کنم. به گفته او اسامی جوانان بالای 18 سال در این سامانه ثبت می شود، ابراهیم رئیسی، تولیت آستان قدس رضوی گفت که اگر چه اقدامات همه روسای دولت های قبل را ارج می نهد «اما اکنون مردم نگران کسب و کار هستند و کشوری با این همه ذخایر نباید بیکار داشته باشد.» او گفت شعارم «دولت کار و کرامت» است. رئیسی گفته یارانه 3 دهک پایین جامعه را تا 3 برابر افزایش خواهد داد و سالی 15 میلیون شغل ایجاد خواهد کرد.